Кугу сеҥымашлан 75 ий да Марий Эллан 100 ий темме вашеш эртаралтше «Шочмо мландын кугу вийже» фестивальым эртыше шуматкечын Советский районысо усталык коллектив-влак мучашленыт.
Тыге манын лӱмденыт шке концерт программыштым Кужэҥер районын усталык коллективше-влак.
Районысо военкомат гыч фронтыш 7390 еҥым ужатеныт, сӧй пасу гыч 4581 салтак пӧртылын огыл. Сарыште чолгалыкым да лӱддымылыкым ончыктымылан районышто илыше калык Чап орденын тичмаш кавалерже-влак Михаил Иванович Лежнин ден Сергей Кузьмич Лоскутов дене кугешна. А лётчик Геннадий Георгиевич Сырейщиков Виктор Талалихинын подвигшым шуктен. Сар да тунамсе неле илыш нерген районышто илыше ик ветеран гына чыным ойлен кертеш.
1941 ий, 22 июнь. Уло тӱням пычкемышаҥден, шем курныж семын немыч тӱшка мемнан элышкына керылт пурен. Тиде шучко увер мочоло ял ден олам ломыжыш савырен, мочоло ешым шалатен?! Пелашым але эрге ден ӱдырым сарыш ужатыше ӱдырамаш, ава веле тиде ойгым раш палат. Мыняр шинчавӱдым йоктараш, омыдымо йӱдым эртарашышт логалын? «Ӱшӱт сем» ансамбльын участникше-влакат тидым сайын почын ончыктеныт.
Сар годым ялыште паша ӱдырамаш-шамычлан («Воштончыш» ансамбль) логалын. Сурт сомылым ыштымаштат, шудо олыкыштат, чодыраштат лач нунылан тыршашыт пернен. Паша гутлаште каналташ шинчыныт гынат, канаш ярсен огытыл: кертмышт семын сарыште улшо-влаклан пижым, носким пидыныт, серышым возеныт, ойган мурым мурен, ойгыштым луштареныт. «Кертам ыле гын, тиде фашистым пу комыля семын шелышт оптем да коҥга тулеш йӱлалтем ыле», — манын ансамбльын участникше.
Сӧӥ пасуэш титакдыме мыняр еҥ сусырген да мыняр еҥын тушан ӱмыржӧ лугыч лийын?! Марий кундемын шочшыжо-влакат чылан гаяк мӧҥгышт пӧртылын огытыл. Нунын геройло кредалмышт нигунам огеш мондалт, нунын лӱмышт шӧртньӧ буква дене возалтыныт, сандене жапын-жапын памятник воктене, сортам чӱктен, шып шортын шогышо ятыр авам ужаш лиеш. Йырваш ойган сем («Весёлые переборы» ансамбль) йоҥген, а экраныште нунын лӱмышт ончыкталтыныт. Тыгодым залыште шинчыше-влакат шинчавӱдыштым ӱштылыныт.
А кызыт мландымбалне тыныс илыш. Ӱдыр-влак качыштым армийыш ужатат. Теве ик ӱдыр манын: «Кучо, йолташем, тиде канде шовычым жапше годым кугезе ковам кочамлан сарыш пуэн колтен. Кочам пӧртылын, а ынде тудым тыланет кучыктем». Жап писын эрта. Кызыт сар уке, но, ийготым погымеке, рвезе-влак армийыш каят. Нуным ужатен колтымышт годымат шукын шортыт, ойгырат. «Огеш кӱл шорташ, кугезе кочана семын 1418 кече ден йӱд огыл, а салтак илыш улыжат 365 кече эрта. Шочмо эл ончылно кажне рвезе порысшым шуктышаш», — манын рвезе да ӱдыржӧ дене чеверласен. Чынак, кажне рвезе салтак илышын тамжым палышаш. Тунам веле мемнан элна пеҥгыде, виян лиеш.
Тек нигунам огеш лий сар. Тек мемнан икшывына-влак пиалан лийыт да икте-весе дене келшен илат. Тидын нерген «Войне, нет!» куштымаш, «Миру мир», «Айста мурена», «А жизнь продолжается» муро гоч эше ик гана пеҥгыдын ойленыт усталык коллектив, солист-влак.
«Шочмо мландын кугу вийже» фестивальын гала-концертше Сеҥымашын XXX идалыкше лӱмеш культур полатыште 6 майыште лиеш. Тушто кажне район гыч эн виян муро, куштымаш да композиций-влак ончыкталтыт.
Алевтина БАЙКОВА
М.Скобелевын фотожо
