Шукерте огыл «Мыйын еш архивем» республиканский конкурсын финалже лийын. Тудым Йоча да подростко-влакын организацийыштын «Эр вий» ушемышт эртарен. «Еш тоштер» номинацийыште 16 еш кокла гыч икымше вер дене Шернур район Нольыкмарий ял гыч Глазыринмыт еш палемдалтын. Тидын нерген уверым серенна ыле. А таче конкурсыш ушнаш шонымашышт кузе шочын, тидым ышташ кӧ таратен – нине да моло нерген радамлынрак палдараш кумылна лектын. Тидлан ме Анастасия Глазырина дене мутланышна.
– Луымшо класс деч вара мый Крупская лӱмеш Марий педагогический институтын йот йылме-влак факультетшым тунем лектынам. Тылеч вара Шернур район Кукнур, Советский район Кужмарий школлаште пашам ыштенам. Кужмарийыштак пелашем Николай Никандрович дене палыме лийынна. Тудо тушто физикым туныктен.
Тӱҥалтыш ийлаште француз йылмым туныктенам, воспитатлыме, тыгак класс деч ӧрдыжсӧ паша шотышто организаторланат ыштенам. 1990 ийыште Нольыкмарийыш пелашемын ача-аваж деке илаш кусненна. Уло родо-тукымышт мыланна сурт-оралтым чоҥаш полшен. Кызытат ме туштак илена.
Тыге мый тусо кандашияш школышто немыч йылмым туныкташ да продленный группышто пашам ышташ тӱҥалынам. У ИКН предметым программыш пуртымеке, тудым вӱдаш мылам темленыт. Тунамак кугурак вожатый лийынам. Тиде жапыштак, 1992 ийыште, Маргарита Маланова Йоча да подростко-влакын организацийыштын «Эр вий» ушемыштым чумырен. Меат тушко пуренна да, 2005 ийыште школнам петырымешке, тунемше-влак дене тиде ушемыште лийынна, эртаралтше чыла мероприятийышкыже моткочак чолган ушненна. Тусо пагыт гычак изирак шымлымаш пашам шукташ тӱҥалынам. Маргарита Михайловна денат тунамсе жап гыч але мартеат пеҥгыде кылым кучена, – палдарыш чолга ӱдырамаш.
2003 ийыште Анастасия Ивановна школышто тоштерым почаш манын лӱмынак Проект-влак ярмиҥгашке «От чистого истока» пашажым колтен да тиде проектше дене грантым сеҥен налын. Тыге туныктышын шонымашыже илышыш пурталтын. Тоштерым ыштымаште Т.Е.Евсеев лӱмеш марий национальный тоштерын оформительже, сӱретчыже-влак тыршеныт.
– Но кок ий гыч школна оптимизаций программыш логале. Тыге тудым петырышт. Тунам мыйым Шернур поселкышко Йоча усталык пӧртыш директорын туныктымо-воспитатлыме паша шотышто алмаштышыжлан ӱжыч. Мый кӧнышым. Икмыняр жап гыч тоштерымат тушко наҥгайышым. Тудо Российысе тоштер-влак реестрыш пурталтын, сандене петыраш, пытараш огеш лий, – рашемдыш Анастасия Ивановна.
Тушто ыштымыж жапыштак эше краеведческий кружокым вӱден. Тидын дене пырля пӱтынь район мучко туныктышо-влакын краеведений дене кылдалтше пашаштым курироватлен. Шкежат тунамат тӱрлӧ шымлымашым эртарен, материал-влакым поген.
– Мутлан, мемнан илыме велне, Нольыкмарий деч тораште огыл верланыше Тумерсола ялыште, ятыр лӱмлӧ еҥ шочын, мутлан, Виталий Шапкин, Василий, Иван, Валерий Бердинскиймыт. Нунын нерген мый икымше брошюрем луктынам. Вараже Кугу Мушко гыч Филипп Павлович Шабердин нерген «Марий уста скульптор» лӱман изирак книгам савыктенам. Икмыняр жап гыч шӱгар ӱмбакше памятникым вераҥденна. Шочмо ялыштыже тудлан пӧлеклалтше кугу пайремымат эртаренам ыле, – мутшым шуйыш краевед.
