«Сурт-пече» газетын лишыл номерыштыже лудаш темлена.
* Малаш яра пагаран воч, но йÿдлан ик совла мÿйым леве вÿд але шöр дене йÿат гын, организмлан нимогай уда огеш лий. А интернетыште шинчыме але телевизорым ончымо олмеш малаш вочмо деч ончыч лучо уремыш лектын кошт. Мемнан кугезе коча ден кована-влак кече лекме дене кынелыныт да кече шичме дене малаш возыныт да сайын маленыт: телым – шукырак, кеҥежым – шагалрак, но тыгодым мален темыныт. Сандене ондакрак малаш возаш тырше. Пелйÿд деч ончыч. Тиде правилым шуктет гын, пеҥгыдын малет да мален темат.
* Помыжалтмеке, вигак кынел да карнышт. Вакшыште нигунамат ит кийылт, тидлан кöра ноет але вует коршташ тÿҥалеш.
* Поснак эрдене яндар, а лучо памаш (пÿртÿс) вÿдым лийме семын шукырак йÿ. Газаҥдыме шере вÿдым нигунамат ит йÿ – просто мокшетым арале.
* У кечым парням, пылышым да шинчам туржын тÿҥал. Тиде малыме деч вара вÿр коштмо пашам шотыш конда, а тÿҥ чер тудын пужлымыжлан кöра вийым налеш.
* Вуй коваштымат икмыняр минут турж, тидым кастенат ыште. А вара вуйым кыдал дечат ÿлыкö кумык ыште, ÿпым ончыч ик велыш шер, а вара – мöҥгешла. Икмыняр тылзе гыч тудо йогымым чарна гаяк.
* Пÿйшылым ончыч яндар парня дене сайын турж, вара – пÿйым эрыктыме пушкыдо щётко дене. Пÿйым эрыктымек, пÿйшылым парня дене эше ик гана турж. Пÿйым эрыктыме пасте дене пайдаланыдеат кертат. Тамакым шупшат але кофем чÿчкыдын йÿат, да пÿйын шапалгыше тÿсшö огеш келше гын, тудым эр еда эше порошок дене эрыкте.
* Шинчаланат зарядкым ыште, тидлан эрдене икмыняр минутым ит чамане, кечывалымат икмыняр гана жапым ойыро. Шинча пÿсылык пÿртÿсыштö огыл гай илымылан кöра начаремеш: мониторыш кече мучко тарваныде гаяк ончымылан кöра шинча шуэн тарванылеш, тудын чогашылже пашам ыштымым чарна да лывыргылыкшым йомдара.
* Айдеме кечеш кеч ик гана сайын пÿжалтшаш – куржталме, зарядкым ыштыме, пум шелыштме годым, мутлан.
* Эр гычак чулым улат гын, эрдене кечывалымсе деч шукырак коч. Кас кочкышым коденат кертат. Эр кочкыш деч ончыч 1 изи совла йÿштö йöн дене пунчал налме кушкыл ÿйым подыл – шолылан веле огыл, чумыр организмлан кугу пайдам ыштет.
* Пакчасаскам, емыж-саскам, пучымышым, пÿкшым да мöрым лийме семын шукырак да чÿчкыдынрак коч, изиш шуэнрак – шöран продукт ден колым. Шылым поснак 45 ий деч вара лучо ит коч, вет тудо тыгай ийготышто организмыш шыҥдаралтмыжым чарна гаяк. Тиде продуктым йöратетак гын, тек тудо лучо шорыкын але презын, натуральный да шолтымо лиеш. Шере да кондитер изделий тазалыкым локтылеш.
* Вуйушетым телевиденийын тушкенак темлыме кÿлдымö уверже дене ит шÿкаҥде. Телевизорым ончыде отак керт гын, виешлыме да мыскынь сÿрет-влак дене амыртыдыме художественный фильмым але иктаж-мо у дене палдарыше передачым чÿктö. Чыла тиде сай кумылым пöлекла да тазалыкым пеҥгыдемда.
* Паша верыште вÿд гай лий – чараклыде, ончыко ошкыл. Коллеге-влак дене ны тушман, ны йолташ ит лий. Пашам модыш семын акле. Вуйуш ден чоным лийме семын эрыкыште кучо.
* Алкоголян нимогай аярым лучо ит йÿ, а тореш лийын от керт гын, тугеже кукшо аракам ойырен нал. Подылаш йöратетак гын, кеч сырам ит йÿ – таче кечылан тудо ик эн йырнык напиткылан шотлалтеш. Сыра поснак пöръеҥ-шамычлан огеш темлалт.
* Кажне кечын чарайолын кошташ тырше, поснак – мландыште. Да лийме семын шукырак тарваныл. Пашаште кечыгут шинчаш логалеш гын, жапын-жапын чÿчырнен шичме-кынел шогалме упражненийым ыште. Тиде поснак пöръеҥ-влаклан пайдале.
* Утыждене ит коч. Жаритлыме, коя, шикшыктарыме, консервироватлыме да шере кочкышым рацион гыч лийме семын кораҥде.
* Кажне арнян мончаш пураш ит мондо. Тылеч ончыч кум шагат ит коч. Мончаштат кочкаш ит тырше, а проста вÿдым, емыж-саска морсым, узварым, сокым мойн шукырак йÿ. Могырым куэ да тумо выньык дене турж, паритле да кыре. Но шкендым шке огыл, а йолташет – тыйым, тый – йолташетым. Тыге организмлан кугу нагрузко огеш лий. Кÿш вÿд дене йöрымö эвкалипт настойкым але пурам кудалтен кертат. Мончаште лучо ит мутлане, но йылме чыгылтылешак гын, политикым але аздарыше темым ит тарвате. Тыште могыр веле огыл, чонат кана – тиде медитаций дене икте.
* Куштылгын да куанен, пÿртÿс да намысет дене келшен иле. Йыр улшо тÿняштат, шке илышыштетат шыргыжалаш амалым чÿчкыдынрак кычал.
М.ИВАНОВА ямдылен
