Шукерте огыл Параньга районыш командировко дене мийымына годым Кугу Пумарий школыш пурышна. Тушто мемнам пеш шыма ӱдырамаш, тунемме тӧнежын у вуйлатышыже Алефтина Горохова вашлие да школ илыш нерген каласкалыш.
Поро вашлиймаш
Алефтина Ефимовна школ пашалан 31 ийым пӧлеклен. 1991 ийыште самырык туныктышо Элпанур школыш книгагудо вуйлатыше да пионер вожатыйлан пашам ышташ толын. А вес ийынже, 1992 ийыште, руш йылмым туныкташ тӱҥалын. Куд ий гыч шочмо ялысе Кугу Пумарий школыш куснен. Туштыжо ончыч марий йылме ден литературым, вара, 2002 ий гыч, руш йылмым туныктен. 2000-2005 ийлаште директорын воспитательный паша шотышто алмаштышыжлан, 2013-2020 ийлаште завучлан тыршен. Тений август тылзе гыч – школ вуйлатыше.
– Туныктышо профессийым ойырен налмемлан изишат ом ӧкынӧ. Йочам годымак школла модаш йӧратем ыле. Шонымашем илышыш савырымылан моткоч куаненам. Йоча-влак дене пашам ышташ келша, нуно кеч-могай шӱлыкан кечым сӧрастарен сеҥат. Эшежым пеленышт нигунам от шоҥгем. Вет эреак весела да чолга лийман.
Шуко жап эртен гынат, Элпанур школым да пырля пашам ыштыше-влакым тачат порын шарнем. Поснак школ вуйлатыше Леонид Евдокимович Петровым да завуч Григорий Егорович Айтуковым палемден кодынем. Нине кок еҥын сомылыштым кугешнен онченам да йоча-влакым туныктымо пашаште нунын деч тунемынам.
1997 ийыште Кугу Пумарий кыдалаш школышто марий йылме да литературым туныкташ тӱҥалынам. Тунамат школ вуйлатыше, Любовь Леонидовна Михеева, шокшын вашлийын. Таче кечын школ вуйлатыше кӱкшытыш шумемлан тудлан кугу таум каласем. Вет тудо ой-каҥаш дене эреак полшен шоген, – палемдыш А.Е.Горохова.
Алефтина Ефимовна пеш чолга ӱдырамаш. 31 ий пашам ыштыме жапыште, шкенжым тӱрлӧ шӧрыныштӧ терген ончен. Ятыр профессиональный таҥасымашын участникше улеш. Икмыняр гана «Идалыкын туныктышыжо» районный конкурсышто вийжым терген, а 2013 ийыште шочмо кундемжын чапшым республикыште арален. 2007 ийыште «Самый классный классный» I республиканский конкурсын лауреатше лийын. Ты ийыштак «Шочмо йылме – илыш негыз» методический сборникше савыкталтын. 2010 ийыште «Марий Эл» газетыште «Кундемна у муро гай» пашаже савыкталтын.
Школ, кузе илет?
Кугу Пумарий школ икымше гана шке капкажым 1991 ийыште почын. Поян историян тунемме тӧнежыште 35 еҥ тырша. Тышеч туныктышыжо – 17.
– Таче кечылан ик эн тӱҥ да кугу проблеме: специалист-влак огыт сите. Химий, биологий, физике, математике предметлам вӱдышым уло кумылын вучена.
Школышто 185 тунемше. Тений икымше классыш 13 йоча толын, тидыже ӱмашсе деч шукырак. Чаманен каласаш логалеш, 10-11 классыш шагалын кодыт. Ынде кумшо ий почела куд тунемше дене веле. Экзамен деч лӱдыт, очыни. Но тиде арам. Вет ме палена, ты экзаменым кучаш нунын вийышт да уш- акылышт сита.
Йоча-влакым, туныктымо дене пырля, творчески вияҥдаш кӱлеш. Тидланже тений спорт, шинчымаш, усталык алан дене 17 кружок пашам ышта.
Тунемше да туныктышо-влак шке мастарлыкыштым район да республик кӱкшытыштӧ эртаралтше шагал огыл конкурсышто тергат. Чӱчкыдын сеҥыше радамыш логалыт, –палдарыш у вуйлатыше.
Кугу Пумарий школын коллективше пеш виян. Теве Леонид Петрович Фадеев, ОБЖ туныктышо, Марий Эл Республикын Сулло туныктышыжо улеш. Тыгак тудо да Татьяна Николаевна Чиркова, технологийым вӱдышӧ, общий образованийын почётный работник званийым нумалыт. Кум туныктышо Россий Федерацийын Образований да науко министерствыжын почёт грамотшо дене палемдалтын. Нунын коклаште Алефтина Ефимовна.
Тачысе школ директор шагал огыл тукым тунемше дене пашам ыштен. Йоча-влак койышышт дене вашталтыныт мо манын йодмемлан тудо тыге вашештыш:
– Ончычсо дене таҥастарымаште, нунын шонымашыштак вес тӱрлӧ. Чылалан писын тунемын шуыт. Шуко жапым компьютерлан, телефонлан ойырымышт ик могырым тазалыкыштлан удам ышта гын, вес могырым – мобильный лияш туныкта. У технологий лекмеке вигак шымлат да тудын дене пайдаланаш мемнамат туныктат. Шагалрак лудыт, книгагудыш шуэн коштыт. Икмыняр ий ончыч йоча-шамыч кагаз книга дене пайдаланеныт гын, кызыт кӱлеш уверым гаджетыштышт писын муыт.
«Кушмо точко»
6 сентябрьыште естественно-научный да технологический направлений дене «Кушмо точко» рӱдер почылтын. Ты проект кышкарыште кугу пашам ыштеныт: кабинет-влакым чиялтеныт, линолеумым вашталтен шареныт, биологий кабинетыш парт-влакым налыныт. Школ шагал огыл у оборудований дене пойдаралтыныт. Ынде химий, биологий, физике кабинетлаште ноутбук уло.
– Тунемше-влаклан лабораторный да шымлымаш пашам эртараш кӱлеш наста-влакым налынна. Ик кечын нуным ончерыш чумыренна ыле. Кажныже толын кучен ончен да мо тиде тыгай пален налын. Кугурак класслаште тунемше-влак поснак конструкторлан йывыртеныт. Ынде нуно роботым ыштен ончен кертыт, – мане физикым да математикым туныктышо Любовь Ивановна Кутузова.
Проект паша
Ты школышто проектым возаш тӱҥалтыш класс гычак тунемыт. 9-ше ден 11-ше классыште шинчымашым погышо кажне ученик тудым ончыктышаш да аралышаш.
Туныктышо-влак грант конкурслашкат ушнат. Ты пашаште школ завуч, тӱҥалтыш классым туныктышо Вероника Веселова пеш чулым.
– 2018 ийым Волонтёрын идалыкше семын палемдымеке, ме йоча-влак дене «Илыше коридор» лӱман проектым возенна. 2019-2020 ийлаште тиде пашана дене «Мыйын элем – мыйын Россием», Александров лудмаш, Яналов лудмаш, тыгак шке районысо научно-практический конференцийлаште сеҥыше радамыш лектынна. Кодшо ийын тиде проектын вуйлатышыже семын республик кӱкшытыштӧ Кугу Сеҥымашлан пӧлеклатше «Эн сай методический разработко» конкурсышто призёр лийынам, – палдарыш Вероника Ивановна.
Школысо тоштер дене кылдалтше проект нерген технологийым туныктышо Татьяна Николаевна Чиркова каласкалыш:
– Грант полышым военно-патриотический аланыште налынна. Тушто ме вич ий жапыште ыштыме пашанам ончыктенна. Ты сеҥымаш окса материальный базылан шӱкалтышым ыштен: ноутбукым, принтерым налынна, йоча-влаклан конкурслашке кошташышт мотор костюмым ургыктенна. А тӱҥжӧ – школ илыш дене палдарыше стендым ямдыленна. Лишыл жапыште сайт дене пашам ышташ тунемаш тӱҥалына. Тушко мотор фотосӱрет дене экспонат-влакым ончаш луктына да нунын историйышт дене палдарена.
Спорт
Кугу Пумарий школыш пурымеке, кубок-влакым ик вере чумырышо стенд вигак шинчалан перна. Коеш, йоча-влак спортым йӧратат да ты аланыште шкеныштым пеш сайын ончыктат.
– Тыште кажне наградыже шерге. Вет нуным йоча-влак тӱрлӧ конкурслаште шке тыршымыштлан кӧра сеҥен налыныт.
Таҥасымашке нуно чӱчкыдын ушнат да шукыж годым сай лектышым ончыктат. Мутлан, призыв ийготыш шудымо самырык-влаклан пӧлеклалтше спартакиадыште эре ончылно улыт. Спорт ориентирований денат вараш огыт код, – кубок-влакым ончыктышыла палемдыш физкультурым туныктышо Пётр Васильевич Романов.
О.МОШКИНА
