Кушкыжмын Марий Элысе МВД-ште «Кызытсе тӱняште киберпреступлений дене кучедалмаш» теме дене «йыргешке ӱстел» эртаралте.
Тӱҥалтыште министерствын увер да общественный кыл отделений начальникше Ольга Плотникова журналист-влаклан мошенник-шамычын ондалкалыме йӧнышт, элгӧргӧ паша органлаште тыршыше-влакын тидын ваштареш мом ыштымышт нерген кӱчыкын палдарыш.
Тылеч вара республикысе МВД-н киберпреступлений дене кучедалме шотышто отделжын начальникше Дмитрий Клементьев тидын нерген утларак радамлын каласкалыш. Ойлымыж почеш, пытартыш жапыште мошенник-шамыч тӱҥ шотышто еҥ-влаклан йыҥгыртат да банкын безопасность службо пашаеҥже, полиций, моло силовой структур, «Кугыжаныш услуго» портал гыч улмышт нерген ойлат. Тыгак сото кыл ойпидышым шуяш темлат, «лишыл еҥда корно туткарыш логалын» манын шойыштыт, уверым яра пуаш лийме сайтлаште тӱрлӧ семын ондалкалат да молат.
– Шукыж годым еҥ-влаклан йыҥгыртат да нунын лӱмышт дене кредитым налаш тӧчат, сандене тиде оксам «лӱдыкшыдымӧ счетыш» кусараш кӱлеш манын темлат. Палыман: кредитым налаш кутырен савырен кертыныт гын, тылеч вара оксам нигушко кусарыман огыл. Эн лӱдыкшыдымӧ вер – кидыште улшо окса. Тетла нимогай вес лӱдыкшыдымӧ счет лийын огеш керт! – палдарыш Дмитрий Николаевич. – Шарныман: смс-кодым нигӧлан да нимогай службылан каласыман огыл. Телефон дене йыҥгыртен кӱштымӧ почеш окса дене кылдалтше нимогай операцийым ыштыман огыл. Тылеч ончыч лучо тидым ышташ темлыше еҥ деке йыҥгырташ да йодаш, тергаш. Уке гын, мутлан, тыгай случай лийын. Кок еҥ ик организацийыштак пашам ыштеныт да воктел кабинетыште шинченыт. Иктыже весыж деч пуйто оксам колташ йодын. Тудо йодмыжым шуктен. А вара коридорышто вашлиймекышт да мутланымекышт рашемын: икымшыже кокымшо деч оксам йӧршешат йодын огыл. Вигак ужын мутланат гын, кокымшо еҥже тыгай туткарыш огеш логал да мошенник-шамычым огеш пойдаре ыле.
Чӱчкыдынак интернет гоч инвестиций программылашке ушнаш темлат. Но тиде банкыш миен гына ышталтшаш. Интернет гоч оксам пыштен шуко шийвундым ыштен налаш огеш лий. Тиде – шоя.
Тыгак Дмитрий Клементьевын мутшо почеш, студент ден моло самырык еҥ-влак, оксам ыштен налаш шонен, банк картыштым ужалат. Тӱҥ шотышто тидлан 5000 теҥгем тӱлат. Тылеч вара мошенник-шамыч нунын картышкышт еҥ-влак деч ондален налме оксам кусарат. Тыге картын озаже-влак титаканеш кодын кертыт. Сандене шарныман: писын да куштылгын оксам ыштен налаш шонымо ончыкыжым уголовно мут кучаш шогалтыме марте шуктен кертеш.
Тыгак темлыш:
– Палыдыме номер гыч йыҥгыртымым ужмеке, лучо вашешташ огыл. А вашештенда гын, мутланымашым писынрак кӱрлаш тыршыман. Тыгодым мошенник йыҥгыртымым умылымеке, нунын дене аватмут дене да торжан лучо мутланаш огыл. Уке гын пытартыш жапыште нуно «ӱчыш шукташ» тӱҥалыныт. Тыге, мутлан, тендан номерыш кажне минут еда тӱрлӧ смс-ым колтен, моло удам ыштен кертыт.
Республикысе МВД-н следственный управленийжын следовательже Ирина Андрееван мутшо почеш, мошенник-шамыч, мутлан, банк, кугыжаныш учреждений, правам аралыше орган, родо, йолташ-влакын номерлашт гыч пуйто йыҥгыртат. Ондалалташ огыл манын, тыгай годым йыҥгыртыше деке шке пӱтыралман да мо нерген мутланаш шонымыжым йодман.
Статистикым ончалаш гын, 2022 ий дене таҥастарымаште, ӱмаште ИТТ йӧн дене ондалкалымаш 48,8 %-лан кушкын. Кок ий ончыч тыгай сынан 2634 преступлений ышталтын гын, ӱмаште – 3919. Республикыште илыше-влак киберпреступник-шамычлан 583 миллионат 373 тӱжем 575 теҥгем колтеныт! Тышеч банк картла гыч 21 миллион наре теҥгем шолыштыныт. «Лишыл еҥда ДТП-шке логалын» манме йӧн дене мошенник-шамыч 14 миллион наре теҥгем «ыштен налыныт». Инвестиций шотышто 138 миллион наре теҥгелан поеныт. Тиде – официальный данный гына. «А эше мыняр еҥ ондалалтмыж нерген полицийыш увертарен огыл?!» – палемдышт МВД пашаеҥ-влак.
Пытартышлан «йыргешке ӱстелын» участникше-шамыч журналист-влакын йодышыштлан вашештышт.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
