КРАЕВЕДЕНИЙ

Рывыж курыкыш – жап эртымек…

Шукерте огыл ВКонтакте соцсетьыште Кужэҥер районысо тоштерын лаштыкыштыже ту кундемысе ойыртемалтше вер-шӧр — Рывыж курык — нерген палдарыше фотографий-влакым ужымат, эртышым шарналтышым. Рывыж курыкшо Кужэҥер ден Токтайбеляк коклаште Сабер ял деч тораштак огыл верланен. Но таче тудым ӧрдыжъеҥлан кычал муаш куштылгыжак огыл, кугорныштат нимогай пале уке…

Латкуд ий ончыч

Латшым ий ончыч Марий ушем «Памашшинча» конкурсым увертарен ыле. Тудым эртараш вуйлатышыже Ираида Степанова темлен, правленият сайлан шотлен. Ираида Александровна спонсор-влакымат муын, вет ойыртемалтше-влакымат палемдашт, конкурс комиссийлан тӱзатыме памаш-влакымат аклаш, вӱдым тергаш верлаш лектын кошташат шийвундо кӱлын. Тыге кок ий (2003-2004 ий) шуйнышо конкурс эртыме жапыште республик мучко 52 памаш эрыкталтын да кумдыкшо тӱзаталтын.

«Рывыж курык» памашат ты радамыште лийын. Памашым веле огыл, тыгак эше памашшинча гыч йоген толшо вӱдшуҥгалтыш кумдыкым, чодыра кокласе шаршудан аланым тӱзатен шынденыт. Тусо пӱртӱс ландшафтшак мотор лийын. Ты вержым эн ончыч сонарзе-влак шекланеныт. Но кумдыкшым канаш келыштарен тӱзаташ садак кӱлын. Ты пашалан тунам Кужэҥер районысо занятость рӱдер вуйлатыше Юрий Осинин кумылаҥын улмаш. Пашаш эше районысо йоча творчество рӱдерымат ушен.

Тунам «Памашшинча» конкурсын комиссийышыже шкежат лийынам, сандене тушко миен коштмымат сайын шарнем. Конкурслан саде Рывыж курыкет эшеат моторештын, эсогыл ӧрдыж кундемла гыч канаш толшо-влакын кумылыштым савырен кертше верыш савырнен шуын ыле. Куэран, кожеран, пӱнчеран самырык чодыра коклаште, курык тайылыште ужар шудан, пеледышан алан лийын. Канаш толшо-шамычлан тушто кугу ӱстелым, олымбалым вераҥденыт, ӱмбакыже леведышым келыштареныт ыле. Ӱлыкырак келге коремыш волаш тошкалтышым, кучышым вераҥденыт. Корем лапыште памашшинча гыч вӱд шыргыктен лектын да лишкыракше шаргӱан тайыл гыч иктаж метрат пеле кӱкшытан вӱдшуҥгалтыш йоген шинчен. Йогын йыржат тыгыде кӱ падыраш-влак киеныт. Чоным лыпландарыше вер лийын, мом ойлаш…

Ираида Степанова варажым памаш еда турист-влакым шупшыкташ тӱҥалмекыже, ты курыкымат шке маршрутышкыжо пуртен улмаш. Иктаж вич ийлан…

Жап эртен, сын вашталтын

Конкурс деч вара ме «Марий Эл» газетын коллективше дене тушко лӱмын канаш автобус дене миенна ыле. Чылаштлан тушто пӱртӱс келшен. Чынжымак, кушто эше тыгай вӱдшуҥгалтышым ужат?! Но жап эртыме семын айдемын веле огыл, пӱртӱсынат сынже вашталтеш. Поснак кунам от эскере, от тӱзате гын.

Шукерте огыл ты районыш командировкыш лекмына годым лӱмын саде Рывыж курыкым ончал савырнаш лийна. Чаманен каласыман, кумылна чотак волыш. Ончыч ме ты верыш пурымо корныжымат пыкше верештна, йодын-йодын кычална, манаш лиеш. Каныме курыкысо каныме аланжымат пыкше-пыкше палышна. Чылажат садер дене кушкын шогалын. Каналтен шинчаш ыштыме олымбал, ӱстел, леведыш – чылажат – шукертак шӱын лунчырген. Воктенысе икмыняр пушеҥгыжат йӧралтын. Тораштак огыл канаш толшо-влакын кышкен кодымо торышт тичак погынен.

