ВАШМУТЛАНЫМАШ ПАТЫРЛЫК СТАТЬИ

 Элым аралымаш – пӧръеҥ паша

 

Юлсер кундем Полатсола ялеш шочыш-кушшо прозаик Василий Краснов Марий Элын калык писательже Вячеслав Абукаев-Эмгак лӱмеш поро кумылым ончыктышо «Ший памаш» фондым вуйлата. Кок ийлан ик гана тыгаяк лӱман сылнымут конкурсын сеҥышыже-влакым саламлаш, мӱндыр корным ончыде, Марий Элыш лӱмынак толеш. Россий писатель ушемын еҥже повестьым, ойлымаш-влакым возкала. «Толкын ваштареш», «Эҥер ӱмбалне», «Корабли уходят, чтобы вернуться» книгаже-влакын вуймутышт гычак мо нерген возымыжым тогдаяш лиеш. Тидлан нимыняр ӧрман огыл, 2-шо ранган капитан (кызыт запасыште) профессийжылан элым аралымашым ойырен налын да ты пашажлан тачысе кечынат ӱшанле лийын кодын.

– Василий Владимирович, военный лияш шонымашда кунам шочын?

– Кеч-могай шонымаш изи годым шочеш да тушко шуаш тыршет. Мыйын изинек ӧрдыж мландым, тусо пӱртӱсым, тушто илыше калыкым ужмем шуын, вет ялысе изи ньога чыла тидым книга гоч гына пала. Кушмо семын умыленам: тыгай йӧным ойырен налме профессий пуэн кертеш. Тыге теҥыз моряк лияш шонымаш шочын.

– Молан лач моряк? Мутлан, танкист але лётчик огыл?

– Шайра курыкышто кӧ лийын, тудо умыла. Шайра курык вуйыш кӱзен шинчат да ончалат – йырваш чодыра. Теҥыз гае коеш. Тыгай таҥастарымаш йоча годсо шонымашке шуаш эшеат чот таратен.

– Да, школым тунем пытарымек, военный училищыш каенда.

– Ондак Шарибоксад кандашияш, тудо кызыт петырналтын, а вара Сотнур кыдалаш школышто тунеммем годымак военный училищыш тунемаш пураш ямдылалтынам. Спорт дене пеҥгыде кылым кученам. Паленам, тушко тунемаш пураш эн ондак таза капкылан лийшаш улат. Но икымше ийын пурен кертын омыл, конкурс пеш кугу ыле: ик верышке – 15-20 еҥ. Ик идалык пошкудо Татарстан республикын Зеленодольск олаштыже холодильный оборудованийым погышо слесарь-сборщиклан ыштенам. Но тидын годымак военный лияш эре ямдылалтынам, паленам: садиктак тунемаш пурем. Тыге 1981 ийыште Севастопольысо П.С.Нахимов лӱмеш высший военно-морской училищын курсантше лийынам.

– Тунемын пытарыме деч вара Йӱдвел флотыш служитлаш каенда. Военный специальностьда могай?

– Тунамсе пагытыште распределений почеш, Камчатке гыч тӱҥалын Севастополь, Балтике марте – кушто флот уло, тушко – колтеденыт. Мый, чынжымак, Йӱдвел флотыш логалынам. Специальность шотышто чылажым ойлаш огеш лий, но пашам тӱрлӧ корабль, вӱдйымал военный пуш-влакын вооруженийышт дене кылдалтын. Ты специальность дене запасыш лекмешке тыршенам. Жапше годым «Курск» атомный вӱдйымал крейсерым пытартыш боевой походыш ужатенна, вара икмыняр жап гыч нӧлталаш полшаш логале тушечын. Чыла шке шинча дене ужалтын…

– Могай шижмаш? Очыни, чон шортын?..

– Кузе чон ок ойгыро? Йолташ-влакым курымешлан йомдараш… Шукышт дене пырля тунемынна, ешыштым паленам, садлан ик мут дене тидым ойлаш неле. Ме вет вич ий, пытартыш курс марте, иза-шольо семын казармыште иленна. Шукышт тӱрлӧ вере пашам ыштат гынат, кызытат кылым кучена, вашлийына.

– Каласыза, россий военный корабль-влакым чоҥымаш, нунылан вооруженийым ыштен лукмаш кызыт могай кӱкшытыштӧ?

