Марий кундем пӱртӱсын сылнылыкшым мемнан деке толшо кажне ӧрдыжъеҥ палемда, очыни. Шукерте огыл Волжский районыш командировкыш мийыме годым ме шкежат Ваштар курыкышто верланыше «Ужар памаш» («Зеленый ключ») манме ӧрыктарыше верым лӱмынак ончалаш пурышна.
Ваштар курык кужу да кӱкшӧ. Санаторий гыч памаш деке километр наре тайыл дене волыман. Южышт ойлат, ваштар курыкышто ваштарже укеат. Тиде чын огыл, курык мучко ты пушеҥге эре вашлиялтеш. А кызыт чыла кушкыл ужаргыме, пеледме годым пӱртусшӧ тушто могай сӧрал! Пӱнчӧ пуш дене пырля южышто ландышыже кузе ӱпшалтеш! «Ужар памаш» «Марий чодра» национальный паркыште верланен. Шке жапыштыже лач тиде минеральный вӱдан памаш-влаклан кӧрак «Ваштар курык» санаторийжат ышталтын. Вӱдын минерализацийже ик литрлан кок граммыш шуэш. Вӱдшӧ сульфатно-бикарбонатан кальциево-магниевыйлан шотлалтеш. Тыгай вӱдан памаш федеральный значениян гидрогеологический пӱртӱс памятник радамыш пура. Ты кумдыкысо вудын да лавыран эмлен кертше ойыртемжым эше сар деч ончычак пален налыныт. Таклан огыл 1943-1945 ийлаште тыште Йошкар Армийын салтакше-влаклан госпитальым ыштеныт улмаш.
Специалист-влакын ойлымышт почеш, тысе памаш вӱдым илыше вӱд манашат лиеш. Тудо Тула кундемыште чапланыше «Краинка» да «Контрексвиль» француз минеральный вӱд гаяк пайдале.
Вӱд памашыште кок метр келгытан воронко гыч нӧлталатеш да Ваштар курык йымач йоген лектеш. Памашыже икмыняр, пырля погынен, вошт койшын йоген лектыт да лопка йогын дене Элнет эҥерыш ушнат. Ушнымо верысе вӱдыштӧ температур кеҥежымат, телымат эре икгай — + 6,5 градус. Вӱд телымат ок кылме. Иквереш ушнымо вержат пеш сылне. А пундашыже тушто тугай пелганде — пеле ужарге, шара тӱсан… Тыгай ӧрыктарыше тӱсын пӱртӱсыштӧ лийын кертмыжлан ӧраш гына кодеш.
Тыгаяк тӱсым памаш лекме вер деч изиш ӧрдыжтырак ужаш лиеш. Тушто вӱд, пуйто, шолын шинча. Тиде кумдыкыштыжо мланде помыш гыч шыжалт лекше лу наре памашшинча уло. Таклан огыл «Ужар памаш» всероссийский значениян санаторийын визитный картычкышкыже савырнен.
Ужар памаш нерген легенде
Пеш ожно Элнет пелен марий ял лийын. Тушто илыше-влак сонарыш коштыныт, колым кученыт. Сонарзе-влак коклаште Масай лӱман тале да мотор, виян рвезе поснак ойыртемалтын. Кундемысе чыла гаяк ӱдыр тудын пелашыже лияш шонен. Но Масай иктыжымат ончалын огыл, шкенжым гына чот йӧратен.
Икана кеҥеж тӱҥалтыште, эҥер воктенысе чодыра тӱр дене ошкылшыжла, мурым колын. Йӱк почеш кычал каен да садер кокласе куэ укшышто шинчыше мотор чара вӱдӱдырым ужын. Тудо кужу ужар ӱпшым шерын да мурен. Масай тудым вигак йоратен шынден да шке семынже шоналтен: «Теве кӧн почеш тӱня турыш каяш ямде улам!» Вӱдӱдыр тудым ужын да йодын: «Поро рвезе, тый мыйын деч шылат але лӱдат?». Садет вашештен: «Мый ом шыл, тыйын моторлыкет шинчам йымыктарен! Муралте эше!»
Вӱдӱдыр угыч муралтен. Масайын чонжо йол пундашке волымыла чучын. Кеҥеж йӱд писын эртен каен. Вӱдӱдырланат вӱдыш каяш жап шуын. Тӧршталтен да йомын. Ты йӱд деч вара Масай чылт вашталтын. Тудо кажне кечын касым вучен, вӱдӱдыр деке вашкен. Садыжат тудым йӧратен шынден.
Но кеҥеж эртен каен. Ик кечын вӱдӱдыр тудлан вӱд помышыш каяш жап шумо нерген увертарен. Масай йӧратымыжлан Йом-шыҥер вӱд он ачаж деч куржаш да тудлан марлан лекташ темлен, вет мландывалне нуно ласкан илен кертыныт. А вӱдӱдыр тыге ок ыште гын, Масай шошо марте тудын деч посна илен ок лек манын. Вӱдӱдыр келшен. Пытартыш йӱдым, кок йолан ӱдырыш савырнымекыже, тыглай вургемым чиен. Ужар ӱпшым гына шылтен кертын огыл.
Нуно ялыште вате-марий семын илаш тӱҥалыныт. Но ялысе калык тидым умылен огыл. Эшежым пеш вашке вӱд онат йомшо ӱдыржын кушто илымыж нерген пален налын. Санденак энерыште вӱд нӧлталташ тӱҥалын да ял мартеат шуын. Ял калык молан тыге лийме нерген тогдаен, санденак Масай ден ватыжым поктен колташ пижын. Вӱдӱдыр Масайым чаманен, вӱдыш тӧрштен, тудо вигак волаш тӱҥалын. Вӱд он ӱдыржым наказатлен да памашыш савырен. Тудын ужар шинчаже памашшинча, а шинчавӱдшо минеральный вӱд лийыныт. Тыге «Ужар памаш» лектын. А Масай йӧратымыжым шоҥго лиймешкыже кычалын. Мучашлан ужар памаш воктенак колен, маныт.
С.Носова.
М.Скобелевын фотожо.
