Марий калыкын икымше оперже «Акпатыр» гын, чуваш-влакын — «Шывармань» («Вӱд вакш»). Марий оперым олык марий композитор Эрик Сапаев серен, а пошкудо-влакыным – 1920 ийыште Моргауш район Осипкасы ялыште шочшо музыкант Федор Иванович Васильев, либреттожым – А.Алги.
Олык марла эше «Элнет» (семым Иван Молотов возен), «Алдиар» (Элина Архипова) уло, а курык марла уке. Композитор Владислав Куприянов сераш шонен, но тиде пашалан пижын шуктен огыл. Аманыр ялеш 1898 ийыште шочшо курыкмарий профессиональный композитор Нифонт Афанасьевич Сидушкин опер шотышто вийжым терген ончен огыл. Коктынат симфонический музыкым сереныт. Владислав Порфирьевич эше курыкмарий мурыж-влак дене чапланен.
Чуваш Федор Васильев музыкальный училищым тунем лекмекак, «Шывармань» оперым серен. Тудым мый Чебоксарыште чуваш опер да балет театрыште ончышым. Тӱҥалтыштак чуваш семым шижым. Спектакль тӱҥалтыште икшырымын кая, вара вияҥеш, а мучашлалтеш хорын мурымыж дене гимнла, ончаш толшо-влакым чон куанен илаш ӱжеш.
Вӱдвакшын ораваже писын пӧрдеш, Кечым шарныкта. А Кече еҥ-влакым уда шӱлыш, пычкемыш деч утара. Вакш орава пӧрдеш, Кече шыргыжеш – илыш волгалтеш.
Самырык-влак вӱдвакшым ужын огытыл. А ожно нуно Курык сернан Юнго, Пынгель, Кожваж эҥерже-влак мучко шинченыт. Ял калыкын илыш эҥертышыже лийыныт. Вӱдвакшыште пырчым йоҥыштен, ложашым ыштеныт. Эше мардежвакшыште тидымак ыштеныт. Тудым Чыкма оланан кава йымалне улшо музейыштыже ужын кертыда, а вӱдвакш нигуштат кодын огыл. Илен-толын, пырчым йоҥышташ вакшкӱм электро вий дене пӧрдыкташ тӱҥалыныт.
Чувашла «Шывармань» легенде семын ончыкталтеш. Пӱя воктене вакш тураште поян Арлан (тудым Константин Ефремов модеш да мура) шога, Юмо деч эшеат кугурак перкем сӧрвала. Тудлан карт кугыза Садай (Андрей Михайлов модеш) сугыньым пуа: «Тыге лийже манын, надыр шотеш вес тӱняшке мотор ӱдырым колташ кӱлеш». Поян Арланлан мо? Нимомат огеш чамане – калык коклаште Сарбим ужеш, тудым шке велыш савыралаш манын, шовычым пуынеже, но ӱдыр огеш нал. Сарби (Татьяна Прытченкова) йӧратыме рвезыжым, Атнерым, вуча. Каргашымаш тӱҥалеш.
Поян Арланым калыкат огеш йӧрате. Вет тудо пашадар олмеш ик печке сырам веле луктын пуа.
Тӱҥ рольым модшо-шамыч, хор пеш раш мурат, сюжетым сайын почын пуат. Палемдыме шуэш: опер гыч коеш, ожно чуваш-влакат марий гаяк пӱртӱслан кумалыныт, тевыс, картынат рольжо уло. Арам огыл Арланын шолышт наҥгайыме черле Сарбим калык ончыко нумал лукмеке, тудын ушыжо пура. Поянын йӧратымыже лияш огеш келшат, тылзе деч вес тӱняш налаш йодеш. Карт Сарбим ужата, коктынат тылзе волгыдеш йомыт. Сырыше калык поян Арланым пӱяшке шуа.
Мотор ӱдырын поро шӱлышыжӧ, Сарбин качыже Атнер калыкым иктыш чумыра. Сцене шеҥгелне фонышто пӱя вӱд шорге йога. Муро шергылтеш.
Эҥер вӱд йога, вакш орава пӧрдеш, илыш умбакыже шуйна. А илыш оравам айдеме шкеже кудо велышкыла кӱлеш, тушкыла пӧрдыкта.
А таче илышнам ончыко мо вӱда? Поро, яндар чон денеилыме веле обществын илышыжым шотыш конден кертеш. Тачысе темыланат марла, чувашла у оперым ужмо шуэш. Теве фермер-влак, «Деметра» ООО-н пасушто тыршыше пашазыже-шамыч, А.А.Бабушкинын КФХ-штыже тыршыше еҥ-влак, плотина гыч вӱдым надын, ковыштам ончен куштат. Поро еҥ-влак поро пашам ыштат. Тачысе композитор-влак тидым огыт уж мо?
«Шывармань» опер ончыкта: еҥлан удам ышташ тӧчышӧ айдеме порым огеш уж. Поро веле порылыкым шочыкта.
Курык серна мучко эҥер-влак йогат, шочмо вернам сӧрастарат. Вӱдвакш-влакым электричестве алмаштен. Илыш ончыко кая, но эҥерым веле талаякаҥдаш огеш кӱл. Яндар эҥерлан кӧра веле, кушто кол, рак поша, серыштыже пушеҥге, а олыкыштыжо шудо кушкеш илыш эре улан лиеш.
Мучашлан ик йодышым шындыме шуэш. Иктаж-кунам курыкмарла опер шочмым вучен шуктена уке? Тидат тӱнямбалне калыкнан могай кӱкшытыш шумыжым ончыкта. Адакше кеч марий-влакын, кеч чувашын да молынат икымше оперышт ик темыланак да содержанийже денат икгайракак улыт. Мут толмашеш, молан курыкмарла «Пеледыш пайрем» оперым, Акпарс дене кылден возен,еҥ-влакым куандараш огыл? Мый либреттом серен кертам. Но кушто тачысе мастар марий композиторым верешташ?!
Ипполит ЛОБАНОВ.