– Кызыт технике пеш чот, рушла манаш гын, семимильный ошкыл дене вияҥеш. Йӧршын вестӱрлӧ, кызытсе условийыште боевой действийым наҥгаяш келыштаралтше техникым луктедат. Нуным палаш, нунын дене пайдаланаш эре тунемаш кӱлеш.

– Василий Владимирович, Те кызыт запасысе сарзе еҥ улыда, но тугак пашам шуктеда?ؘ

– Службо пытымек, пашам ышташ кодаш йодыч гражданский специальность дене. Кызыт Донбасыште посна военный операций кайыме жапыште военный-шамычлан техникым кучылтмо, у техникым тергыме шотышто полшаш логалеш. Тыге гына ойлен кертам. Самырык-влак толыт, нуно теорийым палат, а ме практик улына, шинчымашыштым кучылташ туныктена. Рвезе-влак шке кумылышт дене шонымашышкышт шуаш шонен толыт, садлан нунын дене пашам ышташ куштылго. Умылымаш уло.

– Те Мурманск областьысе Североморск олаште иледа да пашам ыштеда? Марий рвезе-влак вашлиялтыт?

– Шагал огыл вашлиялтыт, шукынжо контракт почеш служитлаш толыт. Вик ойлаш гын, пашадарлан кӧра, пашадар службышто йӧршын весе. Кӧн кумылжо уло служитлаш, тыршен умбакыже шуя, южыжо кудалтен кая. Тиде айдеме деч шога. Самырык еҥ служитлен ончен гына таҥастарен кертеш: тиде паша тудлан келша але уке, неле але куштылго. Украиныште СВО кайыме верлаште «Мы из Марий Эл!» манын кычкырымым колаш перна, чурийыштым огыт ончыкто гынат, ме палена: туштат марий рвезе-влак шке порысыштым шуктат.

– Посна военный операций шотышто шонымашда могайрак?

– Тиде военный операций вучыдымо огыл, кредалмаш ондак але варарак лийшаш нерген ме паленна. Ончык ужын моштымылан да событий-влак кузе вияҥме шотышто анализым ыштымылан кӧра жапыштыже операцийым тӱҥалме. Но эн чот кочыжо, чоным коржтарышыже – войнаште колымаш деч посна огеш лий. От пале, кунам пуля але осколко чоҥештен толеш. Кредалмаш годым айдемын лӱдмашыже садикте уло, тидын деч посна ок лий, но лӱдшым пуля вашкерак поктен шуэш, маныт. Сандене шӱм-чон кӧргыштет улшо лӱдмашлан вуетым от пу гын, тунам сеҥышыш лектат.

– Но кредалмаш кузе каен шогымо шотышто умылыдымаш-влак нергенат коклан-коклан мут тарвана.

– Сарыште эре сеҥымаш ок лий. Шуко еҥым пытараш огыл манын, южгунам чакнаш, а кунамже ӧрдыжкӧ кораҥаш перна. Тиде лӱдмашан огыл, тыге тактический позицийым тӧрлатат. Тиде жаплан веле, боевой ситуаций варажым садикте вашталтеш. Посна военный операций тӱҥалын гын, сеҥымаш марте шуктышаш улына. Офицер-влак шотышто пеҥгыдын ойлен кертам: шукынжо настоящий патриот улыт.

– Сӧй пасушто улшо-влакше тидым сайын умылат, а теве интернетысе шоя уверым лудын, йоҥылыш шонымашат шочеш. Фейкым лӱмын шаркалышыжат лектеда…

– Тыге каласем: компьютер воктене ушанла койын шинчен, кӱлеш-оккӱлым ойлышташ куштылго, тый тыгай улат гын, шке кумылын, добровольно, каен кертат. Тунам вара шуко пален налын кертат, мо тугай сар, йомдарымаш. Кунам воктенет пудештылеш але пуля шӱшка – айдеме йӧршын вес семын шонаш тӱҥалеш. Военный действий кайыме годым салтак-влак кокласе правил тыгае: икте-весылан ӱшанен, ваш-ваш эҥертен, рӱж пижын гына сеҥымашым кондаш лиеш.

– Эн сай пример – Кугу Отечственный сар. Тӱрлӧӱрлӧ калык эрык верч ик куатле вий семын кынелын…

– Руш калыкым (марийжымат, чувашыжымат, татаржымат – Российыште илыше чумыр калыкым йот эллаште руш калык маныт) нигунамат сеҥен кертын огытыл. Да, йомдарымаш кугу лийын, калык ятыр пытен. Руш кугыжанышын (государствын) историйыштыже мыняр тыгай сар лийын! Можыч, тачысе сӧй икмыняр жап шуйнаш тӱҥалеш, но мемнам нигӧат ок сеҥе.

– Сарзе еҥ семын мобилизаций нерген шонымашдам палыме шуэш.

– Курым гыч курымыш шке ешым, родо-тукымым, шочмо элым аралаш – тиде вет пӧръеҥ паша. Садлан, война тарванымек, пӧръеҥ-влак тушман ваштареш кынелыныт. Мыняр марий калык тӱрлӧ сарыште вуйжым пыштен. Лӱмыштымат огына пале, нуно вет арам кредалаш огыл, а ешыштым, родо-тукымыштым, элыштым аралаш каеныт. Тунамат мобилизаций лийын, кызытат – тыште нимогай лӱдмаш лийшаш огыл. Шылынат коштман огыл.

Ӱдырамаш да пӧръеҥ-влакын пайремышт манмым колаш перна, тыгай годым мый эре ойлем: пӧръеҥ-влакын огыл, а элым а-ра-лы-ше-влакын кечышт. Аралыше отыл, а пӧръеҥ улам манын перныл коштат гын, молан пӧлекшым налат?

– РФ обороно министерстве срочный военный службыш наҥгайышаш призывникын ийготшым кугемдыме шотышто пунчалым лукмо нерген ойла.

– Ик шотшо дене, призывник ийготшо дене кугурак лийшаш. Школым пытарен лекше 18 ияш рвезе эше йоча койышан, а 21 ияш – йӧршын вес рвезе. Сандене, можыч, чын ышталтеш. Тыгай пунчалым ончыч каҥашен, шонкален-вискален налде, виеш илышыш огыт пурто. Умбакыже кузе лиеш – жап ончыкта.

– Срочный службо жапым ик ий огыл, а кок ий шуйымо темлымаш шотышто мом каласеда?

– Мыйын шонымаште, кеч-мо гынат кажне рвезе салтак илышым палышаш, салтак пучымышым тамлышаш. Шарналтыза, ожно армийыште служитлыдыме каче-влак деч ӱдыр-влакат кораҥ коштыныт, марлан каен огытыл. Шоненыт, але сусыр, але… Сандене тый рвезе шочынат гын, тугеже аралыше улат. Ик але кок ий срочный службо шуйнымо шотышто ойлен ом керт. Южо рвезе ӱмыржӧ мучко погонан военный лияш келша, южышт «сита, мый шке порысем шуктенам» манме дене серлагат. Тыште ӱчашашат лиеш, кажнын шке шонымашыже. Но рвезе-влакым армийлан школышто тунеммышт годымак ямдылыме йодышым кӱлеш кӱкшытыш нӧлталман. Тыге утларак чын лиеш! Самырык рвезе, мо тыгай военный службо, армий радамыш пален кайышаш.

– Шочшыда-влак, тендан корным тошкен, сарзе пашам ойырен налын огытыл?

– Мый кум уныкан коча улам. Ӱдыремын пашаже военный службо дене кылдалтын огыл. Эргым – элым аралыме йодыш дене самырык учёный. Тудо элнан обороно вий-куатшым, ончыкылыкшым науко гоч пеҥгыдемдышаш верч тырша.

– Украинысе посна военный опреций деке уэш пӧртылаш гын, тугеже ме сеҥымашлан ӱшанен кодына.

– Ӱшанена веле огыл, палена: ме сеҥена. Ме сеҥымашын шочшыжо улына.

 

Л.СЕМЕНОВА мутланен

 

ПОЧЕШМУТ

Ӱшан деч посна илаш ок лий. Ӱшан кумылым нӧлта, вийым ешара, илыш умбакыже шуйна манме шонымашым пеҥгыдемда. Но…ойгым ок шулыктаре, сӧй пасуэш вуйыштым пыштыше салтак-влакым огеш ылыжтаре. Материалым ямдылыме жапыште Донецк Калык Республикысе Макеевка олаште ВСУ-н ракетылаж дене лӱйкалымашеш мыняр военнослужащийын ӱмыржӧ лугыч лие! Марий Эл Республикым вуйлатыше Юрий Зайцев ешыштлан, родо-тукымыштлан чаманымашым каласен, меат пырля ойгырена…

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий