ДИКТАНТ ГРАМОТНЫЙ УЛМЫНАМ ГЫНА ТЕРГА МО?
10 декабрь – Марий тиште кече
Марий тиште кечым, ӱмашсе семынак, икмыняр кече ончыч палемдаш тӱҥална. Тыге 5 декабрьыште «Марла чын возена» («Пишем по-марийски правильно») XI диктант акций лийын. Тӱшка диктантым Йошкар-Олаште кок вере: Марий кугыжаныш университетын Калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе кыл инстутышто (текстым Марий Эл радион журналистше В.Мамаева лудын) да С.Г.Чавайн лӱмеш книгагудышто (олыкмарла МарГУН-н доцентше В.Михайлов, курыкмарла МарНИИЯЛИ-н шанче пашаеҥже Н.Федосеева лудыныт) возеныт. Тылеч посна Марий Эл Радион, МЭТР телеканалын, «Акпарс» студийын эфирышт гоч, Вконтакте соцсетьыште вияш трансляций йоҥген, тыге Российыште марий-влак тӱшкан илыман моло регионлаште да йот эллаштат кумылан-влаклан онлайн ушнашышт йӧн ышталтын.
МарГУН-н книгагудыжо. Икымше тӱшка интервью. «Содыки диктант грамотностьым гына терга але тиде утларак келгырак да кумдарак умылымаш? йодышлан ИНКиМК-н директоржо Р.Чузаев вашештыш:
– Марий калык – тыглай калык, маныт. Но мый шонем, тыглайжак огыл. Диктантын лӱмжӧ «Марла чын возена» маналтын гынат, тиде лач чын возымым тергымаш веле огыл, а просветительский акий. Кажныже, кӧ мемнан деке ушна диктантым возаш, ончыкта тӱвырам, возыктышым пагалымашыжым. Ала-могай мутшым йоҥылышырак возен колта гынат, тиде шучко туткар огыл. Таче тыште моткоч шуко самырык ӱдыр-рвезе, илалше ийготан-влакат улыт, школла гыч тунемше-влак толыныт. Мемнан деке нуно ушнат шке шӱлышышт дене.
Лу шагат лишан акцийым почмылан пӧлеклалтше пайремле ужаш тӱҥале. Студент-влак Таня Дмитриева ден Андрей Никитин марий тиштын тачысе кече марте эртыме корныжым ушештарышт. Саламлыме мутым МарГУ-н икымше проректоржо Олег Сидоров, Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын пӧлка вуйлатышыже Михаил Чемышев, Марий тӱвыра рӱдер вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Василий Петров саламленыт.
– Регистраций да йодмаш почеш ончалаш гын, тений 3 тӱжем утла еҥ воза. Марий Эл деч посна Пошкырт, Татарстан, Свердловск кундемла, Москва да Санкт-Петербург олала, Камчатке ушненыт, – каласыш МарГУ-н доцентше Л.Матросова.
Р.Чузаевын мутшо почеш, 11 ий ончыч 200 наре еҥ деч тӱҥалме гын, ынде тӱжем дене шотлат. Пеш оҥайын да кугешнышын шоктыш «кайык чоҥештен кайыме семын, ий гыч ийыш мемнан диктантна чыла регионышко кая» манын таҥастарен ойлымыжо.
Раш чотым да сеҥыше-влакын лӱмыштым ме 10 декабрьыште, Марий тиште кечын, пален налына.
Кок площадкыштат вуйлатыше, шанчызе, туныктышо, тӱвыра да мер пашаеҥ, журналист, студент да тунемше-влак лийыныт. «Молан диктант возаш толынат?» изирак йодыштмашым эртарымек, тыгай иктешлымашым ышташ лиеш: диктант кечым шукын вучат, диктантым возымышт дене нунылан ала-могай кугу суапле кугыжаныш пашам шуктымыштла чучеш, а тӱҥжӧ – кажынже шочмо марий йылмынам йӧрата.
Тений тыгайже икымше гана лийын: Марий Элысе ИК-6 исправительный колонийыште улшо 12 еҥ диктантым возымаште шинчымашыжым терген. Нунылан текстым Марий Эл Кугыжаныш Погынын депутатше Наталья Пушкина лудын.
Ямдылыше-влак каласышт, диктант текстлан марий писатель-классикын сылнымут прозведенийже гыч йылме поянлыкым почын пуышо ужашым ойырен налыт. Тений – Дм.Орайын «Чолга шӱдыр» повестьше гыч ужаш. Текст орфографий велым неле огыл, пунктуаций знаклан поян манын палемдышт возышо-влак. Содержаний тачысе пуламыр пагытлан моткоч келшен толшо – Кугу Отечественный сарыште мемнан землякна, Совет Ушем Герой Сергей Романович Суворов нерген. Возымо годым южгунамже грамматике правилым огыл, а украин мландыште окопышто кийыше тачысе патырна-влак нерген шонкалет… Тыгай кумыл мыйын гына огыл лийын дыр, шонем.
ХХХ
Йылмым, сылнымутым, историйым шымлыше В.М.Васильев лӱмеш Марий институтышто тиде кечынак «Интернет да увер аланыште йылме да тӱвыра поянлык» научно-практический семинар эртаралтын. Толшо-влакым Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже И.Садовин, институт директор Л.Григорьева саламленыт.
Йылмым, тӱвырам цифровизаций йӧн дене вияҥдыме паша тачысе кечылан ик эн кӱлешан пашалан шотлалтеш. МарНИИЯЛИ-н шанче пашаеҥже А.Чемышевын да Республикысе марий тӱвыра рӱдерын методистше Г.Сабаневын ойлымышт раш: Марий Элыште ты шотышто кугу паша ышталтеш. «МЭТР» ГАУК-ын директоржо И.Фоминых, Марий Элын тӱвыра министржын полышкалышыже Н. Любимов марий да тыгак финн-угор йылме-влакын медиакумдыкышто вияҥмышт нерген, МарНИИЯЛИ-н шанче пашаеҥже Н.Мушкина Виче кундемысе Кикнур марий-влакын муро да сем ойыртемышт нерген каласкален.
Кум докладшымат колышташ оҥай ыле. Журналист пашаштына кучылташ пайдале ятыр ой йоҥгалте.
Л.СЕМЕНОВА
Фотом МарГУ-н сайтше гыч налме
