Тыге манеш Самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш, И.С.Палантай лӱмеш Кугыжаныш премий-влакын лауреатше, поэтессе Надежда Никитина (Гордеева). Таче ме тудым лӱмгечыж дене саламлена.
Ойлат, айдемын койыш-шоктышыжо паша саскаштыжат каласалтеш. Надежда Никитинан поэзийжым лудатат, тиде ойын чын улмыжым моткоч раш шижат: тудын возымыжо, почеламутшын кӧргӧ вийже тыматле да тыгодымак куатле, сылне. Марий манмыла, эре лудмет веле шуэш. Книгаже шукак савыкталтын огыл, но лекшышт моткоч поян кӧрган улыт.
А кунам икымше ошкыл ышталтын? Традиций семын, юбиляр дене вашмутланымаш тиде йодыш дене тӱҥале.
– Икымше почеламутем 5-ше классыште возалтын. Шыже нерген. Чаманем, тудым арален коден омыл. Ондак школыштына сылнымут кружок пашам ыштен, пырдыжгазетым луктынна. Лач тушто вераҥдыме ыле саде почеламутым. Ончык пурен каласем, моткочак йӧратем шыже пагытым. Варажат шыжылан ятыр почеламутым пӧлекленам.
– Шочмо-кушмо верет нергенат ушештаре.
– Шочынам Параньга район Олор ялыште. Ялна кугу, марий тӱвырам арален, аклен илыше. Кажне гана тушко мийымекем, чон вургыжеш. Пакча шеҥгелне пӱртӱсшак мом шога! Тидым ужаш кӱлеш… Курык ӱмбалне кушшо куэ шыжым туге моторешт шогалеш! Тышечак тӱҥале поэзийыш йолгорнем. Ача-авамат сылнылыкым ужын-шижын моштышо лийыныт. Ачам, Геннадий Васильевич, кидпашалан мастар ыле, гармоньымат устан шоктен. Авам, Аспика Павловна, ӱмыржӧ мучко кевытыште тыршен. Чаманем, кызыт нуно пеленна уке улыт. Коктынат возымо пашамым эскерен шогеныт. Посна мутым ковам, Афанасьева Ольга Савельевна, нерген каласынем. Чавайнын почеламутшо-шамычым тудо мурен туныкта ыле. Тунам школышкат коштын омыл, а шукыжым наизусть паленам. «Мӱкш» почеламутым вараже шке йочамланат шуко гана муренам. Йомакше, туштыжо, легендыже – мом гына каласкален огыл! Ала тышечат тӱҥалын шочмо йылмем деке йӧратымаш.
– Олор ялыште шке жапыштыже ойыртемалтше поэт Еремей Герасимоват шочын. Тудын нерген паленат?
– Изи годым Олорышто Йӧрӧма лӱман поэт лийын манмым изиш шарнем. Тудын илымыж годым мый шочын омыл, адакше пытартыш ийлажым Унчышто илен. «Еремей Герасимов урем дене шып эртен коштын огыл, эре почеламутым лудын кая ыле» манмым ик гана веле огыл колынам. Варарак школышто туныктышо Максим Григорьевич Делянов тудын нерген утларак каласкален, почеламутшо-влакым лончылымат ушешем изиш кодын.
– Юнкор Надя Никитинам Максим Григорьевичак «Ямде лий» газетыште пашам ыштымем годым палдараш конден ыле. Мут толмашеш, мыйым Кужэҥер кундемысе Саламатнур школышто марий йылме да литератур дене Виталий Александрович Романов туныктен. А пединститутышто нуно пырля тунемыныт. Тидын нерген коктынат варажым ойленыт… Икте-весым монден огытыл.
– Максим Григорьевич Юмо гаяк ыле. Тыматле, поро. Урокшым келгын пуэн. Ынет луд гынат, лудаш кумылаҥден моштен. Шкежат возен, книгамат савыктен. Радиошто пашам ыштымем годым икмыняр передачым возышна. Ял илыш, жап да айдеме нерген келге шонкалымашыже ӧрыктара ыле. Ойлымыжым шарнем: тудым рвезыж годым радиош дикторлан налнешт улмаш. Йӱкшӧ дикторлык ыле, чынак. Но ялыште аважлан полшаш кӱлын… Пагалыме туныктышемлан почеламутымат пӧлекленам.
– Тыйын возаш тӱҥалме жапыштет «Сылнымут шыже» семинар самырык автор-влаклан кугу шӱкалтышым пуэн. Тушто тыят лиеденат. Вий налмым шижынат?
– «Сылнымут шыже», чынжым ойлаш гын, ушеш ала-молан чотшак лакемалт кодын огыл. Студент годым миенам, поэт Иван Горныйын вуйлатыме поэзий секцийыште почеламут-влакем лончыленыт. Икмыняржым вара «Эрвий» альманахеш савыктыме.
– Но студент пагытыште усталык шулдырет садак пеҥгыдемын шоген вет?
– Тиде тыгак. Студент жапыште ятыр поэт-писатель дене вашлийме, университетыште сылнымут кружокышкат коштынам (тунам тудыжым те, Геннадий Леонидович, вӱденда). Эше пырля тунемше йолташем-влакат возышо лийыныт. Садлан почеламутым сераш кумыл эре лектын. Поэт Альбертина Иванова мыйын возымем шекланен шуктен да рукописьым ямдылаш йодын. Кумшо курсышто тунеммем годым (1997 ий) «Пӱрымаш пӧлек» лӱман изирак книгам Марий книга савыктыш лукто. Студент жапыште да варажат лӱмлӧ поэт-влак Семён Николаев, Альбертина Иванова, Зоя Дудина, Вячеслав Абукаев-Эмгак дене вашлийын мутланымыже пайрем гаяк чучын!
– А вес калык гыч могай поэт-влак келшат?
– Йот элласе поэт-влак кокла гыч утларак XVIII курымысо шотланд поэт Роберт Бёрнс келша. «Чынле йорлылык», «Йӧратымашем сирень лиеш гын» почеламутшо-влак поэзийым йӧратыше-влаклан палыме, шонем. Мӧҥгысӧ книга шӧрлыкыштат тиде автор ончыл радамыште шога. Тудын илыш, жап, айдеме нерген шонкалымыже шкешотан. Руш поэт гыч Сергей Есенин, Геннадий Шпаликов, Анна Ахматова, Иосиф Бродский келшат. Марий гыч Семён Николаев, Анатолий Мокеев да икмыняр молын поэзийыштым лудаш эре ямде улам.
Адакшым, сылнымут деке чак лияш, тудым эскерен шогаш мылам пашамак кӱшта. Йоча да самырык-влаклан В.Х.Колумб лӱмеш книгагудышто кажне кечын книга коклаште улам. Марла у книгам гын кажне гана шокшо когыльо гай вучена. Поснак сай прозым.
– Кызыт почеламут-влак возалтыт?
– Мый почеламутым кажне кечын возышо поэт кокла гыч омыл. Чонлан виеш нимом от ыштыкте. Кумыл лектеш гын, сералтем. Южгунам мотор, оҥай мутмужыр-влак ушыш толын лектыт – серыде от чыте. Поэзий лудалтеш гына огыл, а эше муралтеш гын – мылам тиде лу пачаш куан! Марий Элын калык артистше Станислав Шакировын возымо семжылан ятыр почеламут шочын. Мурылык поэзийын шке ойыртемже уло. Марий йылмынажат муро гай! Семлан мутым келыштараш – тиде чон пайрем, а кунамже чон орлык.
– Ешет денат палдаре.
– Ешем кугужак огыл – Анатолий пелашем да Ангелина ӱдырем. Толя чоҥымо пашам шукта, ӱдырем – студент.
Параньга кундемыштак Ермучаш ялыште (пелашем тушечын) пу пӧртым, мончам чоҥенна. Тушко кажне арнян манме гаяк коштына. Мемнам, ялыште шочшо-влакым, пӱртӱс эре шкеж дек шупшеш. Мланде пелен шогылтмо дене капкылат куштылемеш, вуй ушат яндарештеш. Изирак пакчана уло. А телым ече дене кошташ йӧратем. Айдемылан пиалым шижын илаш шукак кӱлеш мо! Тау пелашемлан – сурт-оралтым кучаш кид-йолжо мастар.
– Ала илыш девиз манмет уло?
– Уло: модышын кӱчыкшӧ сай; модыш гыч жапыште кай!
– Йӧратыме книгат? Киноэт? Муро?
– Йӧратыме книгам – «Джейн Эйр». Авторжо – Шарлотта Бронте. Кызыт Люсинда Райлин тыгай сынанракак «Оливковое дерево» книгажым лудам. Кугу Отечественный сар нерген кином ончаш келша. Анна Германын мурымыжым пеш йӧратем. Поснак «Снова ветка под птицей качнулась» мурыжым. Нигунам шерым ок теме.
– Айдеме койышышто тылат мо шерге?
– Ӱшанле улмыжо мылам шерге. Шоя, чоя койышым чытен ом керт.
– Кидпашам ыштет?
– Чыла гаяк ӱдырамаш семын мыят пеледышым кушташ йӧратем. Ырес дене тӱрлаш келша.
Геннадий Сабанцев
Фотом Надежда Никитинан еш альбомжо гыч налме
