ЛӰМГЕЧЕ

Илышлан куанен илыман

4 августышто «Марий Эл» газетын редакторжо, «Сурт-пече» газетын шеф-редакторжо Раиса Михайловна Чепаковалан 50 ий темын. Кажне айдеме, поснак ӱдырамаш – шкешотан да мо дене гынат ойыртемалтше. Ялысе пашаш шуаралт кушшо чыла шотыштат мастар, уста. Раисаланат нине шомак-влак лач келшен толыт. Тудо сайын пидеш, чодырасе емыж-саскам, поҥгым погаш йєрата, сурт кокласе пашажат сайын ворана. А воштыл колта гын, пуйто кӱварышке пурса велалтеш. Редакций пашаеҥ-влак тудын ойыртемалтын воштылмо йӱкшым вигак палена.

Пел курым. Кажне айдеме шке илышыжлан могай-гынат акым пуаш тырша. Илен эртыме жапым иктешлен, мо сай ден удажым палемда. Тыгайже дене кажныже тӱкна. Арам огыл «Илыш йыжыҥан» манеш  калык. Чынжымак, шагал еҥ ӱмыржӧ мучко эре иктєр илен эртара. Айдеме илыш йогынвӱд дене икте: тӱрлӧ семын кадыргылеш, тӱрлӧ верыш миен лектеш…

А мемнан тачысе юбилярна Раиса Чепакова таче кече мартеат эре ик верыште, «Марий Эл» газетыште (28 ий) пашам ышта. Уста, чолга, пашам йӧратыше ӱдырамаш. Шочынжо Волжский районысо Кугу Олыкъялыште.

«Палыдыме ӱдыр, кӧ улат каласе…»

Йоча годсо жапше моло икшыве семынак икшырымын эртен. Ончыч кандашияш Карай, вара Отымбал кыдалаш школлаште тунемын. Варажым тудын корныжо Йошкар-Олашке шуйналтеш. Рая Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пура. А студент пагыт, кӧ тидым эртен, пала: илышын ик эн весела, мондалтдыме йыжыҥже манаш лиеш. Лач тыште самырык ӱдыр кидышкыже икымше гана гитарым налеш.

– Такшым мыйын илышыштем сем алан посна верым налын. Мураш йӧратем. Авамат домра, гармонь дене шоктен, пайрем годым ялысе вате-влакымат куштыкта ыле. Изиэм годым Йошкар-Оласе интернат-школыш тунемаш толаш шонымаш лийын. Кугу акам деч тушко наҥгаяш йодынам. Тачысе кечын шарнем: тудын ола гыч толшаш кечын йӱр чот йӱрын, сандене, докан, толын огыл. Эх, мыет, веранде йымалан шылын шинчын, ятыр жап  шортын шинченам… Варажым олаш конден гынат, тиде тургымыш логалын омыл. Тыге шонымаш шукталтде кодын,  – ойла Раиса Михайловна. – Варажым шонымаш вашталте. Университетыште тунеммем годым Юра Григорьевын чумырымо «Палыме лийына» ансамбльыштыже Надя Мишутова (Дмитриева) дене мурым муренна, а Володя Юдин, Миша Матвеев да Юра Григорьев гитарым шоктеныт.

Тунемме деч вара репетиций, шкешотан «творческий кас», яллашке лектын коштмо концерт арам лийын огытыл: ты ансамбль марий самодеятельный мурын кумшо фестивальыштыже «Палыдыме ӱдыр, кӧ улат, каласе» муро дене сеҥышыш лектын. Варажым мурым мураш да семўзгар дене шокташ шўман студенткылан шочмо кечыжлан йолташ ӱдыржӧ-влак гитарым налын пуэныт. Тидыже Раялан вучыдымо да кугу пӧлек лийын.

