САША ИЗАЙ
Але
«ЧЫН ИЛЕТ ГЫН ВЕЛЕ ИЛАШ САЙ»
«Шонымаш келге ушышто шочеш, а йӱк яндар шӱм-чон гыч лектеш…» Марий писатель, туныктышо, журналист Валентин Косоротовын тиде ойжо Медведево район Пӱкшерме ялын эргыже Александр Волковлан моткочак келшен толеш.
Изинек ялысе пашаште шуаралт кушшо рвезе илыш мучкыжо тиде йӧратымаш денак илен да кызытат ила. Лач тыгаяк лийын Саша юж-десант войскаште служитлымына годымат: пашам йӧратыше да тудым эреак кӱлеш семын шуктышо. Сулен налме канышыш лекмешкыже мый тудым лач тыгайым гына паленна. Да сулен налме канышыштыжат яра шинчен кертын огыл. А кунам специальный военный операцийын тулсавышыже волгалтын, мом ыштен, шонеда? 63 ияш да неле операцийым эртыше гынат, нигузеат ласкан гына ӧрдыжеш кодын кертын огыл. Тудын гай шӱм-чонан айдеме разве тыге ыштен кертеш? Уке! Александр Россий президент Владимир Владимирович Путинлан серышым возен да армийнан радамышкыже шке кумылын ушнен! Александрын могай улмыжым палыдымыже, очыни, специальный военный операцийыш оксалан верч каен манынат шоналтен кертеш. Йоҥылыш. Тудлан, пенсионерлан, илашыже окса ситышын. Адакшым шке озанлыкшат кугу, чылажат уло, сандене тиде могырым нимогай нелылыкше лийын огыл. Пашаже тыште огыл, пашаже – тудын «воспитаний» манмыштет. «Салтак» шомак Александрлан – эреак кугу буква дене тӱҥалше. Тыгаяк лийын тудо Афганистаныштат. Чытыдымын когартен пелтыше кече да пуля «йӱр» йымалне, пуракаҥ пытыше Александр эреак боецше-шамыч пелен лийын, кажныжлан поро мутшым чаманен огыл, кажныжлан кертмыж семын полшен. Тыгаяк лийын тудо Чечняште боевой действийыште улмыж годымат. Нойышо, пычалтар да солярке пушан, ош пӱйжым волгалтарен, «Сай, йолташ, илена…» манын, туге шыргыжал колта – чыла йӧсыжат мондалтеш, чонлан сайын чучын колта…
Тыныс илышыштат служитлымыж годым тудо эреак пашаште лийын, тидын дене илен. Александр деке толмем годым казармыш омат пуро ыле – тушто садак от му. А вашлийме годым умбачынак кажне гана туге шыргыжалеш, тыгай айдемыже тетла укеат манын шоналтет. Уло чон дене, уло кумылын – шокшо кече гаяк волгалтарен да ырыктен. Марий семын «шольо» манын ӧндалеш. Ойгетымат ужде ок кодо, но эн ончыч тӱткын колыштеш, мо кӱлешым йодыштеш, а вара ой-каҥашым пуа, полша. Тыгай годым тыйым нелылык дене шкететым нигунамат огеш кодо. Ик полкышто пырля служитлыше-влак дене вашлиймаш годым ик ганат Александр Волковым порын шарналтыде огына кодо, кажныже тудлан «шокшо саламым» колта.
Икана, Александрын кундемыштыже лийме годым, тудын илыме верышкыже савырнышым. «Александр Волков куштырак ила?» йодым. Тыманмеш ончыктышт. Теве мый корно дене изи кӱвар гоч тудын суртышкыжат логальым. Капкаште – кугу гына парашют, кӱртньӧ гыч таптен ыштыме. Тудо вигак шинчалан перна, ужде нигузеат эртен каен от керт. Теве шкежат лекте. Шыргыжеш… Да туге – кугу ийготшо пуйто укеат. Шӱм-чонемлан шокшын чучын колтыш. Ончычсо гаяк, ийготлан темдалашыже волям пуэн огыл! «ВДВ не сдаётся!» – шыргыжеш. Тыманмеш шке озанлыкшым ончыкташ тӱҥале, тольык ала-кузе ӧрмалгенрак, рашрак каласаш гын – вожылынрак. Тудын тыге коймыжым шижын, мыйже «Саша, а мо тыгай?» йодым. Садет «Моктанымемла веле чучеш…» – пелештыш. Воштыл колтышна. Икте-весым мут деч поснат умылена. Тудым моктымым Саша изай йӧршынат ок йӧрате. А чынжым гын уло тудын мо дене моктанашыже – сурт-оралте, пӱя, мӱкш, вольык, пакча, технике… а эше – пыл лоҥгаш ончен кушшо сибирь кедр! Да чыла тиде тудын пашаже. Тыгай озанлыкым пеҥгыде кидыште кучаш пӱжвӱд шуко йоген, но Саша изай – десант, а десант моктанаш ок йӧрате.
