Рвезе годым, мутат уке, чыла курымаш. Шоҥгемме, черланен, утыш лектын, шкет кодын кертме нерген шонымаш вуйыш йӧршын огеш тол. Но южгунам илыш эҥер ик татыште икмыняр йогынлан шелалтеш, да пӱрымаш, манмыла, пӱйым пудыртен пура.
Марий Турек районысо Ӱлыл Мосара ялыште шочын-кушшо Светлана Фёдоровна Корневат изинек сай илышлан гына ӱшанен. Йошкар-Оласе медицине училищым тунем лекмыж деч вара шочмо кундемышкыже пӧртылын да Марий Турек районысо рӱдӧ больницын азам ыштыме отделенийыштыже медсестралан пашам ышташ тӱҥалын. Вара Хлебниково врачебный амбулаторийын йоча консультацийыштыже, Республикысе йоча клинический больницын хирургический профилян отоларингологический отделенийыштыже, Карачаево-Черкесск Республикысе Домбай посёлкышто верланыше йочасадыште, ПГТУ-н «Буревестник» санаторий-профилакторийыштыже тыршен. Медицине пашалан чылаже 22 ийым пӧлеклен! Шочмо кундемысе Кокла Мосара ял качылан марлан лектын, эргым ыштен… Но 22 ий ончыч лийше вучыдымо азап пиалан илышыжым ик татыште шалатен: ӱдырамаш вӱтамбалне шудым оптымыж годым бетон шартышан кӱварыш вуйжо дене шуҥгалтын да инвалидыш савырнен. Шкенжым пеш начарын шижын, сандене икмыняр ий гыч ончыч Колянур интернат-пӧртыш илаш каен, вара Карлыганыш куснен.
– Инвалид лиймекем, нигӧланат утыш лектын омыл: пелашем ден эргым кертмышт семын эре полшеныт, акам-шамыч ден шӱжарем эсогыл шкешт деке илаш ӱжыныт. Но мыланем специализироватлыме медицине полыш кӱлын, сандене, лишыл еҥ-шамычым арам тургыжландараш огыл, шканемат ласканрак илаш манын, интернат-пӧртыш кусненам, – социальный аралымаш тӧнежыш логалме амалым рашемдыш ӱдырамаш. – Мыйын гай черле-влаклан тыгай шотан интернат-пӧртыштӧ гына илыман, шонем.
Ойго шкет ок тол, маныт калыкыште. Тидыжым Светлана Фёдоровнат пеш сайын умылен: интернат-пӧртыш илаш куснымекыже, икмыняр жап гыч пелашыжын ӱмыржӧ кӱрылтын. Лишыл еҥым йомдарыме шотышто чот ойгырымыжлан кӧра ӱдырамаш эшеат нелын черланен.
– Кӱртньым вӱдыжгӧ локтылеш гын, айдемым ойго пытара, – кумылжо тодылтын мане С.Корнева. – Тымарте тӱҥ черемлан посттравматический энцефалопатий шотлалтын гын, пелашемын колымыж деч вара эше гипотиреоз ешаралте. Пеш неле чыташ…
Светлана Фёдоровнан акаже-влак ден шӱжарже чыланат ешан улыт. Пелашыжын илыш гыч кайымыж деч вара интернат-пӧртыштӧ илыше ӱдырамаш шкем сайынрак шижмыж годым нунын деке шошым пареҥгым шындаш, кеҥежым вольыклан кургым ямдылаш, шыжым пакчасаскам лукташ полшаш, телым У ийым вашлияш да мойн коштын. А эше уныкаштым эмлен! Нуныжо ончычсо медшӱжарын поро шӱм-чонжо ден куштылго кидшым пеш сайын шижын налыныт да поснак уколым лӱдде шындыктеныт. Унала толшо акаштат пайдале лийын кертмыжлан моткоч куанен.
– Иквереш погынымек, шӱм-чонем юарлен – пеш весела лийын. Кызыт нунын деке идалыклан ик гана миен толам гын, Юмылан тау. Тазалыкемлан йӧршынат ом ӱшане: эрдене чыла сайла чучеш гын, кастене вуем шелшашла коршташ тӱҥалын кертеш. Ынде чӱчкыдынжӧ нуно мый декем коштыт, – манеш шкеже.
С.Корнева эн чотшо, мутат уке, Игорь эргыжым вуча. Тудыжо Йошкар-Олаште ила да пашам ышта. Аваж деке чӱчкыдын толын кая.
– Шкетын огыл, Галина шешкым ден Родион уныкамат пеленже толыт. Эргым шоҥго каче ешаҥе. «Авай, йӧратымашем муынам», – ӱдырым налмыж годым куанжым шылтыде мане. Чынак, икте-весым йӧратен да пагален илышыла койыт. Тек пиалан лийыт, – шкаф пырдыжыш сакыме календарьыш ончале, а туштыжо – иктаж вич ияш эрге йоча. Уныкаже улмаш! – Южгунам, машинаш шынден, Йошкар-Олашке унала наҥгаят. Нунын дене шуко шоген ом керт – оласе йӱк-йӱан деч вигак вуем коршташ тӱҥалеш, да эргым мӧҥгеш конда веле.
Эргыж ден шешкыже шкешт деке илаш ик гана веле огыл ӱжыныт, но ава эре тореш лийын. Амал самырык ешым шыгыремдылме деч аптыраныме дене огыл, а адакат специализироватлыме медицине полышын кӱлешлыкше дене кылдалтын.
– Тыште терапевт уло. Тудо мыйым кажне арнян онча, эмлыме йӧным палемда, да медсестра-шамыч вара я пушкыдо верышкем уколым ыштат, я вӱргорнышкем капельницым шындат. Чыланат кугу опытан, пеш шыма да тӱткӧ улыт. Нунылан тауштен ом ситаре, – манеш Светлана Фёдоровна.
Кӱдырчан йӱр деч вара шонанпыл лектеш, кече ончалеш гын, ойго деч варат куан толшаш… Толын! Кужун ойгырымо деч вара С.Корнева интернат-пӧртыштӧ кокымшо пелашыжым вашлийын. Кум ий вычыл-вычыл иленыт.
– Алик ыле… – тумбычко гыч фотоальбомым лукто, кок-кум лаштыкым савырал пыштыш да ик картычкым кидше дене шыман ниялтыш, вара мыламат ончыктыш. – Сайын илышна. Индешымше майлан акаж деке унала кайыш, тушто шӱмжӧ шогалын… Содыки коктын илаш каньылырак ыле.
Шӱм-чоным туржшо кочо шарнымаш деч кораҥдаш манын, Светлана Фёдоровна деч жапым кузе эртарымыж нерген йодым.
– О-о-о, мыйын яра жапем уке гаяк, – йӱкынак воштыл колтыш. – Эрдене эрак кынелам, мушкылтам да зарядкым ыштем. Огыда ӱшане? – «зарядкым ыштем» манмыжлан шинчам каралтымем ужын, кокытеланем манын шоналтыш, витне. Илалше ӱдырамаш кидше дене кровать тӱрыш эҥертыш да вич гана отжиманийым ыштыш. – Теве тыге… Уке гын, коям погем. А уто нелыт – тиде уто чер! – ешарыш. – Эше икымше пачашыште кок тренажёр уло. Тушко волем да велосипедын педальжым пӱтырем, прессым качатлем. Кочмо деч вара уремыш лектам, поснак савар воктенысе изи чодыраште кошташ йӧратем – тушто кож пуш пеш тутлын ӱпша. Калык телевизорым ончаш кумылан гын, мый – лудаш. Теве теҥгече библиотеке гыч кум книгам налын кондышым. Иктыжым таче кас марте лудынат пытарем, очыни, – Игорь Солнцевын «Сувенирчик из ада» детектившым кидышкыже нале. – Пеш оҥай.
Светлана Фёдоровна интернат-пӧрт пеленысе сад-пакчаштат шогылташ йӧрата: шошым тӱрлӧ кушкыл ден пеледышым, пакчасаскам шындаш, кеҥежым йыраҥым сомылаш, вӱдым шаваш, шыжым лектышым поген налаш, шемпызлыгичке дене да мойн вареньым шолташ полша.
Интернатыште илыше шуко еҥ кечываллан каналташ возеш, а С.Корнева кочмыверыш пакчасаскам эрыкташ ошкылеш.
– Мый тидым пашалан ом шотло: ик велым – жапым эртарем, вес велым – пайдам ыштем. А, паледа, повар-шамыч могай тамлын шолтат? Тыгеже тыште вуйлатыше гыч тӱҥалын уборщик марте чыланат пеш сай да поро улыт, кажныже шке пашажым кӱлын ышта, да ме пуйто курортышто илена, – тауштымыла мане ӱдырамаш.
Шке жапыштыже интернатыште Марий Эл культурын сулло пашаеҥже Мария Аркадьевна Главатских ыштен. Тудо художественный самодеятельность коллективым чумырен, илалше еҥ ден инвалид-влаклан усталыкыштым Карлыган кундемыште веле огыл, районысо да республикысе конкурслаштат ончыкташ йӧным ыштен, тыгак тӱрлӧ кидпашалан туныктен. Лач тунамак С.Корнева алмаз мозаике дене кум юмоҥам (снимкыште) келыштарен. Кызыт нуно кумалме пӧлемыште кечат.
– Азапыш логалмем марте Юмылан ӱшанен омыл… 2008 ийыште Семёновка селасе черкыште тынеш пурышым. Чонемлан вигак куштылгын чучо, воктенем Утарышым шижаш тӱҥальым. Интернатыште кумалме пӧлем уло. Тушко эр-кас еда коштам, шканемат, лишыл еҥем-влакланат тазалыкым, пиалым, сай илышым йодам. Тыгак кажне кушкыжмын священник служитлаш толеш. Сулыкым касарыме, пырчесым подылмо деч вара угыч шочмем гай чучеш. Шижам, Юмо лыпландара, арала, полша да ӱшаным пеҥгыдемда. Юмо дене пырля илашыжат куштылго да весела, – кумалме пӧлемым ончыктымыж годым чонжым почо Светлана Фёдоровна. – 61 ийыш тошкалынам. Илыш корнем иктешлаш гын, пӱрымашем нимоланат ом вурсо, мӧҥгешла, чылажланат тауштем.
* * *
Илалше еҥ ден инвалид-влаклан Карлыган интернат-пӧртыш мийыме, пӧлем омсам тӱкалтен почмо жаплан С.Корнева, монча гыч толынат, шкенжым шотыш конда ыле. Ончылнем йӧндымӧ ынже лий манын, коридорышто вучалташ лийым. Лу минутат ыш эрте, омса почылто да мыйым мотор тувыран, причёскан, эсогыл чиялтыме шӱргывылышан ӱдырамаш вашлие – пуйто йӧршын вес айдеме. Ончычшо аптыраненрак мутланыш, вара шкенжым кидыш нале, лыпланыш да шӱм-чонжым ӱшанен почо, а чеверласыме годым ава семын ужатымыжым шижым. Интернат капкам лекмем годым тышке угыч пӧртылаш кумылем лекте – теве тыге кумылем савырыш Светлана Фёдоровна Корнева. Юмо пӱрен гын, мутат уке, вашлийына.
Маргарита ИВАНОВА
М.Иванован фотожо/ «Марий Эл» увер агентстве