Эн шерге пӧлек

– Илышыште эн кугу шерге пӧлек – тиде илыш. Койышем дене оптимист шӱлышан улам, илышым моткоч йӧратем. Кеч шуко тергымашым эрташ логалеш, а тидын деч посна ок лий. Тиде тыгак: пӱрымаш пӱйым пудыртен пура, маныт. Тӱрлӧ дене вашлияш, тӱрлыжымат ужаш логалын.  Сандене воштылаш, куанаш гын, уло кумыл дене, шорташ гын, чылажымат шинчавӱд дене чон гыч луктын шуаш, шонем. Мыланем эн тӱҥ – заслуженный ава, шӱжар, пелаш, йолташ лияш. А шкем нимыняр тынар ийготанла ом шиж. Чон дене эре самырык улынас (шыргыжеш, авт). Ӱдырем мылам йолташ ӱдырем гай. Мый тудым илышыште мо лийын кертшашыжымат умылтарен, тудым шижын шукташ туныкташ тыршенам. Кеч-могай ситуацийыште шке иктешлымашым ыштен моштышаш, шонем.        

Ӱшанле лийман

– Кеч-могай жапыште, пагытыште полыш кидым шуялтыше акам, ӱшанле йолташем-влаклан, пелашемын ешыжлан, пагалыше да пагалыме родо-тукымемлан моткоч кугу тау. Илышын эн неле жапыштыже пелен лийыныт, кӱлешан ой-каҥашым пуэныт, – ойла Раиса Чепакова. – Йолташ ӱдыр шуко огыл, но иктыжак икмынярым шога. Чыла шотыштат ўшанле улыт. Нунын дене тӱрлӧ неле-йӧсым чытен лектынна, куанжымат, ойгыжымат пырля лош пайлена. Тиде  пуйто мемнан «изи тӱняна». Нунын коклаште иктыж дене икымше класс гыч пырля тунемме. Йоча годсо пагыт гычак келшымашым таче кече марте арален коден кертынна. Мыланем айдемын койыш-шоктышыштыжо тудын чон яндарлыкше эн шерге.  

Пелашем… Икымше йӧратымашем

Ончыкылык пелашыж денат Рая изинек пырля модын кушкын. Виталий ваштареш пӧртыштӧ илен. Модыш пєртымат ыштен пуэн, школ йолгорнат икте лийын. Армий гычат кок ий вучен. Рвезын срочный службым эртымыж годым шем шоптыр гай шинчан мотор ӱдыр армий гыч возымо серышыжым чон вургыжын вучен. Икымше йӧратымаш яндар лийын. Рвезылан ӱдыр семын келшымым шкежат шижын. Мутат уке, самырык пагыт годым тӱрлыж денат вашлияш логалеш, но… Варажым кеч кўпчыкат йўдым шагал огыл нӧрен, кок йӧратыше еҥ ешым чумырен. Чаманен каласыман, пиалан ешын ӱмыржӧ кӱчык лийын. Ик кечын оласе ик предприятийыште чиялтыме цех пудештын. Тушто ятыр еҥ ӱмыр лугыч лийын. Нунын коклаштыже – Раян пелашыже.

А илаш кӱлеш. Тулыкеш кодшо кум ияш ӱдырым йолымбаке шогалтыман. Адакшым йӧратыме пашажат ик жаплан осал шонымашым, тургыжланымашым ӧрдыжкӧ шӱкалаш полшен.  

   Тений ты ешлан ойыртемалтше идалык, манаш лиеш. Коллегына пел курымыш  тошкалын гын, Евгения ӱдыржылан 18  ий темын, кыдалаш школым тунем лектын, аттестатым кидыш налын. Материал возалтме годым ӱдыржӧ «Студент радамыш ушненам», – манын увертарыш. «О-о, чонем лушкыш, эше ик илыш йыжыҥ шеҥгелан кодо», – мане Раиса. Евгения МарГУ-шко, йот йылме факультетыш тунемаш пурен. Куандара: Евгения Москосо, Нижний Новгородысо университетлашке оксам тӱлыде  тунемаш пурен, но верысе вузым ойырен налын. Мутат уке, аван шӱмжӧ моткоч тургыжланен… Тыгодым тыге манме шуэш: тек кажне самырык еҥ шкан келшыше профессийым ойырен, чын корныш шогалеш, йєратыме пашам ышта, шке пиалжым муэш.

Мый тудын дене пеш шуко огыл гынат, ик кабинетыште пашам ыштена. Ме, коллегыже-влак, Раиса Михайловнам шокшын саламлена. Пеҥгыде тазалыкым, кужу, пиалан ӱмырым тыланена. Тек чыла шонымашет шукталтеш, творческий шӱлышет у шонымаш дене пойдаралтеш.       

Лийын тиде, лийын…

Йоча годсо жап. Ялыш коваж деке унала толшо Таисия ӱдыр дене Рая икана пошкудыжын пакчашкыже олмам шолышташ «пурен».

– Пошкудынажын олмаже чевер да шуко лийын. Мый «Огым. Пакчаш ом пуро, авай вурса», – манынам. Тудет «Ну, тугеже, мый пурем, а тый орол лият», – каласышат, пакчашке йушт койо. Мыйже, озаже толеш гын, мурым мурышаш улам ыле. Ужым: Печок чачай (ялыште тыге манынна) сумкам сакалтен, кевытыш кайыш, но петырыме улмаш ала-мо, пеш писын мӧҥгеш  волыш. Эх, шонем, логалешыс. Пече рожыш вуем савыралынамат, ну мурем вет. Уке, огеш лек. (Векат, пакча шеҥгеч лектын каен) Тыге мурым мурен шогылтмем годым, озаже воктекем лишемат, «Кӧм вучет? Олма шолышташ пуреныт але пурынет? Кӱлеш мо, пуэм. Айда», – мане. Кидем гыч кучен, пакчашкыже пуртыш, тувыр урвалтешем эн чевер да шолдыра олмам оптен пуыш. Мыет капка ончыко миен шинчынамат, тамле олмам кочкын шинчем. Изиш лиймеке, ончем, Таисия толеш. Ик олмам пурлына – шопо, весым – кочо… Кушто могай олма шочмым пален огыл.

А икана… Пелашем дене ялыш пареҥге лукташ миенна. Кас. Тып-тымык, ик йӱкат ок шокто. Пелашем «Айда, мый гармонь дене шоктем, тый мурет. Ончалына, уремыште мыняр мужыр каче ден ӱдыр шогат, – манеш. Тыгак ыштышна вет. Гармонь сем почеш мурым йоҥгалтарымым колышташ мемнан дек кум мужыр толын шогале… 

 

Н.Русанова, М.Шкетан лӱмеш театрын пашаеҥже:

– Рая дене ятыр ий «Марий Эл» газетым верстатленна. Эр гыч тӱҥалын кас марте, газет лукмеш, эре пырля лийынна. 28 ий ик вере пашам ышта. Коллеге семын тудым сай велым гына палемден кертам. Нимогай неле-йӧсӧ ончылно вуйым ок саке. Сеҥен лекташ тырша. Пашаште кеч-могай у программым пеш писын тунемеш. Нелырак гын, шке гыч, интернет полшымо йӧн дене але книгам лудын тунемеш. Икшывымат шкетак туныктен лукто, йолымбак шогалтыш, пачерымат нале… Лишыл йолташем семын пеҥгыде койыш-шоктышан улмыжым палемдыме шуэш.

Южгунамже чот йсє годым чонжо «шортеш», а еҥ ончылно эре весела.

Е.Садовин, тӱҥ редакторын алмаштышыже, ответственный секретарь:

–  Рая ятыр ий «Сурт-пече» газетыште дизайнер-верстальщик пашам ыштен. Тыршен, шонкален ыштыше еҥ. Кызыт тачысе темылан келшыше материалым воза, проблем нӧлталеш. Мый тудым студент годсек шарнем. Поснак – ансамбльыште сайын мурымыжым.

Е.ЭШКИНИНА.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий