Калык коллектив лӱм дене палемдалтше «Марий памаш» фольклор да этнографий ансамбль толшаш ийын 50 ияш лӱмгечыжым палемдаш тӱҥалеш. Ты коллективым 1989 ий годсек Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, Россий Правительствын «Душа России» премийжын лауреатше Мария СОЛОВЬЁВА моштен вуйлата.
Эртыше кечылаште Мария Лазаревнан шочмо кечынже Йошкар-Оласе Морко вел ушем, йӧратыме коллективше, йолташыже, родо-тукымжо дене вашлийме годым пайрем оза тӱвыралан шӱмаҥмыже, пӱрымашыжым тидын дене кылдыме нерген чоным почын мутланаш йӧн лие.
Йоча жап чоным ырыкта
Шыжым шочмемлан моткоч куаныше улам. Лач ты пагытыште Мланде Аван шочыктымо емыж-саскажым погена. Коклан йӱр йӱреш гынат, шӱм-чон куана, вет тений шыже чылт кеҥежымсе семын леве игечыже, мотор тӱсшӧ дене мемнам кумылнам вӱчка.
Таче вич шагат эрдене кынелмеке, мый, Акпарс Пайдуш Лаюкын Маюкшо, Ош Поро Кугу Юмылан пелештышым, ты кечын помыжалтмемлан, сай омым ужмемлан тауштышым, ача-авам шарналтен, Морко район Изи Пумыр ялыште Пайдуш Лаюкын ешыште шочаш, кушкаш, вий-куатым погаш пӱралтмылан тауштышым.
Кажнылан шке шочмо вершӧржӧ эн шерге. Пумыр ялем шоналтемат, изи годым чарайолын але телым, портышкемым чиен, шовычым пидын, модын-куржталме жап ушыш пура. Шарнем, кугу пу терыш кудытын але утларакат шинчын, Машнур курык гыч мунчалтен волена ыле.
Ача-авам верысе колхозышто пашам ыштеныт. Авам яндар йӱкан лийын, а ачам кушташ пеш йӧратен. Ачамын Изи Кожлаял школышто тунеммыж годым Украине гыч эвакуироватлалтше туныктышо пашам ыштен. Тудак икшыве-влакым украинла кушташ туныктен. Ковам тудлан лӱмынак лопка канде йолашым урген пуэн ыле.
Икана ял пайрем годым ачамын шольыжо, Виктор изай, гармоньым пеш талын шоктен, Маша, Римма, Нина акаймыт чот куштеныт. Ачам (инвалид лийын – авт.) вашкыде гына кидшым перен шинчен, ик жап гыч кынелын шогалын да «Эх, мыйже тыге мурем, тыге куштем ыле мо? Кайык гай чоҥештен, шӱдыр гай выр-р-р савырнем ыле» манын. Тудын ойлымыжо ӱшанаш лийдыме гай чучын.
Моско гыч тунемын толмеке, ачам «Ӱдырем, вара могай куштымашым тушто тунемат?» манын йодын. «Украин, молдаван, грузин, казах, тувин куштымаш-влакым…» вашештенам. Тудат украин куштымаш годым тӱрлӧ трюкым ыштымыж нерген шуко каласкален. Ачамын ойлымо кажне шомакше чонышкем пурен.
Икымше пашадар
Икана пайремыште чылан мурымо, куштымо годым «Ачай, мыят мурынем, мыят куштынем» манынам. Тудо кынелын шогале да мане: «Шып лийза-ян, мемнан Маюк мурынеже, куштынеже». Чылан шеҥгекырак лийыч да совым кыраш тӱҥальыч. Калык ончыко лектын, кидем рӱзалын, йыр ошкылын колтышым да, муралтен кушталтышым:
Икыт, кокыт, кумыт, нылыт,
Мые мураш тӱҥалам.
Гармонетым чот шокталте.
Мурен кушташ тӱҥалам.
Маша акай ваштарешем кушташ лекте, умшашкыже лу теҥгеаш оксам налын. Коктын куштымеке, ты кагаз оксам мыланем пуэн. Тыге мый икымше гана шийвундым ыштен налынам. Тиде оксам авамлан кучыктенам. Тушечын тудо кажне гана школыш 20 ырым пуэн колтеден. Тудын дене школ буфетыште кум вафльым налам ыле.
Школ пагыт
Тӱҥалтыш школым Волаксола школышто тунемынам. Икымше туныктышем – Мария Егоровна Герасимова. Мария Егоровна мыйым эреак ачам дене таҥастарен да тудын гаяк тыршен тунемаш тыланен. Ойжым моткоч тӱткын колыштынам, тыршенак тунемынам. Октябрёнокыш, а вара пионерыш пурташ пионервожатый Татьяна Арсентьевна кушташ, а Виктор Иванович мураш туныктеныт. Октябрёнокыш пуртымо годым икымше гана Волаксола тӱвыра пӧртыштӧ мастарлыкым ончыктенам…
Материалым тичмашнек 20 сентябрьыште (2023 ий) лекше «Марий Эл» газетыште лудаш темлена
А.БАЙКОВА
Авторын фотожо
