Тиде тӱняште, очыни, ик еҥат шкенжым эреак тӱрыс пиаланлан огеш шотло. Молан манаш гын, кажнын гаяк илышыштыже садак мо-гынат кумылым волтышо лиеда але уло. Санденак пиалан пӱрымашан улмыж нерген ойлышо еҥ шагалрак…
Кызыт У Торъялысе Ветеран пӧртыштӧ илыше 72 ияш Лидия Пыркинан пӱрымашыжат куандарышыжак огыл. Тыгай учрежденийлаште пашам ыштыше-влак нуным шылталымылан ынышт шотло, но шоҥго велеш тушко кӧн кайымыже шуэш? Кӧ ешыштыже але шкетын йӧсланен ила, тудо веле тыгай пӧртыш логалшаш ыле манын шонкала, очыни.
Самырыкше годым Лидия Петровнат иктаж-кунам тышке толын лектеш манын шоналтенат кертын огыл дыр. Но илышыже тыге савырнен – 54 ияшыж годсек, ынде 18 ий, Ветеран пӧртыштӧ ила.
А такшым, ӱмыргорныжым шергал лекташ гын, тудын аваже самырыкше годым Кужэҥер районысо Шинур ялыш марлан лектын. Туштак Лида шочын. Но пелашыже 1942 ийыште сарыш каен да йомын. Сандене ӱдырын 8 ияшыж годым аваже шочмо У Торъял районысо Семисола ялышкыже пӧртылын. Тыге икшыве ты жап гыч 24 ияшыж марте, аважын колымешкыже, тушто илен. Ты пагытлан самырык ӱдыр У Торъял поселкышто быткомбинатыште ургызылан ыштен. Райрӱдыштӧ пачерымат пуэныт. Но тудыжо чот тошто лийын. Туге гынат 30 ий наре туштак, йӧсланен гынат, илен. Вараже тетла илаш огеш лий улмаш да гына каяшыже пернен. Тыге тудо Ветеран пӧртыш толын. Тудо нигунамат марлан лектын огыл. Сандене ты тӱняште кызыт ялт шкетын: ачажат, аважат, марийжат, тукымжым шуйышо икшывыжат уке.
А вет тудо самырыкше годым тугай сылне ӱдыр лийын! Теве ты пӧртыштӧ кызыт илыме ик пӧлеман пачерыштыже пырдыжыште ик фотографий шинчамлан перныш. Тушеч моткочак мотор ӱдыр онча! Чыным ойлаш гын, тиде кӧ улмым вигакше шымат пале. Ну, ялт ала-могай актрисыла коеш! Тушеч шем шинчан, тыгаяк тӱсан кужу да кӱжгӧ ӱп пунеман сылне ӱдыр шыргыжеш. Тиде, мутат уке, Лидия Петровна!
– Самырыкда годым тынар чот мотор лийында! Тугеже молан марлан лектын огыдал? – ӧрмалгенрак, но тунамак туран йодым.
– Пелаш лектын огыл, – мане да воштылале. Ой, а йӱкшӧ, поснак воштылмыж годым кызытат оҥгыр гай яндар! Пуйто 72 ияш илалше еҥ огыл, а иктаж 30 ияш ӱдыр воштылеш! Такшым тудлан тынар ийготшымат йӧршынат от пу! Вет чурийжым шуко моло шоҥгыеҥын семын куптыр тунар чот локтылынат огыл! Тарванылешат эше пеш чулымын.
Ӱмбакше ӧрын ончен шинчымем Лидия Петровнан умбакыже ойлымыжо лугыч ыштыш.
– Мый йоча годсек инвалид улам. Кеч авамын ойлымыж почеш, таза шочынам. Вара веле йолем тыгай лийын да окшаклен кошташ тӱҥалынам. Тыгак пурла кидем сайын огеш кучо. Мый шкеже, мо шарнем, эре тыгаяк лийынам, – палдарыш ӱдырамаш.
Тылеч вара тудо шыпланыш. Но икмыняр жап гыч шыпым шкежак кӱрлӧ.
– Кызытеш ик пӧлеман пачерыште шкет илем. Иктаж ӱдырамаш толшо лиеш гын, кокымшо еҥым пуртен кертыт. Но мый ӱмырем мучко шкет илыше улам, сандене пачерыштат шкет лияшак келша, – мане.
А шкет улмо годым, мом шылташ, кокланже жап путырак эркын эртымыла чучеш. Тыгай годым куш пураш, мом ышташат от пале. Лидия Петровна гын, жап писынрак эртыже манын, тыгай годым кидпашам кучен шинчеш. Утларакше тудо тӱрлӧ йӧн дене тӱрла.
– Самырыкрак годым мыят шуко моло семын «гладь» манме йӧн дене тӱрленам. Но ала-молан тудо чонемлан пешыже келшен огыл. Тиде амал денак тыгай пашамже йӧршеш шагал. Кызыт ятырынже пӱртӱсым, янлыкым, иктаж еҥым – икманаш, сӱретым изи ырес йӧн дене тӱрлат. Мыят тидланак кумылаҥынам, – палдарыш кидмастар.
Тиде пытартыш жапыште, чынжымак, путырак модно! Сандене тудат илыш деч почеш огеш код. Теве пачер пырдыжлаштак мыняр тӱржӧ «кеча»?! Адакшым иктыже весыж деч сӧрал! А эше мыняре, ойлымыж почеш, поген пыштымаште кия?!
Тыгай кидпашалан шӱман улмыжым пален, шочмо кечыжлан, иктаж моло пайремлан тугайымак пӧлеклат. Кокланже шкежат налеш. Тыге ончыкыжым тӱрлышаш сӱретше тачысе кечылан шагал огыл чумырген!
А эше ӱдырамаш пазл-сӱретым погаш йӧрата. Тыгай пашажат икте веле огыл шке жапыштым вучат. Кеч, ойлышна, пурла кидше таза огыл. Но тудо изиж годымак чыла пашамат шола кидше дене ышташ тунемын. Илынет гын, тунемат…
Кече кужун ынже чуч манын, Ветеран пӧртыштӧ илыше ӱдырамаш-влак, изирак тӱшкашке погынен, кеҥежым, шыжым чодырашке тидым-тудым погаш миен толедат. Тыгак ты пӧртыштӧ улшо кружоклашкат кумылын ушнат. Мутлан, «Умелые ручки» кружокышто Лидия Петровна эше вес кидпашам – гофрироватлыме кагаз гыч пеледышым, молым – ышташ тунемын.
Тазалыкым пеҥгыдемдымыланат тыште изи огыл тӱткышым ойырат. Тыге икмыняр жап ончыч тыште илыше-шамыч кокла гыч шукынжо скандинав коштмашыш ушненыт.
А эше тиде ӱдырамаш поселкысо черкыш коштеш. Кугурак пайрем-влак годым тидым-тудым ышташ кумылын полша. Вес семын каласаш гын, йокрокланаш, ойгырен шинчаш жапше ынже код манын, тудо шкенжым тӱрлӧ сомылыш «кычка».
Мутланымашнам Лидия Петровна тыге мучашлыш:
– Марлан каяш, марий дене, еш дене илаш, йочам ышташ манын, ушышкемат пурен огыл. Тидын шотышто мый пешыже ом тургыжлане. Молан манаш гын икмыняр шочшан, шагал огыл уныкан мыняр ӱдырамаш тыште, Ветеран пӧртыштӧ, ила?! Тыгайым пален налат да лучо шкетынак илем манын шоналтет…
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