Операций деч вара, конешне, тудлан нелырак ыле. Санденак шудым солаш полшаш лийым. Мый, пенсионер, йоча годсек кидыш савам кучен омыл. Икымше гана солалтышым – пуйто пушеҥгым товар дене руальым! Саша изай шыргыжеш. Но ӧрдыж гыч огыл, а пеленемак. Йыштак «Сава нержым кучо, мландыш керылташ ит пу… Салтак монден, нимат огыл – кидет шарналта» манеш. Чыным ойлаш гын, мыйже вожылынат колтышым. Ялысе улам манын ончыктынем огыл мо? Саша изай лыпландарыш, «Ий-влак моштымашым изиш мондыктарат, но кышаже садак кодеш. Тунемаш вожылман огыл. Молодец, уэш шарналтен кертыч, мыламат полшышыч», – мане. Тыглай гына каласыш, а чонемлан сайын чучын колтыш. Чылт Валентин Косоротовын возымыж семынак лекте. Тӱҥжӧ – уто мут деч посна, иза-шольо семын.
Таче Саша адакат тушто, сарыште. Адакат тудын жапше ок сите. Шке озанлыкше верчат тургыжлана, санденак ты шотышто мутым пешыже огына тарвате. Шкем луштараш ок лий. А шкан шке ӱшан, пеҥгыдылык уло, икте-весыланат ты шотышто полшенак илена. Шочмо марий кундем, земляк-влак, лишыл еҥет-шамыч да родо-тукымет тый денет кугешнат, Саша изай! «Чын илет гын веле илаш сай» манмет семынак. Самырык-влаклан уло кӧ деч да молан тунемаш.
Таза лий, изай. Мый тылат ваш-ваш пагалымашым да умылымашым тыланем, а эше – салтак пиалым!
Станислав Прохоров,
ВДВ-н майоржо.
Свердловск кундем, Арти район Изи Тавра селаште шочшо, кызыт Новороссийск олаште илыше.
Салтак корно
Александр Леонидович Волков 1960 ий 17 октябрьыште Медведево район Пӱкшерме ялыште шочын, Цибикнур кыдалаш школ деч вара 9-ше №-ан ГПТУ-што каменщик-монтажниклан тунем пытарен. Кумшо курсышто улмыж годым тудым армийыш налыныт, юж-десант войскаште служитлен, Литваште учебный дивизийыште боевой машинан наводчик-операторжылан тунемын. Умбакыже службыжо Каунас олаште эртен. Тушто старший сержант марте кушкын.
Армий гыч пӧртылмеке, икмыняр жап шке специальностьшо дене пашам ыштен, а вара Литваште прапорщик-влакын школыштышт тунем лектын да служитлыме частьышкыжак пӧртылын: ондак ротын старшинаже лийын, вара – ротын старший техникше.
1984 ийыште Александрын Юрий шольыжо Афган сарыше вуйжым пыштен. Тудым тойымо годым изаже «Олмешыже стройыш мый шогалам» манын. Тыгак ыштен, но ик бойышто сусырген. Госпиталь деч вара тудым армий гыч комиссоватленыт. Но Александр уэш салтак радамыш шогалын: Новороссийск оласе частьыште служитлаш тӱҥалын. Тушеч тудо Чечнясе боевой действийжын икымше кампанийышкыже каен. Тушеч пӧртылмеке, эн сай специалист семын Босний республикыш колтеныт.
1999 ийыште кокымшо Чечня кампаний тӱҥалын. Александр тушко каен да ик бой почеш вес бойым эртен.
2002 ийыште отставкыш лектын да шочмо кундемышкыже пӧртылын.
Снимкыште: Саша изай; Александр Волков (шола гыч кумшо).
Авторын да Медведево районысо Цибикнур школын тоштерже гыч налме фото-влак
