Тений «Марий йылмым эн сайын туныктышо» конкурсышто тиде чолга ӱдырамаш шинчамлан вигак перныш. Тудын йоча дене йӧратен пашам ыштымыже куандарен да кумылым нӧлтен. Вероника ИСАКОВА Медведево район Шойбулак школышто тӱҥалтыш класслаште, тыгак марий йылмым туныкта.
— Те изинек туныктышо лияш шоненда?
— Изи годсек марий йылмылан, куштымашлан, мурымашлан шӱман улам. Санденак верысе клуб пелен пашам ыштыше «Изивий» ансамбльыш коштынам. Школышто тунеммем годым марий, йылме, марий литератур, ИКН предмет-влакым йӧратенам.
— А шочмо йылмым йӧраташ кӧ кумылаҥден?
— Эн ончыч ача-ава. Нуно эрвелмарий улыт, а мый Медведево район Изи Аксарка ялыште шочын-кушкынам. Варажым Шопкирла, мемнан дене тудым Нонай маныт, изи комплектан школышто марий йылмылан икымше туныктышем шӱмаҥден. Клавдия Петровна Кудрявцева 30 ий школышто пашам ыштен. Пеш виян специалист. Кызыт тудлан 88 ий. Чӱчкыдын телефон дене мутланена, уналат ваш-ваш коштына. Каҥашымат тудын деч эре йодам.
А визымше класс гыч Шойбулак школышто тунемынам. Тушто тунам самырык туныктышо Лариса Алексеевна Лебедева ыштен. Тудак марий йылмын моторлыкшым мыланем почын пуэн.
Оршанке педколледжыште тунемаш кайымем годым пиалешем «5-9-ше класслаште марий йылме да литературым туныктышо» специальностьым почыныт. Кум ий тушто тунемым. Ссузышто марий йылмым эшеат чот йӧраташ Пётр Емельянович Емельянов, Эльвира Яковлевна Полушина, Татьяна Васильевна Мальцева кумылаҥденыт. Нунылан моткоч кугу таум каласем.
— Те кугурак класслаштат, тӱҥалтышыштат туныктеда. Иканаште кок сомылым шукташ неле огыл?
— Нимынярат. Мылам икшыве дене пашам ышташ куан. Теве колледжым тунем пытарымек, шочмо Шопкирла школышкемак Клавдия Петровна олмеш пашам ышташ толынам. 20 ияш самырык ӱдыр школым вуйлаташ тӱҥалынам. Тӱҥалтыште неле лийын. Йоча-влакымат туныкташ кӱлын, озанлыкымат эскерыман, ачалыме пашамат шуктыман. Кызыт шарналтемат, шканем шке орам: кузе лӱдын омыл? Очыни, самырык годым тыгак лийман. Шинча лӱдеш – кид ышта.
Варажым Шойбулак школыш кусненам. Ынде тыште 17 ий пашам ыштем. Туныктымо жапыштак Марий пединститутышто руш йылме да литератур, марий йылме да литератур туныктышылан заочно тунемынам. Кугурак классыште туныктен кертам гынат, тÿҥалтыш классыштак кодынам. Ынде ныл выпускем уло. Тыгак кугурак класслаште марий йылмым туныктем.
— Конкурсышто йоча-влак дене чон почын пашам ыштымыда вигак шинчалан перныш…
— Икшыве дене пашам ышташ пеш келша. Нунын пелен улмо чоным самырыкемда. Йоча-влакын мутланымыштым колышташ, шыргыжмыштым, яндар шинчаончалтышыштым ончаш йӧратем. Юарлен модмыштым эскерен, тыгак мом палымемым нунылан пуэн кертмемлан, школышто пашам ыштымемлан куанем.
— Илыш ончыко кая. Тений у йӧным кучылтде туныкташ ок лий. А Те могай методике дене пайдаланеда?
— Проблемный обучений, проектный, шымлыме паша, тазалыкым аралыме ден увер да коммуникаций технологий пашашкем шыҥенак пурат.
Марий йылме урокышто мый чÿчкыдын смарт доска дене пайдаланем. Йоча-влаклан пеш келша. Нуно ты «оҥам» кучылташ пеш куштылгын тунемыт, молан манаш гын кажнын сенсорный телефонжо, планшетше уло. Тиде программе полшымо дене икшывым марий йылмылан шÿмаҥдаш лиеш манын ÿшанем. Тыгак уроклан ямдылалтме годым жап аныклалтеш.
«Smart Board» программыште презентацийым ыштем. Тудо икмыняр слайд але странице гыч шога. Ямде пашам компьютер гоч смарт доска деке ушена. Ты программе полшымо дене урок жапыште туныктышат, тунемшат пашам пырля ыштен кертыт. Кажне татыште кеч-могай лаштыкым почаш лиеш. Тыште тунамак текстымат, сÿретымат вашталташ лиеш. Кажне элементшым ушаш, кораҥдаш, иземдаш, кугемдаш, шукемдаш йӧн уло. Чыла тиде — доска воктене. Мом ме компьютерыште мышке полшымо дене ыштена, тудымак доска воктене парня але маркер дене ышташ лиеш.
Каласен кодыман, интерактивный доскам кучылтмо годым урокын цельже, задачыже, содержанийже, туныктымо йӧн-влак огыт вашталт. Интерактивный доска тÿрыснек уым ок пурто. Урокышто тӱҥжӧ туныктышо ден тунемше улыт.
Доска огыл, а туныктышо туныкта. Тиде «оҥа» туныктышын кидыштыже йӧнан арвер гына лийшаш.
— Марий йылмым туныктымо годым могай нелылык вашлиялтеш?
— Шагат шагал. Ик шагатыште мом туныкташ лиеш? ИКН ден марий йылме предметлам ушеныт. Тиде кугу йӧндымылыкым луктеш, молан манаш гын материал кумда, садлан тудым вес уроклаште почаш тыршем. Региональный компонент урокыш пуртем. Шочмо эл нерген шинчымашнам урок деч вара экскурсийлаште, мутланымаште, кружоклаште келгемдена.
— Йоча-влакым предметланда кузе шӱмаҥдеда?
Марий йылмылан йочам шке пример дене веле шÿмаҥдаш лиеш. Урокышто нунын дене эплын кутырыман, икшывын чонжым умылаш тыршыман. Ача-ава марла мутлана гын, йочат марла кутыраш тÿҥалеш. «Поро лийже, иледа-кутыреда, салам лийже» манын саламлалтат гын, икшыват тыгак вашешта. Изи йочан йÿкшö дене ойлымо марий шомак могай сылнын шокта! Тидын дене шукын келшат, шонем. Айста тугеже мотор марий йылмынам огына йомдаре, йоча-влак дене марла мутланаш тÿҥалына.
Лидия ШАБДАРОВА.
М.Скобелевын фотожо.