Южо моло нергенат брошюрым савыктен луктын. Мутлан, Шернур поселкысо 1-ше №-ан школын Совет Ушем Герой Андрей Михайлович Яналовын лӱмжым нумалмым шотыш налын, Анастасия Глазырина тудын нерген материалым эсогыл кум ий поген. Тидлан лишыл еҥже, родыжо, палымыже-влак дене вашлийын. Икмыняр архивыште материалым кычалын чумырен. Эсогыл Калининградышкат лектын. Тусо пашаеҥ Алексей Новиков ятыр материалым колтен. Нуным иктыш поген, 2015 да 2016 ийлаште кок изданийым почела луктын. А 2019 ийыште Геройын шочмо Шернур район Лапка Памаш ялыштыже тудлан памятникым шогалтымаште Анастасия Ивановнанат надырже кугу.
Тылеч вара 2020 ийыште чолга краевед Совет Ушемын эше ик Геройжо Борис Сергеевич Шабалин нерген материалым чумырен да тыгак изирак книгам савыктен луктын.
Тылеч посна йӧн лийме семын лӱмлӧ еҥ-влакын вургемыштым, арверыштым кондеден да тоштерышкыже вераҥден. Кеч Анастасия Ивановна кок ий наре ончыч пашам ыштымым чарнен да, мутат уке, тоштержымат огеш вуйлате. Йоча усталык пӧртыштӧ краеведений денат методист кызытеш уке, сандене тоштер дене кылдалтше паша пытартыш жапыште изишак эркышнен.
Тыгай чолга туныктышо да аван шкенжын икшывыже-шамычат тудын гаяк кушкыныт.
– Пашам ыштымем жапыште кеч-могай мероприятийым эртарыме годым ӱдырна ден эргына-влакат, а нуно пелашем ден когыньнан кумытын улыт, эре воктенем лийыныт, тушко ушненыт. Тыге нуно шымлымаш пашамат шуктеныт да конференцийлаштат выступатленыт. Школышто чолгалыкым ончыктымыштланак Кремльыште эртаралтше ёлкыш намиеныт, «Орлёнок» лагерьыш канаш колтеныт, лагерьлаште финн-угор сменылаште лийыныт, – куанен каласыш авашт.
Тенийысе сеҥымаш Глазыринмыт ешын икымше огыл. 2007 ийыште «Эр вий» ушем архив паша денак кылдалтше «Галстук – мыйым ешыштем» конкурсым эртарен. Тушко нунын ешыштат ушнен да икымше верым сеҥен налын!
Тулеч вара тений марте конкурсыш ушнен огытыл улмаш. Молан манаш гын шочшышт-шамыч кушкыныт, тунемаш каеныт, ешым чумыреныт. А кызытсе жаплан кумытынат кӱшыл образованийым налыныт, ешан улыт. Кугурак Григорий эргышт ПГТУ-м тунем пытарен. Илья Россий МЧС-ын Уральский институтыштыжо шинчымашым поген. Кызыт коктынат противопожарный службышто тыршат. Ольга аваже семынак Н.К.Крупская лӱмеш Марий пединститутын йот йылме факультетшым тунем пытарен да Казаньыште ила, налме специальностьшо денак кылдалтше пашам ик фирмыште шукта.
– Санденак ты гана йочана, шешкына, уныкана-шамыч жапым муашак тыршеныт, да Маргарита Михайловнан ӱжмыж почеш угыч ушненна да, тевыс, уэш икымше верыш лектынна. Мемнан фотографийна моткоч шуко погынен, молан манаш гын ятыр моло семынак пайремлаште фото-влакым ыштена. А пайремнаже шуэн огыл лиеда, вет мыйын велымат, пелашемын велже гычат родо-тукымна шукын улыт. Меат лийме семын нунын деке унала кошташ тыршена, но утларакше родына-шамыч чӱчкыдынракше мемнан деке Нольыкмарийыш толыт, – ойлыш Анастасия Ивановна. А вара ойжым иктешлыме семын теве мом палдарыш: – Шукерте огыл 1856 ийыште шочшо кугезе кочамын шӱгаржым ужынам. Ончыкыжым тудын нерген утларак пален налнем, илыш корныжым радамлынем. Кугезе ковам нергенат шымлаш кумылем уло. Икманаш, тӱҥалме пашам умбакыжат шуйынем.
Родо-тукым нерген шымлымаш – моткочак кӱлешан паша. Вет шарнат – тугеже илат.
Любовь Камалетдинова
Фотом еш архив гыч налме
