Тений шошым Марий Элыште кугу вӱдшорым сӧрат. Тыгайже коло ийлан ик гана лийын кертеш, маныт. Тидын нерген Чувашийын Гидрометеорологий да йырым-йырысе средан мониторинг, Россий МЧС-ын «Антистихия» рӱдерже-влак увертарат. Тыге ойлаш негызшат уло: специалист-влакын шымлымышт почеш, тений лум шуко возын. Тиде амал денак шукерте огыл Йошкар-Ола воктенысе Семеновко территориальный управленийын вийже дене Якимово ял воктене йоген кайыше Монага эҥерым уто да кукшо кушкыл, тор деч эрыктеныт. Вӱд ташла гын, тудлан йоген каяш нимогай чарак ынже лий. Ял калыкат ты пашаш рӱж ушнен.
Вӱдшорым сайын эртарен колтымо йодышым шукерте огыл Марий Элын Экологий, пӱртӱс поянлык да калыкым аралыме йодыш шотышто департаментшын эртарыме «йыргешке ӱстел» йырат каҥашеныт. Тушко республикысе вӱд поянлыклан да тудын дене пайдаланымылан мутым кучышо орган-влакын специалистышт погыненыт ыле. Вӱдшор дене кыдалтше могай сӱрет мемнам вуча? Специалист-влакын ойлымышт гыч тӱҥжым палемден кодена.
Экологий, пӱртӱс дене пайдаланыме да калыкым аралыме департаментын пресс-службыжын увертарымыже почеш, тачысе кечылан республикысе гидротехнический сооружений-влакым вӱдшорлан ямдылыме паша икшырымын кая. Молгунамсе ий семынак нуным тергыме. Могай эҥгекым ыштен кертмышт, могай состоянийыште улмышт шотышто вӱдшор деч ончычат, варат рейд-влак эртаралтыт. Тений шошымсо вӱдшорлан ямдылалтме амал дене гына Кужэҥер, Марий Турек, Параньга, Советский районлаште 23 гидроузелын технический состоянийжылан акым пуымо. Вучыдымо лӱдыкшӧ лиеш гын, тидлан резерв фонд ышталтын. Каласен кодыман, республикыште таче 189 ГТС уло.
Кугу вӱдшор лийын кертмым Росгидрометын республикысе представительже Марина Андрееват пеҥгыдемда. Тудын ойлымыжо почеш, телым мемнан дене лум нормо деч 1,5- 2 пачаш шукырак возын. Теле йӱштӧ лийын, сандене лумышто вӱд шуко лектеш. Мартыштат лум ден йӱр ӱмбач йогымо сӱрет шуйнен. Кызыт лум икшырымын шулымо утара.
Чебоксар ГЭС-ын тӱҥ инженерже Евгений Щегольковын палемдымыже почеш, гидростанцийыште кугу вӱдым вашлияш ямдылалтме паша кая. Лумын чумырымо комиссийын оборудованийым, гидротехнический сооружений-влакым, связьым терга. Кугу вӱдшор лиеш гын, ГЭС-ын уло куатшым кучылташ лийже манын, чыла кӱлеш паша шукталтеш. Аварий лийын кертмылан ямде лийшашлан тӱрлӧ тренировкымат эртарат. Кажне кечын гидрометеорологий обстановкым шымлат, вӱдын нӧлталалтмыжым эскерат. Гирдроузелын створыштыжо вӱд 57,78 метр кӱкшытыш нӧлталалтеш гын, Кокшайск кумдыкышто Юл ташла. Тыге лиеш гын, ГЭС вигак республикысе экологий департаментым, МЧС-ын республикысе управленийжым шижтара.
«Марий Элын иформационный рӱдерже» учреждений начальник Сергей Харинын палемдымыже почеш, сай могырым республикысе эҥерлаште шошымсо вӱшор годым затор манме сӱрет лийдымым ончыктыман. Но ий тарванымеке, эҥер воктене кугу тор шуко лиеш гын, тыгай лӱдыкшӧ уке огыл. Иктешлымаш почеш, вӱдшор тений апрельын икымше декадыштыжак тӱҥалшаш. Но вӱд утыжым нӧлталалтшаш огыл. Апрель тӱҥалтыште чотрак левешта гын, вӱдшор тале лийын кертеш. Тидын годым 7 илем вӱдыш каен кертеш. Сай велым специалист-влак теве мом палемдат: мемнан дене вӱд ташлыме кумдыкышто калыклан химический лӱдыкшым ыштен, пудешталт кертше веществам аралыме объект уке.
А теве Верхне-Волжский бассейн вӱд управленийын вӱд поянлык пӧлкажым вуйлатыше Александр Обухов вӱдшор лӱдыкшым конден кертеш манеш. Юл-Кама бассейныште лум шапаш тений нормым 32 процентлан эртен. 1999 ий деч вара тыгай сӱрет икымше гана лийын. Кокшайск, Семёновко села-влак, «Волгарь» сад, йӱдвел ужашыште Уржумка ял, Сумки ял вӱд йымаке каен кертыт. Килемар районышто Отар ден Сенюшкино ялла воктене сибирь язван черле вольыкым тойымо верла улмат лӱдыкшым луктыт. Но республик вӱдшор пагытлан чынжымак ямдылалтын. Водохранилищылаште вӱдым телымсе уровень марте волтымо, вӱд йоген лекме верламат тор деч эрыктыме, озанлык-влакын гидротехнический соорруженийыштымат тергыме. Чыла тидыже вӱдшор пагытым туткар деч посна илен лекмылан ӱшаным ышта.
Светлана Носова.
