2024 ий Российыште Ешын идалыкшылан увертаралтын. Тидым шотыш налын, Марий Элыштына илыше ойыртемалтше еш-влак нерген газетна гоч тений утларак палдараш шонена.
Икымше тыгай ешлан Кужэҥер район Йывансола ял гыч вате-марий Каменщиковмытым ойырен налынна. Нунын нерген газетыштына але марте ик гана веле огыл возенна, да Вера Алексеевна ден Евгений Анисимовичым палыдыме еҥже республикыштына укеат дыр гынат, угыч нунын деке пӧртылмӧ шуэш. Кызыт вате-марий мо дене ила, эргышт-влакын илышышт кузерак ворана – тиде да моло нергенат мутланаш кумылна лектын.
– Вера Алексеевна, Евгений Анисимович, те шуко шотышто моло-влаклан пример улыда. А такшым ушнымыда годымак тыгай еш, тыгай вате лияш мутланен келшен огыдал докан, а, илен-илен, тыгай лийын моштенда?
Вера Алексеевна: – Самырыкна годым ме коктынат «Марий памаш» ансамбльыш коштынна да коктынат музыкальный шӱлышан лийынна. Женя гармоньым шоктен, да тидым мый йӧратен онченам.
Евгений Анисимович: – Келшыме годым калыклан палыме еш лийшаш нерген йӧршынат шонымо огыл. Вера сай ӱдыр лийын, да келшенна, вара ушненна. Илен-илен, тыге лектын манаш утларак шотлан толеш.
– Тендан йоҥгалтарыме ик такмакыште тыгай корныла улыт: «Тӧр олыкым солаш сай, мучывуян олыкеш шинчын канаш сай. Родо дене йӱаш-кочкаш сай, шотан еш дене илаш сай». Тидым мый ешда нерген кодшо гана возымо годымат кучылтынам ыле, кызытат нигузе ушештарыде огеш лий. А вет «шотан еш дене илаш сай» лийже манын, ватат, марият чот тыршышаш улыт. Ойлатыс: «Йӧратымаш, пиалан еш илыш – тиде кок еҥын кажне кечын чот тыршен шуктымо пашашт».
Евгений Анисимович: – Тиде тыгак. Коктын кок тӱрлын шонет, коктын кок велыш шупшат гын, нимо сайышкат от шу. Мемнан гын пелашем дене когыньнан шонымашна икгай, да сандене ешна тыгай лийын, очыни. Ме чылажымат эре коктын «тидым тыге, тудым туге ыштена» манын кутырен-кутырен ыштенна.
– Пиалан еш илышым иктат «канде тӱран кӱмыжеш» ямдым конден огеш шынде…
Евгений Анисимович: – Туге. Ме сайынак илаш тыршенна. Илышыште коктын кугун ӱчашен огынал.
– Тыштат адакат тендан йоҥгалтарыме такмак шарналтеш: «Изи шомак нимат огыл, кугу шомак сай огыл». Тугеже такмаклаштат те шкендан илышда нергенак муреда?
Евгений Анисимович: – Тыгак. Илышлан келшыдыме такмакшым ме огынат муро. Ончычак тыгак шонем ыле: шомак дене каласаш вожылат гын, такмак дене ойлаш сайрак. Муро гоч весе-влаклан шкешотан ой-каҥашым пуымо семынат лектеш, вет еҥ-шамыч мурымым колыштышт да мом каласымым ушышкышт пыштышт, шотыш налышт манын шонен мурет.
– Ушнымекыда, Йывансола тӱвыра пӧрт пелен «Мурсескем» ансамбльжымат вараже, мутат уке, шканда келша, да чумыренда.
Евгений Анисимович: – Тугак тудо. Адакшым шке койышет могай, ансамблет тугай. Ме гын концерт программыштына тӱҥалтыш гыч мучаш марте ик теме, ик шонымаш дене каена да шкенан Йывансола вел мурымаш ден куштымашым, йӱлам ончыктена. Ансамбльна чыла шотыштат шотан лийже манын тыршена.
– Ансамбльым чумырымыда да тудын пашажым кызытат шуйымыда дене те моткочак кӱлешан пашам шуктеда: марий тӱвырам, марий калыкнан йӱлажым араледа да вияҥдаш тыршеда. А вияҥдашыже вет репертуарыш у деч у мурым, у деч у куштымашым пурташ кӱлеш. Нуныжым кушто муыда, кушто кычалыда, кушеч налыда?
Евгений Анисимович: – Ме репертуарнам жапын-жапын уэмдашак тыршена. Тыгодым у муро-шамычым пуртена гынат, шкенан кундемыште ожно мурымым ойырен налына. Шукыжым мый кокамын, ковамын, авамын мурымыштым шарнен кодынам. Ванюш эргына ондакысе муро альбомым конден ыле, да тушеч кокыт келшен. Нуным шке жапыштыже Шернур педучилищыште тунемше-шамыч деч возен налыныт. Ончышо, колыштшо-шамыч тидын нерген палышт манын, концертыште кажне гаяк муро нерген ойлена. Мутлан, «Купсола вел муро», «Йывансола качымарийын мурыжо», «Чашкаял йорга муро»… Иктаж-кушто палыдыме мурым колам гын, мыйын ушышкем семжат, мутшат вигак шыҥалтыт. Сандене ожнысо эше икмыняр тӱкыдымӧ, концертлаште кучылтдымо семнат уло. Кунам шотлан толмыла чучеш, тунам калык ончыко луктына.
Шагал огыл ансамбль мурым икте-весышт деч налыт да икгай мурым але такмакым мурат. Ме тыге огына ыште. Вес кундемласым пуртена гынат, мутлан, мемнан ялыш вес вел гыч марлан толшыным веле кучылтына. Тыге урал марий-влакын куштымашышт ешаралтын.
Эше икте – «Элнет вел кадриль куштымаш». Тетла уке. Тудыжымат Астраханьыш конкурсыш мийыме годым содор-содор тунемаш да программыш пурташ логалын. Молан манаш гын конкурсын йодмашыж почеш 8 тӱрлӧ куштымашым ончыкташ кӱлын, а мемнан ситен огыл, да Олег Михайлович Герасимов деч разрешенийым йодын пуртенна.
Вера Алексеевна: – А вет «Мурсескем» ансамбльлан тений 45 ий темеш! Евгений Анисимович: – Ме тынар ийже тӱҥалын, чарнен, уэш тӱҥалын огыл, а кӱрылтде – пашам ыштенна. Илен шуына гын, пайремжым ноябрьыште ышташ шонена.
Вера Алексеевна: – Женям ансамбльыште чылан колыштыт. Тудо мом каласа, туге лиеш. Тореш, ваштареш ойлышо иктат уке. Кунам коллективыште тыгай сӱрет палдырна, ансамбльжат шалана. А мемнан санденак «Мурсескем» але мартеат аралалт кодын. Пытартыш жапыште Женя штатыште огыл гынат, садак тудак вуйлатыше. А мый кызыт хормейстерлан ыштем.
– Те, Евгений Анисимович, эше шийаршашым, шиянӱштым, рывыжупшым ыштеда. Такшым чыла тидым ыштыше ик пӧръеҥ нергенат але марте колын омыл ыле ала-мо, вет эре гаяк ӱдырамаш-шамыч келыштарат, ямдылат. А тугеже теже кузе кумылаҥында?
Евгений Анисимович: – Мый ансамбльнан лийын огыл, сандене кӱлеш, да ыштенам. Еҥ-влак йодыныт гын, южгунам ыштен пуэнам. А такшым пазарыш лектын ужалаш шонымаш дене ик ганат ямдылен омыл. Ожно тыгайым ыштыше пӧръеҥ-шамыч лийыныт, а кызытше укеак ала-мо.
«Марий памаш» ансамбльлан ыштенам. Мемнан тушко кошташ тӱҥалме годым ӱмбала-ӱмбала кылден сакыме шийаршаш, моло лийыныт. А вет концерт годым вургемым писын вашталтен чиен шукташ кӱлеш. Сандене мый икте-весе деке ушымо, икмыняр кылдыш деч посна чияш келыштарыме аршашым ыштенам. «Марий памашыште» кызытат тудымак чият.
Рывыжупшымат кузе ыштышашым, коваштын могай ужашыжым кушко ургышашым палыман. Тудым упшалме годым ончылно ӱп, шовыч койшаш огытыл. Но пытартыш жапыште тидым чыланжак шотыш огыт нал.
– Тендам ончен, эргыда-шамычат семлан шӱман кушкыныт.
Евгений Анисимович: – Кугурак Максим эргына кызыт Эрик Сапаев лӱмеш марий кугыжаныш опер да балет театрыште шокта. Тудо ончыч школ-интернатыште, вара музыкальный училищыште, умбакыже Петрозаводскысо консерваторийыште тунемын да мемнан деч ӧрдыжтырак илен кушкын, сандене «Мурсескем» ансамбльыш коштын огыл.
Вера Алексеевна: – Пелашыже, Настя, руш гынат, марий тӱвыралан шӱман. Анна уныкана, ме тудым Ануш манына, февральыште кум ийым тема, марий сем да муро почеш кушташ пеш йӧрата. А Ванюш эре пелен лийын. Кызыт Москваште ила да пашам ышта.
Евгений Анисимович: – Тудын дене ме мурымат пырля мурена. Шӱвырым ынде мый дечемат сайын шокта. Ярса, жапше уло гын, концертыш куанен ушна. Каласыме веле лийже. Ансамбль верч пеш азаплана. Пӧръеҥ ӱштым, мутлан, интернет гоч шке семынже куаш тунемын. Мый сӧрастарем веле.
– Евгений Анисимович, Вера Алексеевна, тынар ий пырля илыме жапыште ешда дене тӱрлӧ деч тӱрлӧ конкурсышто сеҥенда. Пытартыш гана 2022 ийыште «Идалыкын ешыже» всероссийский конкурсышто тендам «Еш – йӱлам аралыше» номинацийыште палемденыт ыле.
Евгений Анисимович: – Ме ик ганат сеҥаш тӧчен огынал. Кеч-момат сайын ыштет гын, лектыш лиеш, да сеҥымаш шкежак толеш, шкежак тыйым муэш. Мемнан денат тыгак лийын.
– А вара тидын нерген тӱрлӧ газет ден журналыште возат. Адакшым шкенан республикыште лекшыште веле огыл, вес кундемласылаштат тендан нерген серат…
Вера Алексеевна: – Лишыл жапыште Коми Республикыште савыкталтше «Арт» журналыште ешна нерген лекшаш манын ойлышт. Тидлан мемнан деч тӱрлӧ фотом, материалым йодыныт ыле. Статья Еш идалыклан пӧлеклалтеш.
– Мутланымашнам тыгай йодыш дене мучашлынем. Тендан пиалан еш илышдан секретше могай? Пиалан лияш манын, вате-марийлан мом ыштыман, шкем кузе кучыман?
Евгений Анисимович: – Эн тӱҥ секретше тыште, очыни: ешыште умылыдымаш лекмеке, пелашым иктаж-мо шотышто титаклаш, шылталаш, вурсаш тӱҥалме, уда шомакым каласыме деч ончыч шке семын шоналтыман: «А мыйже вара чыла шотышто сай улам мо? Мыйже чыла сайын ыштем мо? Чыла моштем мо?» Тыге шоналтет гын, удам каласышашет вигак пыта, титаклышаш шомакет тыманмеш йомеш. «Мый сеҥем!» манын, ала-момат ойлен пытараш лиеш.
А эше кокамын ойлымыжым шарнен кодынам. Тудо тыге манеш ыле: «Вате-марий коклаште ӱчашымаш унала каяш тарваныме годым тӱҥалеш. Но тыге ынже лий манын, ватыже унала кайынеже, а марийже ынеж кай гынат, кӧнышаш. Марийже кайынеже, а ватыже уке гын, тудат садак унала кайышаш». Да тыгай шонымашым моло шотыштат шотыш налман. Мутлан, ватыже тидым але тудым ыштынеже, а марийже ынеж ыште. Но ӱчашымаш ынже тарване манын, садак ыштышаш. Ватыжат тыгак. Икманаш, ик ойыш шуын мошташ кӱлеш. Ме пелашем дене тидым эре шарнаш тыршенна.
Вера Алексеевна: – Мый эре Женям колыштам. Пелашем дене ом ӱчаше. А молан ӱчашашыже? Ме тудын дене чылажымат икте-весе дене кутырен ыштена. Вате-марийлан икте-весым колышт моштыман.
Вера Алексеевна, Евгений Анисимович, те чынже денак моткочак ушан-шотан еш улыда! Ончыкыжымат тыгаяк лийын кодса. Марий тӱвырам вияҥдышаш верч умбакыжат тыгак чон йӱлен тыршыза!
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме