19 июнь – Медицине пашаеҥын кечыже
Йошкар-Оласе 2-шо №-ан поликлиникын офтальмологшо Анатолий Александрович Поздеевын (снимкыште) медицине пашашке толмыжлан тений 31 июньышто 50 ий лиеш. Виян да кугу опытан специалистым тиде аланыште лачшымак мо тынар жап куча? Тиде да моло йодышым лаштыкыштына рашемдена.
Шуко молан туныкта
– Мый эше специалистшак омыл, тунемам гына, – пеш тӱткӧ да тыматле улыда, республикланна тыгай офтальмолог-влак моткочак кӱлыт манмемлан аптыраненрак вашештыш ош халатан самырык медик да «Золушка» йомак гыч кресаван тарзыжым ушештарыш…
Узбекистан гыч Марий Элыш врачлан тунемаш толшо Аббос Бараталиев пытартыш курсышто шинчымашым погымыж жапыште Йошкар-Оласе 2-шо №-ан поликлиникыш медбратлан пашам ышташ пурен.
– Офтальмологын кабинетышкыже логалмемлан моткоч куаненам. Анатолий Александрович Поздеевым туныктышемлан шотлем. Тудын кажне ошкылжым, эсогыл пациент-шамыч дене мутланымыжым тӱткын эскерем – пеш ушан-шотан айдеме, чапле специалист. Мыланем Анатолий Александрович деч шуко молан тунемаш уло. Паледа, ынде мыят тудын гаяк сай офтальмолог лийнем, тудын семынак пашам веле огыл, пациент-влакымат йӧратынем. Олада моткоч келша, но кодын ом керт: МарГУ деч вара Чебоксарысе «Шинча микрохирургий» офтальмологий рӱдерыште ординатурым эртем да шочмо кундемышкем пӧртылам – офтальмолог-влак Ташкентыштат моткоч кӱлыт, – рашемдыш профессийлан кыртмен тунемше студент.
Аббосжон Облоназар углин лывырге койышыжо, тыматле ой-шомакше – чылт Поздеевын: «Кӧн черетше? Пожалуйста, пурыза», «Маргарита Петровна, мый тендам тӱткын колыштам», «Тышке шичса, пожалуйста», «Ида йомдаре, вич минут гыч пӧртылам», «Ида тургыжлане, чыладам приниматлем, иктымат мӧҥгеш ом колто»… Пациентлан жапым ок чамане: тӱрлӧ прибор полшымо дене шинчан пӱсылыкшым, чогашылжым, шинчаважым терга, ситыдымашым рашемда да тудын амалжым радамын умылтара, эмлыме йӧн-влакым темла але Республиканский офтальмологический больницын поликлиникышкыже келгынрак шымлалташ колта. Самырык медикын шӱм-чоным пыштен тыршымыжым ужын, чыла гаяк пациент, Анатолий Александрович ӱшанле да чапле алмаштышым куштен манын, куанен шоналта.
– Юмо полша гын, эше куштем, – порын манеш Анатолий Александрович. – Шкежат пеш сай вуйлатыше-влак дене пашам ыштем, мый декемат специальностьлан тунемаш кумылан студент-шамыч толыт.
Эсогыл шинчагӱм вашталтат!
Анатолий Поздеев 1949 ий 10 августышто Одо кундемысе Глазов олаште шочын. Ижевск медицине институтым тунем пытарымыж деч вара Совет армийыш военный врачлан налыныт. Тыге тудо Прибалтикыште, Калининский областьыште, Забайкальский крайыште, Смоленскыште, китай-совет чекыште чылаже 10 ий служитлен. Тиде жапыштак, офтальмоскоп дене мастарын пайдаланымыжым, шинча черым эмлаш кумылан улмыжым ужын, интернатурышко окулистлан тунемаш колтеныт. Самырык специалист тӱрлӧ военный городокысо госпитальлаште офтальмологический отделенийын вуйлатышыж гыч начмед марте кушкын. Да кумло ий ончычат Марий Элыш, Йошкар-Оласе военный госпитальыш, лачшымак тиде должностьыш толын.
– Отставкысе подполковник улам. Медициныште 50 ий кӱрылтыш деч посна пашам ыштем, – рашемда Анатолий Александрович. – Тиде пел курым жапыште шинча черым эмлыме, зренийым арален кодымо да эсогыл пӧртылтымӧ шотышто шуко у технологийым илышыш пуртымо. Мутлан, ондак шинчаван ойыралтмыжлан кӧра мыняр еҥ сокырыш савырнен! Кызыт тудым лазер полшымо дене утыжым корштарыде пеҥгыдемдат, да айдеме шинча пӱсылыкшым йомдарымым чарна. Лазер денак зренийым саемдат. Шагал огыл еҥ шинчалыкым чияш вожылеш… Нунылан контактный манме линзым ямдылен луктыт. Эсогыл искусственный шинчагӱм шындат! Ондак 60 ий деч кугурак ийготан еҥ-влак, поснак ялыште илыше да неле пашам ыштыше-шамыч, шинчагӱшт вудакаҥмылан кӧра шекланенрак але пырдыжым мойн кучен, тоялан ӱшанен коштыт ыле. Кызыт 80-90 ияш коча-кова-влакланат операцийым ыштат, да нуно шинчалык деч поснат ужыт! Офтальмологийын у йӧнжӧ-влак дене чыла вере пайдаланат, да пациент-шамыч инвалидыш огыт савырне, а операций деч вара эсогыл паша верышкышт пӧртылыт.
Самырык да лӱддымӧ
Пытартыш ийлаште А.Поздеев пациент-влаклан приёмым эртара, но шке жапыштыже шагал огыл хирургический операцийым ыштен. Манмыжла, самырык да лӱддымӧ лийын, кызыт гын изишак ӧрмалга ыле, очыни – содыки ответственный паша…
– Илалше ӱдырамаш-влакын кӱшыл шинчагомдышышкышт шуэн огыл ксантелазме манме нарынче тӱсан моклака лектын кечалтеш. Тыгай ситыдымашлан вуйым шийын толшо иктаж 10 утла ӱдырамашлан операцийым ыштенам. Кова – тугаяк ӱдырамаш, илалше гынат, мотор лийнеже… Кызыт тиде операций пластическийлан шотлалтеш, шергакан, а тунам чыла яра ыштыме – совет жап лийын. А самырыкемше кова-влак, куанен, мыняр тауштеныт! – шыргыжалын шарналта Анатолий Александрович.
Эртыше жапышкак пӧртылын, А.Поздеев школым йошкар диплом дене тунем пытарыше пошкудо ӱдырын вузыш пурашлан медосмотрым эртымыж годым хирург деке каяш аптыранен шогалмыжым шарналтыш. Ӱдыр мотор, ушан-шотан, пашаче лийын, но кидварня деч посна шочын да тиде ситыдымашым кӱсеныштыже шылтен коштын, хирургын медицине справкыш «шочынак урод» манын возымыж деч моткоч лӱдын. Тунам Анатолий Александрович документыш хирург олмеш «таза» манын возен да шке кидпалыжым пыштен. Пошкудо ӱдыр куанымыж дене эсогыл шортын колтен. Вараже Читаште вузыш пурен.
…Ик кастене А.Поздеевым эмлымверыш ӱжыктеныт. Шукерте огыл кондымо пациентын шинчачораже пелыгыч кушкедлен улмаш, шинчагӱжӧ теве-теве лектын возеш – пеш неле случай. Окулист тыгай шотан операцийым ик ганат ыштен огыл. Но Чита марте 360 километр, пытартыш поезд шукертак кудалын, а лӱдын-ӧрын шогаш жап уке… Вес кечын пациентым Читаш наҥгаеныт. «Удан огыл ургымо, но изиш пеҥгыдынрак шупшылмо», – маныныт областьысе специалист-влак да микроскоп гоч пышкемым луштареныт. А интернатурышто туныктеныт – шинчачорам микроскоп деч посна оперироватлыме годым ургышым пеҥгыдынрак шупшылаш кӱлеш, уке гын чыла йоген лектын кертеш.
Айдемын шинчажым веле огыл, илышыжымат утарен кодымо случай шуко лийын – кызыт А.Поздеев чылажым шарналтенат огеш сеҥе… «Да огешат кӱл, вет мый шке пашам да порысем гына шуктенам!» – манеш шкеже.
Таза лияш чыла йӧн уло
А.Поздеевын палемдымыж почеш, таче таза лияш да тазалыкым пеҥгыдемдаш чыла йӧн уло.
– Мыйын шонымаште, кызыт айдеме тукым начарын огыл ила: медицине ончыко тошкалын, кевытыште чыла продукт, аптекыште чыла эм улыт, неле паша шагалемын, экологий саемын, эсогыл вургемым технике мушкеш! Ондак 60-70 ияшак коленыт, кызыт 80-90, эсогыл 100 ияш-влак мынярын илат! Йочам изинек чын воспитатлаш, медик-влаклан ончыкташ, специалист-шамычын темлымыштым шукташ гын, пеҥгыде тукымым кушташ лиеш, – палемда 73 ийыш тошкалше илалше еҥ.
Шинча пӱсылыкымат изинек арален кодаш лиеш. Тидланже шке семын эмлалтман огыл, а врачын темлымыжым шотыш налман. Келшыше эмым чӱчыктет, гимнастикым ыштет, чын ойырен налме шинчалыкым чиет гын, чер вияҥмыжым чарна але йӧршешлан лыплана. Таче шинчан эн кугу тушманжылан гаджет-влак шотлалтыт, но офтальмологын каҥашыжым шотыш налаш гын, нунын дене пашам ыштыме годымат зренийым арален кодаш йӧн уло.
– Мутлан, компьютер дене пашам ыштыме годым эмым эр-кас еда огыл, а 10-11 да 15-16 шагат коклаште чӱчыкташ пайдале. Эрдене шинча тугакшат вӱдыжгӧ, а кастене паша деч вара чӱчкыдын кумкалыме дене шкеак нормыш толеш. Мониторысо пиксель шинчам волгалтара, тидым кечыш але электролампычкыш ончымо дене таҥастараш лиеш. Гаджетыш шинчам пыч ыштыде ончымылан кӧра шинчавӱд плёнко вичкыжемеш. Тидыже кӱлешан питанийым налаш чаракым ышта, да айдеме шинчаже чот нойымылан, эсогыл корштымылан вуйым шиеш. Сандене гаджет-влак дене пашам ыштыме але модмо годым чӱчкыдынрак каналташ, монитор деч кораҥаш кӱлеш, – темла опытан офтальмолог. – Шинча начарын ужеш гын, шинчалык йолчием семынак икмыняре лийшаш. Кузе йолчиемым игечылан келшышын чиена, тугак шинчалыкым пашалан, мӧҥгылан, эсогыл театрлан йӧршым ойырен налшаш улына.
Пиалым ужын моштыман
– Айдеме ийготым погымыж семын мунлырак да мунлырак лиеш, шонем. Пиалын воктенак улмыжым шукерте огыл веле умыленам. Тудо тӱрлӧ лиеш. Ешыште илет – пиал, таза улат – пиал, пашам ыштет – пиал… Мый пиалан улам! Пашам пытартыш пациент марте ыштем, каслан ик-кок шагат вара кочкам гынат, пелашем огеш ӧпкелалт – чыла умыла. Южо еҥ шыде да сӱмсыр… Руш писатель, драматург да врач Михаил Булгаков ойлен: «Тӱнямбалне осал айдеме уке, уло пиалдыме гына…» Тиде ой дене тӱрыснек келшем. Тыланет йӧсӧ гын, йырет ончал – мыняр еҥ костыль да протез полшымо дене коштеш, мыняр еҥ вакшыш гыч кынелде кия, уремыш лекде ила! Таче инсультлан кӧра парализоватлалтше пациент-влак деке мӧҥгышкышт лектын коштым. Паледа ыле гын, нуно мом чытат, а ешышт кузе орлана!?. Мый начар илышлан вуйым шийше шуко еҥлан ойлем: «Ме киндым могайым шонена, тугайым налына, мыняре шонена, тунаре кочкына – нормо уке. СССР-ым Никита Хрущёвын вуйлатымыж годым черетыште шогышо ик еҥлан ик сукыр киндым гына пуат ыле. А ме ешыштына латиктын лийына: ача-ава да индеш йоча. Мыйын налын кондымо ик сукыр кинде кӧлан да мыняр жаплан ситен? А кызыт чыла уло…» Илыш палынак саемын, просто калык тидлан тунем шуын да шкенжым изиш йоҥылышрак куча, шонем. А пиалым ужын мошташ гын, шкан веле огыл куанле, йыр улшо-шамычланат каньыле, – вашлиймашнам мучашлыш Анатолий Поздеев.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
