– Сад-пакчаште тыгай кугу кумдыкым пеледышлан ойырымем ужеш гын, Клавий ковам ушым йомдарен йӧрлеш ыле, очыни, – аптыраненрак ойла Светлана Данилова, Марий Эл Республикын гражданже-влаклан тӱрлӧ уда койыш деч утлаш полшымо регионысо мер организацийын тӱҥ бухгалтерже.
Мланде пашалан кова шӱмаҥден
С.Данилова Йошкар-Олаште шочын. Ачаже военнослужащий лийын, да еш 1975 ийыште Байкал вес могырыш куснен.
– Тунам мыланем улыжат вич ий лийын, – паша дене вашлиймына годым икана йоча жапше дене палдарыш С.Данилова. – Забайкалье ден Марий Элым, тунам Марий АССР лийын, шым тӱжем километр кокла ойырен гынат, ача-авана Олег изам дене когыньням кажне кеҥежым Медведево районысо Юшково ялыште илыше кована деке конден коденыт. Каникул жаплан ялыш толшо моло йоча семын мындырланен илымынам ом шарне: ковай мемнам эрденак кынелтен, тамлын пукшен да кас марте эре мом-гынат ыштыктен. Тудо шкетын илен да, мыйын шонымаште, чыла пашам ыштен моштен – пеш пеҥгыде кӧргӧ рӱдан да койыш-шоктышан ӱдырамаш лийын. Мемнам, мутлан, шоган йыраҥым сомылен пытарымешке, уремышке модаш колтен огыл, сандене сад-пакча пашам шым ияш гычак палем.
Куд ий гыч еш шочмо кундемыш пӧртылын да, пачерым налмеш, кова дене верланен. Тиде жапыште Светлана Цибикнур школышто тунемын да туштак марий йылмын ойыртемжым умылен.
– Икана «Ой, луй модеш…» мурым тунемаш каласеныт. Мутым писынрак тунемым да давай мураш! А ӱдыр-рвезе-влак мӱшкырым кучен воштылыт, эсогыл пӧрдалаш ямде улыт… Йӧра, ковам марий йылмыште эше ӱ букван улмыжым, тудын у буква деч мо дене ойыртемалтмыжым умылтарыш, уке гын ала тачат тиде мурым намысыш пурен мурем ыле… Тылеч вара марла мутланымым чарнышым гаяк, – школ илышыштыже лийже ик азап нерген воштылын-воштылын каласкалыш Светлана Михайловна.
«Пакча тич пеледышым шындем!»
Пел ий гыч ешлан пачерым ойыреныт, да Светланам ачаж ден аваже Йошкар-Оласе школыш наҥгаеныт, но ӱдыр коваж деке коштмым чарнен огыл. Да тиде тудын ик эн йӧратыме жапышкыже савырнен!
1993 ийыште военнослужащий ачалан Поланур ялыште пеш сылне пӱя воктене 25 сотык мландым пуэныт. Закон почеш тушан кум ийыште иктаж оралтым шындаш кӱлын, да нуно пӧртым нӧлтеныт.
Пӧртым чоҥен шынденыт, но телылан илаш кодын огытыл, пакчам веле кученыт.
– 25 сотык кумдык – эре пакчасаска: пареҥге, ковышта, кешыр, ушмен, шоган, чеснок… Ий гыч ийыш кӱнчӧ, шынде, тырмале, сомыло, уро, пушкыдемде, поген нал… А мый изинек пеледышлан шӱман улам. Тиде сылне кушкылым кеч изишак шындаш манын, ковам деч эн начар верыште иктаж ик метр лопкытан да кок метр кужытан йыраҥым кӱчен нальым, – пеледышым ончен кушташ тӱҥалме жапшым шинчаже йӱлен шарналтыш Светлана Михайловна. – А икмыняр жап гыч, участкына эшеат мотор лиеш манын, пеледышым эше пӧрт ончылан виешак шындышым… Ковам тыгай кушкылым торлан шотлен.
Вараже С.Даниловалан тиде кумдыкат шагал лийын да икана коважлан мыскара йӧре манын: «Колымекет, пакча тич пеледышым шындем!»
Йошкар-Ола гыч – Поланурыш
Чоҥымо деч вара пӧрт вич ий яра шинчен. А вара кова ешым поген да манын: «Тыге сай огыл… Тушто иктаж-кӧ илышаш. Олег, тылат тиде пӧрт кӱлеш?» Вич ийлан кугурак иза тиде жаплан пошкудо ялыште шке озанлыкшым чумырен шуктен, сандене эше ик участкым налаш тореш лийын. «Светлана, ялыш илаш кает?» – пеҥгыдын йодын кова.
– «Конешне, каем!» – куанен маньым да тиде кечынак, эн кӱлешан арверым орваш оптен, ешна дене Йошкар-Ола гыч Поланурыш илаш куснышна. Тиде жаплан тений 25 ият лие, – шыргыжалын мане Светлана Михайловна.
Кожмак чон тунемаш наҥгаен
Даниловмытын Поланурыш илаш куснымышт деч вара молылан тышке корно петырнен огыл: чыла пашам эре пырля шуктеныт.
– 25 ий жапыште шуко мом ыштыме: пӧртым идалык мучко илаш келыштарыме, тушко канде тулым пуртымо, пеш келге тавым кӱнчымӧ, мончам, кок теплицым шындыме… Тӱҥжӧ – чонемын йодмыжым шуктенам: кызыт чумыр участкыште огыл гынат, пелыштыже – эре пеледыш, – ялысе сурт озаватын илышыж дене палдарыш Светлана Михайловна. – Кована мемнан дене индеш ий илыш… Тиде жапыште сад-пакча сомыл дене нойымеш шогылтмем пален омыл. Ынде, манмыла, шкетын почаҥам… Пеледышымат кушко шонем, тушко шындем, кушеч шонем, тушеч луктын кудалтем…
Чылт тыгежак огыл, конешне… Светлана Михайловна ӱмыржӧ мучко тунемеш, таче тудо продавецланат, бухгалтер-аудитланат, психологланат, ландшафт дизайнерланат пашам ыштен кертеш. Пытартыш специализацийже нерген нимучашдымын мутланен сеҥа, поснак Landy’s ландшафт дизайн курсышто тунеммыж годым Татарстан Республикысе Теньки селаш мийымыштым да тушто верланыше Император питомникыште мом ужмыштым шӱм-чонжо шулен шарналта.
– Арборетумын ӧрыктарыше моторлыкшо ден шӱлышыжым ны фото, ны видео, ны мут дене каласкалаш огеш лий, шонем – тидым ужаш кӱлеш! Конешне, шке сад-пакчамым тусо гайым нигунамат ыштен ом керт – тидлан пеш кугу шинчымаш ден мастарлык кӱлыт, но тыршем… Теве «Иман да лышташан композиций» теме дене диплом пашамым илышыш пуртен кертынамыс! – кидше дене шкешотан садер велыш ончыктыш дизайнер. Мут толмашеш, ик кеҥеж кечын Светлана Михайловна мыйым сад-пакчажым ончыкташ лӱмынак наҥгайыш. – Диплом проектем жапын-жапын луктын ончалам да умылем: тиде пашам моткоч йӧратем. Южгунамже тиде схемым, радынаш вераҥден, пырдыжышкат сакымем шуэш.
«Пуэдем, да чонем йывырта»
Даниловмытын сад-пакчаштышт профессионал ландшафт дизайнерын тыршымыже коешак: пӧрт ончылно – эр шошо гыч тӱҥалын шыже кылмыктыш марте икте-весым алмаштылын тӱзланыше тӱрлӧ пеледыш дене темше клумбо ден мотор розарий, тротуар вес велне – лышташан да иман кушкыл дене келыштарыме шкешотан кок композиций, Морко район, Сочи, Санкт-Петербург да моло кундем гыч кондымо ягылгӱ, эсогыл гранит, тыгак тӱрлӧ кайык фигур да кушкыл дене сӧрастарыме пӱя, пӧрт пура деч кодшо пырня дене «чоҥымо» таве, кумйолыш сакыме кугу под, тӱрлӧ арке ден стойко… Чылажат – шке верыштыже, чыла вережат – шӱм-чоным пыштен тыршымаш.
Озавате сад-пакчаште шындыме чыла кушкылжым научный лӱмышт денак пала, но нунын лачшымак мыняр улмыштым раш каласен огеш керт.
– Шотлымым чарненам… Но мемнан мландыште тӱзланен кертше чыла гаяк чапле кушкылым налын шынденам да тидлан эн шагалже 250 тӱжем теҥгем кучылтынам. Ик шыжым тӱрлӧ сорт тюльпанымак 10 тӱжем теҥгелан нальым, тений шошым – тыгаяк акеш розам. Келшыше да ойыртемалтше, тыгак у сорт кушкыллан оксам ом чамане, а мӧҥгыш кондымеке, пелашемым «тиде тыйын пӧлеклыде кодшо пеледышет» манын лыпландарем, – воштылеш шкеже. – Пакчасаскам технике полшымо дене ончен кушташ лиеш гын, пеледыш айдемын шокшо кидшым йӧрата, сандене пеш шуко жапым йодеш. Мутлан, пелед чарныше тюльпаным кӱнчен луктат веле, ирис ден пионым пӱчкедаш, флоксым шотыш кондаш кӱлеш. Роза денат пеш кужун шогылтман… Но мый сад-пакча паша деч ом лӱд, мӧҥгешла, тудым кумылын шуктем. «Молан тынар шуко шындет? Шкендым кеч изишак чамане!» – паша деч варат, каныш кечылаштат сад-пакчаште кумык кийымем ужын, икмынярышт тазалыкем чаманен, южышт шылтален ойлат. Тыгай годым шинчавӱдемат толеш… Мый нимомат ом кудалте: мо утыла чучеш гын, чылажымат тӱнен илыше еҥ-влаклан уло кумылын пуэдем, да чонем куана.
Теве тыгай оҥай еҥ-влак илат мемнан Марий Элыште.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
