Чылан илыше кодыныт
29 августышто Марий Элыште гражданский авиацийын пилотшо, Российын Геройжо Дамир Юсупов лийын.
Эн ончыч тудо МарГУ-н актовый залыштыже «Знание» россий обществын эртарыме мероприятийже дене келшышын Марий Элысе федерал ден регионысо ведомство-влакын служащийышт дене «Герои среди нас: патриотизм через призму личных историй» теме дене мутланен.
Ты кечынак тудо Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев дене вашлийын.
Российын Геройжо лияш – кугу чап
Дамир Юсупов 2019 ий августышто экипажше дене Москва – Симферополь маршрут дене чоҥештыше самолётым, кайык логалмылан кӧра кок двигательжат ыштымым чарнен гынат, кукуруз пасуш шынден. Бортышто улшо 233 еҥ да экипаж чыланат илыше кодыныт.
– Тиде событий нерген чыла вере информаций шарлен, эсогыл вес эллаштат. Интервьюм налаш, вашлиймашке ужаш тӱҥалыныт. Мый тыгайлан тунемше омыл, сандене йӧндымылыкым шижынам, ала-кушко кораҥын, шылмем шуын, – шарналтен ойла Дамир Юсупов. – Шкемым геройлан шотлен омыл, да кызытат тыгак, вет тиде мыйын пашам лийын, порысем. Экипажым кугыжаныш награде дене палемденыт. А Российын Геройжо лияш – кугу чап, но мыланем эн тӱҥжӧ – экипаж ден пассажир-шамычын таза да илыше кодмышт. Мутат уке, икмынярышт сусыргеныт.
Пилот лияш изинекак шоненам. Шонымашыш шуаш шуко тыршенам, корно чынжымак кужу да кадыртышан лийын, сандене тиде аварийный ситуаций умбакыже чоҥештылаш чаракым ыштен огыл.
Шонымаш – лётчик лияш
Дамирын ачаже Касим Юсуповат лётчик лийын, Ми-8 вертолёт дене чоҥештылын, аважат лач ты сферыште медпашаеҥлан пашам ыштен, пилот-шамычым терген. Сандене изи рвезын вес шонымашыже лийынжат огыл, но лётчик лияш шонымашыже вигак шукталтын огыл. Тазалыкше пеҥгыде лийын гынат, медкомиссийым эртен, лётный училищыш тунемаш пурен кертын огыл.
– Ешыштына кум эрге лийынна. Ачам мыйым кеҥежым чӱчкыдынак пеленже налын. Мыланем пеш келшен: кабин гыч кумда элнан мотор пӱртӱсшӧ, тудын ойыртемалтше вер-шӧржӧ почылтын. Ачамын кузе пашам ыштымыжым, чоҥештылмыжым ужынам, пеш келшен. Школышто совет жапыште тунемынам, сандене октябренокат, пионерат лийынам. Латик классым Сызраньыште тунем пытаренам. Лач тушто военный вертолётный училищыш тунемаш пураш йодмашым возенам, но медкомиссийыште окулистым эртен омыл. Можыч, мален темын омыл, тургыжланенам, – шарналтен ойла Д.Юсупов. – Йӧршеш вес сферым ойыренам. Илья Ульянов лӱмеш Чуваш кугыжаныш университетын юридический факультетышкыже тунемаш пуренам. Варажым икмыняр ий ты специальность дене пашам ыштенам.
Жап эртен… Дамир ешымат чумырен, 1993 ийыште Саратовыш илаш куснен. Пелашыже, икшыве-влак, паша улыт, но чон садак чоҥештылаш шупшын. Тыге 32 ияш пӧръеҥ Оренбург областьыш каен, гражданский авиацийын Бугурусланысе лётный училищын студентше-влак радамышке ушнен. – Илен-толын, тунемаш пураш тӧчен омыл, вес гана чаманаш огыл манын, экзаменым сайынак сдатленам, – жаплан эртышыш пӧртыльӧ Дамир Юсупов. – 2013 ийыште сайынак тунем лектынам. Тиде ийынак «Уральские авиалинии» компанийыш налыныт. Тыге куд ий кокымшо пилот лийынам. 2018 ийыште Ульяновскысо институтышто гражданский авиацийын пилотшо улмо нерген дипломым налынам. Airbus А321 экипажын командиржылан шогалтеныт. Моткоч кугу пиал: кунам йӧратыме пашаш куанен кает да мӧҥгӧ куанен толат!
«Кече йымалне, кукуруз коклаште»
Дамир Юсупов, экипажше да Жуковский воктене лийше аварий нерген «На солнце, вдоль рядов кукурузы» фильмым войзеныт. Тудын премьерыже 2023 ийыште лийын. Командирын рольжым Егор Беруев модын.
– Тиде фильмыште эн тӱҥжӧ пилотын чоҥештылмыжым, лӱддымылыкшым веле огыл шотлыман. Тудо ончышо-шамычлан туныктымо семынрак ышталтын: айдемын шонымашкыже пеҥгыдын кайымыже да мо улмым жапыштыже аклен моштымыжо, – фильм нерген каласкалымыж годым мане Российын Геройжо. – Эн ончыч режиссёр Сарика Андреасян дене вашлийынам. Вара сценарийым возеныт. Лудын лектынам, темлашат логалын. Чылажымат кутырен келшен, каҥашен войзымо. Съёмко годым воктеныштак консультант семын лийынам, кунам могай кнопкым темдалаш, мом ышташ ончыктенам. Актёр-шамыч рольыштым моткоч сайын модыныт, профессионал улмыштым мокталтыман гына.
Мо улмым аклыза, аралыза
– Икманаш, «На солнце, вдоль рядов кукурузы» фильм туныктымо пособий гайрак манаш утларак келшен толеш, – иктешлыме семын мане пилот Дамир Юсупов. – Кеч-могай айдеме ончылан шындыме задачыжым мучаш марте шуктышаш, шонымашыжым илышыш шыҥдараш тыршышаш. Йоҥылыш лиеш – нимат огыл. Южгунам тургыжландарыше лектышат, кумыл волтышо результатшат ончыкылык у сеҥымашлан сай шӱкалтыш лийыт. Шонымашыш неле корно дене шумо кеч-кунамат чотрак аклалтеш.
Вес тат – айдеме мо улыжым жапыштыже аклен моштышаш. Уке гын, ме илышын, лишыл-влакын шерге улмыштым йомдарыме годым веле умылена.
Тиде кинофильмыште самолёт мландыш камвозаш тӱҥалмыж годым икте аважлан йыҥгырташ тырша, весе прощенийым йодеш, кумшат лишыл еҥже дене сырымыжым тӧрлаш тӧча…
Ме чыланат кунам-гынат ты илыш гыч каена. Сандене икте-весым илыме годым пагалышаш улына. Ача-аваланат чӱчкыдынрак йыҥгырташ мондыман огыл.
Елена Эшкинина