Варажым памаш йогыным, саде мотор вӱдшуҥгалтышым кычалаш пижна. Ала вӱд шыргыктымым колын, тушко миен лектына манын, корем пундашке волаш корным кычална, вет чыла вере кужу шудо кушкын шогалын. Теве ала-мо саде вӱдшуҥгалтышет коеш, шыргыктымыже шокта. Но тушко волаш манаш веле: курыкшо тура, ончыч тыште тошкалтыш лиймыже палдырна веле. Ужар шудо да ночкырак мланде дене мунчалтен волаш огыл манын, садерым руалткален волышна. Саде Рывыж курыкысо памашетак, вӱдшуҥгалтышетак улыт улмаш…

Рывыж шуко лийын

Жап эртыме семын лучко ий ончыч тӱзатен шындыме Рывыж курыкетын сынже йӧршеш шапалген. А вет шке жапыштыже тыште эсогыл финн-угор самырык-влакын фестивальыштымат эртареныт. Кеч тусо пӱртӱс ландшафтше тачат кумылым нӧлта. Тыгак йырым-ваш кожер, куэр, шуко пеледыш… Ончычсо семынак айдеме кӱкшытыш шушо куткышуэ-влак шогат. Рывыжше тыште кызыт илат гын, уке гын — каласаш неле. Но ты верым таклан огыл тыге лӱмденыт, пыжаш олмышт тачат палдырнат. Памаш верланыме коремже каньон гай коеш. Коремжын пырдыжше, манаш лиеш, йошкар рокан. А вӱдшӧ тыште медьлан поян, пагар, шолора дене кылдалтше тӱрло черым, радикулитым, моло пуалмым эмла, давленийым иземдаш полша, вӱрым эрыкта, гемоглобиным кугемда, маныт. Верысе калык ты вӱдым вольыкын кочкыш дене аярланымыж годым эмлаш лӱмын толын наҥгаен.

Тӱрлӧ эм кушкылат ситышын кушкеш, валерьяне, апашудо… Пытартышыже калыкыште шукертак пагалымашым сулен, тудым осал деч аралалташ манын, эсогыл ожно кап пелен нумалыштыныт. А ӱдыр-шамыч, рвезе-влакын кумылыштым налаш манын, капка воктекат уреныт. Апашудо вийым ешара, поснак пӧръеҥыным, маныт. Сусырым паремда, шӱйшым пытара, йол пӱжалтмым иземда, мокшым эрыкта… Икманаш, пеш пайдале шудо.

Но тачат эн сылныже — вӱдшуҥгалтыш, кундемыштына моло вере тыгайым ужалтын огыл.

Почешмут олмеш

Пытартыш жапыште мемнан республикыште правительстве кӱкшытыштак туризмым вияҥден колтымо нерген шуко ойлат. Кундемыштына шуко ойыртемалтше вер-шӧр уло. Шоналташ гын, верысе-шамычак нуным тӱзатен шынден, саде турист-шамычетым толаш кумылаҥден кертыт. Но ала-молан дыр ты пашалан посна еҥ-влак гына кумылаҥыт. Поснак ял калыкын чолгалыкше ок ситыла чучеш. Этно, эко, ялозанлык туризмым вияҥдымаш лач мемнан кундемлан келшен толыт огыл мо? Моткоч ӱшаныме шуэш, Рывыж курыкат угыч турист-влакын кумылыштым налше верыш савырна. А ты шотышто ончыч Кужэҥер районышто туризмым вияҥден колтымо пашалан вуйын шогышо-влак пижшаш улыт, очыни. Вет таче тыгай тӱҥалтышлан полышым пуышо грантымат сеҥен налаш йӧн уло.

Светлана НОСОВА

Снимкылаште: Рывыж курыкын тачысе сынже

М.Скобелевын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий