Шарнымаш сорта
Ыле… Тыгай кӱчык мут, а нелытше могай кугу. Ыле, лийын – чылажат эртыше жапыште. Поснак шӱмым пӱчкеш, шинчавӱдым луктеш «Ила ыле гын» манме муткылдыш. Мемнан дене чеверласыше еҥ-влак нерген мут лекме годым тыге ойлена.Ила ыле гын, таче, 1 сентябрьыште, Морко район Нуръял Корамас ялеш шочын-кушшо, историй науко кандидат, кугыжаныш пашаеҥ, марий калыкын пагалыме эргыже Олег Николаевич ТИХОНОВЫН шочмыжлан 65 ий темеш ыле. Тидын лӱмеш таче икмыняр шарнымашым савыктена.
Михаил МАТВЕЕВ, Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министржын алмаштышыже:
– Эн ондак палемдыме шуэш Олег Николаевичын марий чонан улмыжым. Тудын кутырымыжат ондакысе артист-влакын ойлымыштым ушештара ыле. Колыштат да, тыгак лийшаш, шонет. Кутырымаште гына огыл, илышыштыжат моткоч марий чонан ыле. Мурым муралта але унам вашлиеш – чылажымат чон дене ыштен. Тудо нигунам нимом ыштен огыл, мыйын шонымаште, шкенжын ушыжо, чонжо ваштареш. Мый тудым шкенан коклаштына рушла «бюро добрых услуг» манам ыле. Мыняр палем – йодыш дене але полышым йодын толшо-влаклан Олег Николаевич нигӧланат нигунам отказен огыл. Кертын ма, кертын огыл – эре вашмутым кычалын. Тыгайже культур да журналистике сферыште гына огыл, чыла шӧрыныштат палдырнен. Мый ятыр примерым палем, тудо ок лий гын, икмыняр еҥ кучемышке огешат логал ыле.
Эре калыклан полшаш тыршен. Илышыштыже тудланат, очыни, куштылго лийын огыл. Кучем ик семын йодын гын, тудын чонжо вес семын ышташ кӱштен. Ыштенжат тудо чонжылан келшышын. Тидланак кӧра, очыни, паша вержымат икмыняр гана вашталташ логалын. Тидым жап эртыме семын умылет. Чылажат лачымын, пеш чын возын илыш радамышкыже. Тудо вет моткоч кӱшыл верым налын шоген паша карьерыштыже.
Келге шинчымашыже энциклопедий гай ыле. Чумыр историйым, марий калыкын эртыме корныжым, еҥ-влакым, нунын биографийыштым сайын пален. Тыглай кутырымаштат радамлен оптен моштен: тиде, манеш, тыгай кундемыште, весе тушто шочын – тый отат шоналте, а тудо чыла каласкален пуа. «Илыше энциклопедий» манына ыле тудым.
Таум ойлаш кӱлеш марий журналистикыште моткоч келге кышам кодымыжлан. Марий кугыжаныш университетын ректоржо Виталий Иванович Макаров дене жапыштыже журналистике кафедрым почыныт. Олег Николаевич каласкала ыле, кузе Москошко миен коштын, кузе тушто у пашан кӱлешлыкшым умылтарен моштен. Чыла тиде, очыни, тазалыкшымат лунчыртен, самырык годым ме тидым огына шиж, вара, илен-толын, поктен шуэш да садак палым кода.
Мыйын шонымаште, шке шочмо Морко кундемжылан чотак чонжо йӱлен, нигӧ тидым вес семын ойлен огеш керт. Марий калыкын ик эн чолга эргыже лийын. Тудын гай еҥ-влак шагалын улыт. Туддечын шукын тунемыныт. Мый гын Олег Николаевичым моткоч пагалем, юмылан эсогыл тауштем – илышыште тыгай еҥ дене пырля лияш логалын. Таум ойлем ешыжлан, поснак пелашыжлан. Нуно ик шӱлышан улыт.
Кузе вашлиеш ыле! Кочкаш шолта, кунам миен лектат, тунамак ӱстембак погаш тӱҥалеш – марий калыкын уна-влакым сийлыме сай койышыжым арален кодымыжо шижалтын.
Тыгай еҥ-влак илышаш улыт. Южгунам тыге шоналтем: нуным шарныме касым эртараш кӱлеш, чап таныкым кодыманак. Ик радамыш шындем телевиденийыште ыштыме годсо гычак Геннадий Четкаревым, Юрий Русановым, Василий Павловым. Нуно марий калыклан моткоч шуко ыштеныт. Мый манам, тугай шӧртньӧ жап лийын, кунам нуно иканаште пырля лийын кертыныт, тачысе илышыште тидыжак огеш сите.
