Совнаркомын пунчалже дене келшышын, 1939 ий 23 июльышто Марий кугыжаныш филармоний пелен «Марий Эл» куштышо да мурышо ансамбль чумырген. Тудын икымше вуйлатышыже композитор, дирижёр, РСФСР искусствын сулло деятельже Алексей Искандаров лийын. Жап эртыме дене ты пашам Я.Эшпай, К.Смирнов, П.Тойдемар, Н.Сидушкин, Л.Тайгильдин, Б.Резников, М.Капланский, М.Мурашко,… И.Егоров, Ю.Иркабаев, О.Комлева, С.Асмаев да молат шуктеныт. Талантан еҥ-влакын тыршымыштлан кӧра марий коллектив искусство тӱняште кумдан чапланен.
Кызыт ты коллективым Александр Селиванов вуйлата, тӱҥ балетмейстерже – Елизавета Селиванова.
Ансамбль республикыштына, кумда элыштына веле огыл, йот кундемлаштат сайын палыме.
«Марий Эл» – республикнан визитный картычкыже, калыкнан тӱвыра поянлыкшым аралыше да тукым гыч тукымыш шуен толшо, кундемышкына толшо уна-влакым шке мастарлыкше да моторлыкшо дене сымыстарыше кугу коллектив.
Ансамбльын лӱмгечыже вашеш ты коллективын икмыняр еҥже дене мутым вашталтышна.
Александр ДАНИЛОВ, Марий Элын калык артистше, ансамбльын ончычсо участникше:
– Ансамбльыште 1989-2009 ийлаште пашам ыштыме пагыт илышыште ик эн кугу кышам коден. Ты жапыште Голландийыште, Францийыште, Испанийыште, Грецийыште, Бельгийыште да эше икмыняр йот элыште гастроль дене лийынна. Мыняр вашлиймаш, фестиваль, конкурс…
Жап эртен гынат, куштымаш-влакым шарнем, концертыш мийыме годым сылне сем почеш йол шкежак тавалта. Ансамбльын 85 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше кугу концертым, мыланнат, ветеран-влаклан, ончаш оҥай, вет тушко миен, ансамбльын кызытсе илышыжым ужаш да пырля куштышо йолташ-шамыч дене вашлийын мутланаш йӧн лиеш.
Нина МАКАРОВА, Марий Элын калык, Российын сулло артистше:
– «Марий Элыш» 1986 ийыште артист семын толынам. Ансамбльын репертуаржым паленам, садлан пашам ышташ куштылго лийын. 1979 ийыште Михаил Петрович Мурашко ден Геннадий Петрович Гусев куштышо икымше студийым культпросветучилище пелен чумыреныт. 25 ӱдыр-рвезе кокла гыч латвич еҥым вик ансамбльыш налыныт. А мыйым Михаил Петрович Куйбышевысе культур институтыш умбакыже тунемаш колтен. Тудым пытарымеке, паша корнем «Марий Элыште» тӱҥалын. Ятыр концерт, гастроль почеш гастроль… 1991 ийыште Михаил Петрович Москош кайымеке, мыйым репетитор семын кодыш. Вуйлатыше-влакат вашталтыч. 1996 ийыште икымше гана Грецийыш гастроль дене миенна, тылеч вара иктаж лу ий утла кажне ийын кок-кум тылзе дене гастрольышто коштынна.
2006 ийыште ансамбльын 70 ияш лӱмгечыжлан икымше книгам савыктен луктынам, тудым коллективыште пашам ыштыме, чоншижмаш нерген серенам. А 2011 ийыште лекше книгалан диссертаций, архив, газетысе материаллам, тыгак ансамбльын ветеранже-влак, Михаил Петрович Мурашко дене вашлийын мутланымым кучылтынам.
2015 ий марте ты коллективыште лийме илышыштем ик эн волгыдо событий семын кумылым нӧлта. Кызытат ансамбльын репертуаржым эскерем, вет куштымаш – мемнан ушышто, чонышто. Адакшым мыйын ятыр тунемшем ты коллективыште кушта, южышт йодмаш денат лектыт, ой-каҥашемлан эҥертат.
Лилия САМОЙЛОВА, ансамбльыште постановко ужашым вуйлатыше:
– Ансамбльыште 2003 ий гыч пашам ыштем. Эн ончыч костюмерныйым вуйлатенам. Артист-влаклан костюмым ямдылыме паша моткоч оҥай лийын. Теве, мутлан, ансамбльын 80 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше у программылан у костюмым ямдылымаште мыйынат надырем уло: куэмым, тӱрлӧ фурнитурым налаш Йошкар-Ола мучко коштынна, Чебоксарышкат миен толынна. Костюм гоч кундемнан моторлыкшым, калыкнан ойыртемжым, поянлыкшым почын пуаш да артист-влакланат кушташышт йӧнан лийже манын тыршенна.
А ынде ятыр ий постановко ужашым вуй латем: концертлан бутафорийым, реквизитым ямдылена. Южышым ямдым кевытлаште налына, а ала-можым шкеат ышташ логалеш.
Йочам изи годым пашаш жаплан веле толам шоненам да кызытат тыштак улам. Пашажат чонлан келшыше, лишыл да сылне сем ден куштымашыжат кумылым нӧлтат.
Ансамбль дене пырля Российын тӱрлӧ олаштыже да тыгак вес эллаште: Испанийыште, Бельгийыште, Италийыште – лияш пиал шыргыжалын. Кажныштыже шерге уна семын вашлиймышт кумылым вӱчка. А Францийыште мемнам ешлаш илаш пуртеныт, тыгодым калыкын йӱлажым, тӱвыражым, ыштыш-кучышыжым ужаш гына огыл, шижашак логалын. Тудо жапыште кок тылзе наре гастрольышто коштынна. Ӱмаште Беларуссийысе Витебск олаште «Славянский базар» фестивальыш миен коштмат сай шарнымашым коден.
Саранскыште эртаралтше фестивальыште кок ганажат Россий Президент Владимир Путиным ужмо, Моско Кремльыште «Танцуй и пой, моя Россия!» фестивальыште ныл гана, а тений «Россий» выставке-форумышто шым гана лийме, мутат уке, кужу жаплан шарнымашеш кодыт. Тӱрлӧ ола кумдан палыме еҥ, артист-шамыч дене вашлиймашым пӧлеклен.
Икмыняр ий ончыч «Дружба» стадионым почмо годым мыламат артист-влак дене пырля кушташ пиал логалмым порын шарнем. Кок тылзе наре репетицийыш коштынам: Морко вел, мордва, «Пеледыш пайрем» да солык дене куштымашлаште куштенам. Кушеч мылам тиде лишыл маныда? Тӱвыра аланыште 1987 ий гыч тыршем, лу ий «Марий памаш» ансамбльыште куштенам.
Тек ансамбльна вияҥеш, тӱзлана, репертуарже пойдаралтеш, вет тудо Марий Элын веле огыл, Российын лӱмжымат кӱшкӧ нӧлта.
Алексей САДОВИН, Марий Элын сулло артистше:
– Тошто Торъял школым 1999 ийыште тунем лекмеке, Палантай лӱмеш культур да искусство колледжысе куштымаш отделенийыш пуренам. Туныктышына Славик Михайлович Асмаев куштымаш искусствылан чотак шӱмаҥден. Нылымше курсышто тунеммем годымак «Марий Эл» ансамбльыште куштенам. Тунамак ты коллективын репертуаржым шымлаш тӱҥалынам. Ик арня пашам ыштымеке, шочмо кундемышкем Пеледыш пайремыш концерт дене колтышт. А 2001 ийыште «Марий Эл» дене пырля икымше гана гастроль дене Испанийыш миенам.
Ансамбльын репертуарже моткоч кугу. Коло утла жапыште чыла гаяк куштымашыже палыме лийын шуктен. «Сӱан деч вара – мӧҥгышкӧ», Теҥгыл дене куштымаш, «Миклай тулык вате деке каен», «Пеледыш пайрем» да эше икмыняр куштымаш ик эн весела да оҥай улыт.
Алевтина БАЙКОВА
М.Скобелевын фотожо
