Звенигово район Шолэҥер кыдалаш общеобразовательный школышто таче эн кугу опытан туныктышылан Антонида Новосёлова шотлалтеш. Ты тунемме верыште 35 ий тырша, а туныктымо пашаште чылаже – 45 ий. Пел курым наре тудо тӱҥалтыш класслам туныкта. «Тӱҥалтыш класслам туныкта» манаш гына куштылго, шоналтет гын, нимом ыштен моштыдымо йоча-влакым лудаш, возаш, шотлаш, ойлаш, шкем чын кучаш, шонаш туныкташ – айдемылан ой могай кугу чытыш кӱлеш – тидыжым шкеже гына пала. Тыгай пашаште чынжымак шочынак туныктышо гына ыштен кертеш, тиде ой лач тудын нерген. Шке жапыштыже школышто тунеммыж годым ончыкыжым кӧ лийме нерген сочиненийыштыже «туныктышо, врач але артист» лийнем возен. Мыйын шонымаште, чылажат шукталтын, вет школышто тӱҥалтыш классым, марий йылмым, музыкым туныктымо, хореографий кружокым вӱдымӧ деч посна тудо эше талантан мурызо семын чапланен: верысе ансамбльын чолга участницыже, тысе храмын черке хоржын солисткыже да эше туштак воскресный школым вуйлатыше. Таче тыланда уста педагог, туныктымо пашан ветеранже дене вашмутланымашнам лудаш темлена.
– Антонида Семёновна, кушто шочында, варажым шинчымашым кушто погенда, палдарыза, пожалуйста.
– Звенигово район Керебеляк селаште шочын кушкынам. Школ деч вара Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын тӱҥалтыш класс-влак факультетыш тунемаш пуренам.
– Молан лач тиде факультетыш?
– Школышто тунеммем годым ончыкыжым кӧ лияш шонымо нерген сочиненийым возенна. Мый тушто серенам: туныктышо, врач але артист лийнем. Артистлан кок гана тунемаш пураш миенам – пурен омыл, медсестраланат каенам – пӱрен огыл улмаш. Тыге пединститутыш миенам да вигак тунемаш пуренам. Школышто тунеммем годымак ме вожатый лийынна, мыланем тунамак изи йоча-влак дене занятийым эртараш келша ыле, сандене тиде направленийым ойыренам. Институт деч вара патриотко семын шочмо Керебеляк школыш пӧртылынам, кум ий туныктенам. Варажым мыйым илыш Украиныш, Донецк кундемыш, савыралын. Туштат туныктышын пашажым ыштенам, шочмо вер деч лишыл да шерге нимо уке – 1982 ийыште уэш марий мландышкак пӧртылынам. Икмыняр жап гыч Шолэҥер школышто ышташ тӱҥалынам.
– Пел курым наре туныкымо пашаште. Шкан садак могай-гынат иктешлымашым ыштеда.
– Иктешлымаш уло, пашам ышташат кумыл уло, тазалыкат йӧным пуа, туге гынат ончыкыжым кузе лиеш – кызыт каласен ом керт. Но иктым ойлен кертам: кызыт кеч-могай классым пуат гынат, туныктен кертам манын шонем.
– Чылаже мыняр выпускда погынен, шотленда мо? Очыни, тунемшыда-влакын икшывышт веле огыл, уныкаштат толыт?
– Иктаж латкокыт лиеш. Чын, тунемшем-шамычын уныкаштымат туныктем, мый нуным шке уныкам-влак семын шотлем да куанен пашам ыштем.
– Нылле кум ий ончычсо икымше класс да тачысе. Ойыртем могай? Тунам тӱҥалтыш класслам туныктышо могай лийшаш ыле да кызыт?
– Изишак ойыртем уло. Кызытсе тукым вестӱрлӧ, а тунамсе дене рушла каласаш гын «проще» ыле манам. Тунамсе-влак школыш толыныт да туныктышым, чынжымак, кокымшо аваштлан шотленыт. Кызыт тыгай шижмаш изиш «нӱшкемын». Ончыч утларак колыштшо, тӱткырак да чолга лийыныт. Икымше тунемшем-влак латиктын улыт ыле, нунын дене таче марте вашкылна уло: вашлийына, толыт, возат, саламлат. Чонемлан моткоч сайын чучеш. Тачысе тукым шотышто ойлаш гын, мыйын нунын деке нимогай «претензий» манме уке. Адакшым ончычсо деч ушанрак, шуко палыше, эсогыл лудын моштышо улыт. А тунам, нылле кум ий ончыч, лудын веле огыл, южыжо буквамат пален огыл. Туге гынат мылам тунамсе денат, кызытсе йоча-шамыч денат пашам ышташ оҥай, сандене мый нуным куанен туныктем. Конешне, тачысе тукым дене пашам ышташ шукырак шинчымашан лийман.