Олег Николаевич ила гын, шуко мом ышта ыле. Тудо шымлызе семынат моткоч виян айдеме, кагаз пашамат палыше, илышымат тамлыше, мланде дечат торлен огыл. Мый ом пале, тудым кӧ вашталтен кертеш. Илышыште, маныт, тыгай еҥ-влак шуко жаплан икыт-кокыт гына лийыт.
Вячеслав КОЛЬЦОВ, Российын почётан радистше, Марий Элын сулло журналистше, Марий Эл радио службым вуйлатыше:
– Олег дене 9-ше классыште тунеммем годым палыме лийынам. Морко пионер пӧртыш школласе комсомол секретарь-шамычым погеныт: тудо Арын, а мый Шордӱр гыч толынна. Погынымаш пытымек, мый дечем йодеш:
– Мӧҥгышкет ынде кузе миен шуат? Изи Кушнат мартеже коло меҥгым ошкылманыс, – манеш. Тунамсе йӱкшӧ кызытат пылышемлан солна.
…1977 ийыште мый Марий кугыжаныш университетын марий филологий отделенийышкыже пурышым, а Олег тунам 3-шо курсышто лийын, историклан тунемын. Чакрак палыме лиймеке, эре пырля – Эшпай, 130 да Рябинин, 8 адресла дене верланыше тӱшкагудылаште йыгыре пӧлемлаште – иленна. Морко марий Иван Николаевын вуйлатыме Калык театрыште пырля модынна, чаманаш логалеш, кызыт тыгай самодеятельный театр уке. Ятыр жап эртен гынат, Акпатырын рольжым модмыжо кызытат шинча ончылнем.
50 ияш лӱмгечыж вашеш «Марий Эл» газетлан возымо статьямлан «Поро, проста улмыж дене кумылым налеш» вуймутым пуэнам ыле. Теве тачат, 65 ийым темыме кечынже, уэш тиде мутымак ойлем. Кызыт южыжо изи-кугу начальник лийыт, галстукым пижыктат да кӧ улам маншыла койын коштыт. Кызытсе марий интеллигенций коклаштат тыгайже улыт. Олег Николаевич пеш проста айдеме ыле. «Сур» пӧртыштӧ ыштымыж годым тудын шинчыме визымше пачашым «марий этаж» маныт ыле. Кӧ могай йодыш дене гына толын огыл?! Эре полышым йодаш коштыныт. Нигӧлан «ом керт» манын огыл. Мыят, тудо огыл гын, кызыт тыгай чапле пачерыште ом иле ыле.
Историй науко кандидатлык пашаштыже Кугу сар годымсо Марий телевиденийын да радион эртыме корныштым шымлен. Вара шкежат телевиденийыште пашам ыштен, вич чапле передачым ямдылен коден. Нуно радио фондышто аралалтыт, коклан-коклан эфирыште йоҥалтыт.
2004 ий гыч 2013 ий марте МарГУ-н журналистике кафедржым вуйлатымыж годым мыйым преподаватель семын туныкташ ӱжын. Изишак оксам ыштен налаш йӧным пуэн. Но мыланем весыже шергаканрак лийын: тунамсе студент-влак кокла гыч шукынжо мемнан Марий радиошто тыршеныт, кызытат Наталия Зилотова, Диляра Никитина, Константин Мягчилов сай пашаеҥ улыт.
Шуко вере эре пырля коштынна. Мыйже калык коклаште улмына годым мутемым «Лиеш гын, илыза пырля, ош кече йӧраташ мемнам ӱжеш!» манын пытарем. Олег ойла: «Тыйже эре иктымак ойлет. Весым шонен лук» – кеч-кузе умыло: ала туныкта, ала шылтала. А шкеже шуко шомакан огыл гынат, кӱлеш годым туге пелештен шында, чынжымак мутын вийжым шижат.
Эмлымверыш логалмекыже, йыҥгыртемат, иканаже ойла:
– Славик, привикым ыштен отыл вет? Ышташ кӱлеш… ыште…
– Ынде шӱлалтем, яндар южыш лектам, – тыге манмекыже, неле чер деч пареммыжым пеш вучышна.
… Теве ончем фотографийжым, костюмым чиен шинчын, да пуйто илыше, чонан. Теве пелештен колтымыла чучеш.
Олег СЕРГЕЕВ,филологий науко кандидат, доцент, МарНИИЯЛИ-н кугурак шанче пашаеҥже
– Олег Николаевич дене мотор шыже кечын Морко автовокзалыште палыме лийынна. Мый Йошкар-Олашке каяш билетым нальым да уремыш лектым. Ончем, Олег толеш (тунам Морко марте лу уштыш чоло эре йолын коштмо). Ончыч ужынам ыле, а лишке палыме лийын огынал. Олег Марий кугыжаныш университетын III курсыштыжо тунемын, мый I курсыш тунемаш пуренам. Ойлат: «Олег, Олег» – варажым палыме веле огыл, кугу йолташ лийна. Олег коклан мыйым Нуръял Корамас веҥе манеш ыле, молан манаш гын Галя пелашем тудын ялже гыч. Олег ден Женя (пелашемын изаже) изишт годым эре пырля модын куржталыныт.
Олегын койыш-шоктышыж гыч эн-эн-эн ойыртемалтшылан весылан полшымо кумылжым шотлем. «Ом керт», «жапем уке», «огым» манмыже лийын огыл. «Олег, полыш але ой-каҥаш кӱлеш» манын йодат веле, тунамак йыҥгырташ, йодышым рашемдаш пижеш. Кӱлеш – машинамат муын пуа. Депутат-влак корпусышто ыштымыж годым палымыжат шуко лийын.
Пытартыш жапыште Олег Николаевич Йошкар-Оласе аграрный колледжыште пашам ыштыш, студент-влаклан философий предмет дене лекцийым лудо. Ик кечын, кечывал жапыште, каналтыме семын институт гыч уремыш лектым. Ошкылам, ончем: Олег Николаевич ден Иван Федорович Ялтаев (Марий кугыжаныш университетысе историй да филологий факультетыштат пырля пашам ыштенна) Комсомол урем дене толыт (тунам Олег дене пытартыш гана пырля вашлийынна). Мӧҥгеш савырнышым да Йошкар Армий урем марте кумытын мутланен ошкылна. А пытартыш гана Икымше май ден Йошкар Армий уремла ушнымаште корным вончымем годым тупшым гына ужын кодым. Эмлымверыште кийымыжымат пален омыл.
Ош тӱням коден кайымыжлан кок идалыкат эртыш. Кажне ийын Илян кечылан шӱгарлаш коштына. Нуръял Корамас шӱгарлашкат пурем, тушто пелашемын ача-аваже кият. Олег Николаевичат тыште курымашлык омо дене мала. Теният, шӱгар ӱмбакыже миен, лишыл йолташ, коллеге дене саламлалтын, вуйым савен лектым.
Уке, Олег гае айдемын лӱмжӧ ок йом. Тудо курым-курымеш калык шӱмыштӧ илаш тӱҥалеш.
Валерий МАКСИМОВ, Марий кугыжаныш университетын марий йылме да сылнымут кафедрын доцентше,«Марий йылме» шанче да туныктымо рӱдерын вуйлатышыже
– Тиде 2010 ийыште лийын. Сорла тылзын 9-14 кечылаштыже Пилишчаба (Венгрий) олаште черетан II Тӱнямбал финн-угоровед-влакын конгрессышт ХХ1 курымышто финн-угор йылме-влак» лӱм дене эртаралтын.
Марий Эл гыч делегаций изижак огыл, кужу корныш 7 августышто лектынна. Кайыме кече пеш шокшо ыле, эсогыл лапчык пыл уке гаяк лийын. Ме, ик тӱшка дене погынен, икте-весе коклаште манеш-манешым «чиялтен», пеш кудалына. Моско гыч поезд кас велеш гына, Будапешт марте чымалтынна, а тушеч мемнам автобус дене вес олашке, Пилишчабыш, конденыт. Икымше гана Венгрий кундемыш логалмеке, тусо пеш мотор пӱртӱс шинчалан пернен. Мучаш марте толын шумеке, ме Олег Арсентьевич Сергеев дене корпусын ик велныже, а Олег Николаевич ден Иван Фёдорович Ялтаев пурла могырыштыжо верланышна.
Ме, йылмызе-влак, тыгай командировкетлан тунемше улын.
Ик кечын кас кочкыш деч вара нунын деке миен пурышна. Ончена, кок йолташын кумылжо уке. Ме йодына: «Мо лийын?» Нуно ик шӱлыш дене ойлаш тӱҥальыч: молан тышке толын улына, кузе Марий Элыште мемнан деч посна, кузе мӧҥгеш каена… Когыньыштынат, изи икшывынла, чуч шинчавӱдышт ок лек. Ме нуным чыла сай лиеш манын лыпландарышна. Тунамак шинчаончалтышыштат волгалт, кумылыштат кӱзен кайышт.
Симпозиумышто пашана воранен каен. Тыге нуно тушто шуко шымлызе ден палыме лийыч да поро йолташым муыч. Тиде тат ӱмырешлан шарналтын кодын.
Савыкташ Л.СЕМЕНОВА ямдылен
Снимкыште: Пилишчаба (Венгрий) олаште черетан II Тӱнямбал финн-угоровед-влакын конгрессышт годым. 2010 ий. И.Ялтаев, В.Максимов, Н.Федосеева, удмурт йылмызе С.Максимов, Е.Андрианова, венгр шанчызе Петер Домокош, О.Тихонов, О.Сергеев (шола гыч пурлашке).
О.Сергеевын архивше гыч
