Шукерте огыл Республикысе В.Х.Колумб лӱмеш йоча да самырык-влаклан книгагудышто поэтессе Вера Гордеева шкенжын мутсаскаже – «Нимо нерген келгынрак» почеламут книгаже – дене палдарыш.
Усталык паша
Те кузе, ом пале, а мый гын чытенак ом сеҥе, кунам ик-кок муро гайым сералтышым «сем мастар», ик-кок почеламут гайым возалтышым «поэт» але «поэтессе» маныт. Но марий поэзийыштына иктаж лу самырыкрак авторжо погынак, кӧмытым чынже денак тыгай кӱкшӧ мут дене лӱмдаш лиеш. Ты радамыште Вера Гордеева ик эн ончылно шога. Тудо эше писатель ушем член огыл, но шушаш уэмше профессионал возышо ешыш, ӱшанем, садак пура, тидлан тудо пеҥгыдын кушкын шуын, поэт семын шкенжын йӱкшым, темыжым, шуко шотыштат лачак шкаланже келшыше ойыртемжым муын.
Таче кечылан Вера Гордеева кок почеламут книган авторжо. Иктыже «Ошма шагат», весыже «Нимо нерген келгынрак» маналтеш. Валентин Колумб лӱмеш библиотекыште лачак кокымшыж дене погынышо-влакым кумдан палдарыш. Тиде книга гыч ятыр почеламут йоҥгалте. Поснак Марий самырык театрын артистше, «Легенды милые, прощайте!..» у спектакльыште кугу поэтын рольжым модшо Андрей Алексеев шке лудмыж дене кумылым савырыш. Палемдена: Андрей эше поэтессын землякше, пошкудо Ондропсола ялыште шочын-кушкын.
А Вера Гордееван шочмо ялже – Ермучаш. Тыште тудо тӱҥалтыш школыш коштын, кыдалаш школым Матародышто пытарен. Акаже (тудо туныктышо) Светлана Михайловна каласыш: «Поэзий кумыл Вералан, очыни, ачана дечынат логалын. Тудо мемнан мыскара шӱлышан. Кӱлеш годым тыманмеш почеламут корнылам возалта ыле. Лӱмынак амбарный книгаже уло, тушко возкален, кызытат ты книга кид йымалныжак. Эше мемнан тукымна гычак лийын артист да поэт Юрий Рязанцев. Тудо могырымат генетике Вералан, очыни, куснен.
Верук шӱжарын почеламут корнылажым шергалына гын, ужына: мо нерген возаш лиеш, чыла нергенат авалташ тырша. Шомакше чоным вӱчкышӧ, кумылым нӧлтышӧ, южгунамже умдо гаят пӱшкылшӧ…»
Туныктышын шинчаончалтышыж дене Вера Гордеева нерген Эльвира Захароват чон почын каласыш: «Йочан ушан-шотан, чын икшыве лийын кушшашыжым тӱҥалтыш школ негызла. Тыгай негызым Вералан Ермучаш школ пыштен. Матародо школышкына тудо ийготшылан келшыше усталык виян тольо. А тыгай йоча-влаклан ме, туныктышо-влак, кеч-кунамат куанена. Шке жапыштыже Матародо школышто эре юнкор кружокым вӱденам. Шарнем: изи гына ӱдыр, парт кокла гыч вуйжо пырт гына коеш. Да тудо мый декем кружокыш возалте. Тӱҥалтыште ӧрмалгыше ыле, но вара эркын-эркын вийым погыш. Тудым утларак почеламут кумылаҥден. Мый шкеже поэт омыл, южгунам гына кумыл нӧлтмӧ годым возенам… Верам ончен, шонымашем лийын: усталык корнышто мый тӱрыс ӱнарым налын шуктен омыл гын, ала тудо налеш… Очыни, шонымо оем Юмын колмо жапыште лийын.
Веран почеламутшым лудмо годым тушко угыч да угыч пӧртылмӧ шуэш. Чон мутшым йӱк-йӱан коклаште огыл лудман, а шыпыште шонкален шымлыман. Тидлан кӧра мый тудын усталыкшым аклем. Теве ик почеламутшо чонышкемак логалын да ушешем кодын:
Чыла эртен. Корнеш ош мамык возын.
Чон корштымым вашталтыш шыргыжмаш.
Шижмаш деч лачак кодын огыл озым,
Ок ырыкте ӱмашсе вашлиймаш.
А мый илем, пӧлем юж дене темше,
Эр кечым почмо окна гоч пуртем.
Лач чон суртемын ик пусакше шелше,
Шыпак шыҥат тушечын йӱр, шолем…
Серыпле шонымаш тышке шыҥдаралтын: кажне еҥынат чоныштыжо тыгай пусакше уло, келшеда вет?! Сандене почеламутет-влаклан, Вера, кугу тау!»
Пагалыме поэтессына Альбертина Ивановат самырык коллегыж нерген мокталтыме шомакым ыш чамане, вет вашлиймашын озаже тидым чынже денак сула: «Вера, возаш тӱҥалмекше, вигак шкенжым ончыктыш. Тӱҥалше-влак ик семынрак возат. А Вера ойыртемалтшак тольо. Тудо шке йырже мом ужеш, тидын нерген ойла гына огыл, а илышыштыже лийше сӱрет чонжо вошт эртен почылтеш. Почеламутым туге савыралеш, шижде тудо илыш нерген каласкалыше произведений лийын лектеш.
Чон сурт пусак нерген Эльвира Виссарионовна пеш сай примерым кондыш. Тудо кеч-могай айдемынат ойгыжо лийын кертме нерген ойла. Веран тыгай философий могырым иктешлымашан, психологий сынан почеламутшо-влак кушеч лектыт? Лачак тыглайыште келгытым ужын моштыма гыч. Мый возаш тӱҥалше-влакым эскерем да ӧрам: нунын илыш чолгалыкышт коеш. Вера Гордееванат илыш чолгалыкше почеламутышкыжо пура да чоным сымыстара. Тудым, чынак, ик гана лудмо дене гына серлагаш ок лий. Ик гана лудат – иктым умылет, вес гана – весым.
Вера «мыйын» поэтем манынат кертам. Кузе тидым умылен шындышым? Анна Ахматован почеламутшым кусарымыж гыч. Ахматова мыйынат ик эн йӧратыме поэтем, но тудын ик почеламутшымат кусараш пижын омыл. Вик ойлаш, ӧрмалгенам. А Вера тидым ыштен. Ончалза «Ошма шагат» книгажым, кусарымыжым тушто ужын, аклен кертыда. Марий манмыла, чонышко пыштен-пыштенак каласен сеҥен.
«Тек кажныже шке йӱкшӧ деч ок лӱд!..» – манеш тудо ик почеламутыштыжо. Ойжым шкежат шуктен шогаш тырша. Садлан мыят манам: кугу тау мастарлыкетлан, Вера!»
Илыш паша
Мом шылташ, усталыкыште тыршыме дене гына таче илен лекташ ок лий. Поэтессе, почеламутым возымо деч посна, могай пашам шуктен шога?
– Кызыт мый шке гыч амалкалчылан шотлалтам, – рашемда Вера Гордеева. – Кок шочшан авалан эр гыч кас марте пашаште «йомын» кошташ йӧнан огыл, сандене шкаланем келшыше сомылыш куснаш шонен пыштымек, ургаш тӱҥалынам. Пашам мыланем моткоч келша.
Ургаш школышто тунеммем годсек йӧратенам. Технологий урокышто ургымо машинам тунемынна. Кидпашам дене олимпиадыштат ончыл верыште лиеденам. Вара тиде кумыл мондалтын. Декретыш лекмекем, пандемий жапыште, ургымо сомыл деке адак пӧртылынам да ылыжынам. Машина дене тӱрлымӧ пашам шымленам, вара, социал контрактым ыштен, тӱрлымӧ машиным налынам. Тыгеракын, кызыт шке яра жапемым пӱтынек ургымо-тӱрлымӧ пашалан пӧлеклем, таче тиде тӱҥ пашам. Каласышым, шӱкалтышым декрет пагыт ыштен. Адакшым ешыште визымше йоча улмемат кышам коден чай. Изи годым мотор у тувыр шагал годым логалын, студент пагытыштат тӱрлӧ мероприятийышке мияш ойыртемалтше вургем ситен огыл, садлан тачысе кечылан келшыше, шкешотан марий вургемым ышташ кумыл лектын.
Кид дене пашам ыштыме годым вуйуш садак эре ала-мом гынат шона. Садлан южо волгыдо пагытыште почеламутат шочеш. Чылт кажне кечын огыл гынат, кертмем семын возашак тыршем. Поэт лӱман улмеке, тидын деч посна ок лий.
Койдымо шулдырын акше
Шулдырем мыняр пыстыл гыч шогымым
мочол тӧчышт шотлен пытараш.
Чон кӱвар гычын кодышт лач шолгымым,
тулжо кеч волгалтарыш тораш,
шӱм омсамым логале тӱчаш.
Чарналтал южгунам южым шӱлымым,
сулыкемым тӧчен касараш
да, поктен чон кӧргем гычын шӱлыкым,
кеч коден тыге чоным чылт тулыкым,
шоненам сын-кунем кандараш.
Жапын акше
Эрталше кече ок ешаре ушым,
Ноен шукертак, сугыньлен яра.
Чон йодмо пагыт лишемеш гын – нушкын.
Чоя эрлалан чон арам ыра.
Вес еҥын рольжо куштылгын модалте.
Тӱжем ден маскым пижыктыш чурий.
Тореш шуйналтше йот сурт ден оралте…
Озаже – лачак йылдырий турий.
Чоя шомакым кӱсынлен умша гыч,
Уш дене шоныде, йӱкна шарла.
Раш икте: нойымеш пашам ышташ гын,
Ок сите вий пошкудынам орлаш.
Сорта тул
Сорта тул волгалта пӧлемым,
Чӱчалтыш шыште порвола.
Шинчем мый, шарныде лӱмемым,
Тулеш кертам ырен ала?
Чот кылменам – тӱня юалге,
Поран ден йӱр варналт пытен.
Эрласе мом конда, ом пале.
Ош покшым чонешем шытен.
Ӱшан лач сорта туллан веле:
Полша, игечым ончыде,
Сӱсаҥше чонемлан шке вержым
Муаш, эрлам ончылтыде.
Кӧраныде илаш гын…
Кӧраныде тунем тый куанаш.
Ончалтышетак почшо кумылетым.
Мутде тый ойлымемым умылет гын,
Чон – почылтшо книга, нимом шылташ.
Вурседылде каласе шонымет,
Кугу йӱк кӱрлеш лач чодырасе омым.
Йот еҥ дек лучо мондо йӧршын корным,
Лач йыгыр чонак лийже пеленет.
Геннадий Сабанцев.
Снимкыште: Поэтессе Вера Гордеевалан аваж деч – мелна кышыл, акаж деч – пеледыш, туныктышо деч – поэзий кумыл.
Фотом Вера Гордееван архивше гыч налме.