– Тиде эн неле але…
– Уке, мылам нимынярат неле огыл. Мӧҥгешла, шканем моткоч оҥай, сандене шке шинчымашем эре кумдаҥдыме шуэш. Туныктымо пашаште интернетым шуко кучылтам, санденак урокым кызытсе жаплан келшыше кӱкшытыштӧ ласкан эртарен кертам. Йоча-влакланат тыгай заданийлам пуаш тыршем, санденак нуно мыйын чыланат интернет дене пайдаланен моштат. Тений мый нылымше классым туныктен луктам да иктым каласем: йоча-влакым шукылан туныктенам, да нунат мыйым шукылан туныктеныт.
– Оҥай, нуно Тендам молан туныктеныт?
– Нуно мыйым кызытсе тукым дене отношенийлан туныктеныт, туныктеныт тачысе кечылан келшышын туныкташ. Южгунам тугай йодышым пуэныт, эсогыл кузе вашешташ пален омыл. Тыгай годым чоялыкым кучылтынам да «тиде сведенийым шке муын пуыза да каласыза – мыят палынем» манынам. Икманаш, нуно мыйым туныктеныт, а мый – нуным.
– А лийын тыгай, кунам кид гыч чыла велын?
– Лийын, но тазалыклан кӧра… А тыгеже, конешне, уроклаштат, перемене годымат тӱрлӧ ситуаций лиеден. Но мый мӧҥгыш толамат, шкем тӱрлӧ семын лыпландарем, а эрдене яндар вуй да сай кумыл дене уэш школыш толын пурем.
– «Тӱрлӧ семын» маныда, а рашракше?
– Мый «Шигави» верысе ансамбльыш коштам, сольный номерем уло. Иоанн Предтечин шочмыжлан храмын черке хорыштыжо мурем… Уло илышем мучко мурем. Пединститутышто тунемме годым Белявскийын вуйлатыме руш калык хорышкыжо коштынам, солистке лийынам. Адакшым… Паледа, вузыш еҥ-влак училище деч вара тунемаш пурат гын, мыйын мӧҥгешла лийын: институт деч вара мый культпросветучилищыш, музыкым туныктышылан пуренам. Кӱшыл образованийлан кӧра тушко ынешт нал ыле. А мый каласенам: «Моткочак тунемаш пурынем. Кӱшыл образованиян улмым каласен огыл манын ойлыза». Тыге тушто мый отличнын тунем лектынам. Варажым кушто туныктенам, чыла вере тӱҥалтыш класслам веле огыл, эше музык урокым эртаренам. Туныктымо у системым мый эреак эн ончычак шке гочем колтенам да кызытат тыгак: могай жапыште илем – тудын дене эреак тӧр лияш тыршем.
– Мурымо, музык шотышто – тиде йӧратымаш кунамсек?
– Йоча годсек. Очыни, мыйын музыкальный моштымашем лийын, сандене эше школ деч ончыч мураш ӱжыныт. Мый Осмин Йыванын тукымшольыжын ӱдыржӧ улам. Мемнан деке писатель, поэт-влак погынат ыле. Шымше классыште тунемме годым Осмин чӱчӱ ачамлан ойла: «Ӱдыретлан баяным налын от пу, тудын музыкальный слухшо исключительный». «Кузе наламже?» — ачам манын. А Осмин чӱчу каласен: «А мый шкак налын пуэм». Тыге нуно ачам дене коктын каеныт да баяным налын конденыт. Тудым шкак шокташ тунемаш тыршенам. А пединститутыш тунемаш пурымекем, моткочак куаненам, вет тушто музыкальный грамотностьлан, семӱзгарым туныктеныт. Кызыт ынде ласкан гына ното почеш мурен кертам. Мемнан дене храмым чоҥаш тӱҥалме годымак тушко мураш ӱжышт ыле манын шоненам, а кунам ӱжыныт – моткоч йывыртенам. Латкок ий тусо хорышто мурем, тынарак воскресный школым вуйлатем. Кеч-могай пашам пуышт – уло чонем пыштен ышташ тыршем.
– Тугеже Те айдемын койышыштыжо мом эн кӱкшын акледа?
– Рушла мут дене ойлаш гын, «душевность» манмым, порылыкым, вашумылымашым. Йоча-влакым туныктымо годымат мый нунылан ойлем: каласымем чоныш пыштеда гын, чын айдеме лийыда. Эн тӱҥ – айдемын чонжо лийшаш, тудо чаманен, полшен, куанен моштышаш. «Ужыда, полыш кӱлеш – полшыза», – манам. Ом йӧрате, кунам мыйым ӱлыкӧ шындат. Вашеш нимом ом каласе, мутым ом кышкылт, вет Юмо мыланна проститлаш туныкта, мыят чылаштым проститлем. Тунемшем-влакат поро чонан кушкышт манын эреак туныктенам да кызытат тидланак туныктем.
Каласыман, Антонида Семёновнан тунемшыже-влак кокла гыч шагалын огыл тудын кышажым тошкат – туныктышылан пашам ыштат. Тидыже, мыйын шонымаште, эн кугу сеҥымаш.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
