«Пытартыш жапыште кевытыште ма пазарыште кидетым могай сатулан от шуялте, вуйдорык вигак «кычкыралеш»: «Тазалыклан лӱдыкшӧ!», «Аярген кертат!» але «Химийым шыҥдарыме!», «Вӱдеш шулыктарыме порошок!», «Оригиналлан гына келыштарыме!» Мом налашат от пале…»
«Суши-барыште роллым кочмыж деч вара ик кастене ӱдыремын, манмыла, чыла гаяк рожшо гыч йогаш тӱҥале. Икмыняр жап гыч тудо йӧршын тӱҥын возо. Кола манын, чот лӱдым. «Вашкеполыш» ӱдырем эмлымверыш наҥгайыш, туштыжо инфекций отделенийыш пыштышт…»
«Макдоналдс» деч вара эргым ушым йомдарен йӧрлын… «Улыжат биг-макым, фри-пареҥгым соус дене кочкынам да кока-колам йӱынам», – ушым налмекше, эргым рашемдыш…»
Калыкын мутланымыж гыч.
Тыге, таче, тазалыклан лӱдыкшӧ продуктым ямдылен, кӧ кӧм ондала – раш огыл, тидым илыш гына ончыкта. Кызыт кевытыште ма пазарыште чылт химийдыме кочкышым муаш неле. Но шкан кужун илаш, йол ӱмбалне пеҥгыдын шогаш, сайын шонен мошташ, тыгак таза тукымым кушташ манын, нине продуктым лучо налын кочкаш огыл.
Шӱшмӱйым
72,5 процент нугыдылыкан шӱшмӱйым нигунамат ида коч, тиде – транс-коя, водород дене йӧрымӧ ӱлыкшӧ сорт кушкыл ӱй. Тазалыклан зияным ыштыдыме продукт 82,5 процент деч вишкыде огеш лий. Тыгайжым ода му гын, лучо кушкыл ӱйым налза. Ик пачке але килограмм транс-коя олмеш лучо кок кугу совла натуральный шӱшмӱйым кочкаш.
Транс-коян продукт депрессийлан вияҥаш амалым ышта, организмым стрессым чытен кертдымыш савыра. Тудо маргариныште, пушкыдо шӱшмӱйыштӧ, шӱшмӱй ден кушкыл ӱй вартышыште, рафинироватлыме кушкыл ӱйыштӧ, майонезыште, кетчупышто, фаст-фудлан шотлалтше кочкышышто, кулинар коя дене ямдылыме кондитер изделийыште (торт, пирожный, печене, крекер да тулеч моло), снекыште (чипс, попкорн), кылмыктыме полуфабрикатыште лиеш.
Пластик атыш оптымо селёдкым
Шагал шинчалтыме селёдко уксусышто, аракаште (вино) огыл, а ӱйыштӧ гына аралалтеш. Тыгай кол ӱй деч посна гын, тугеже тушко уротропиным (аммиак да формальдегид вартыш) ешарыме. А тудыжым тӱнямбалне эн лӱдыкшылан шотлымо да кучылташ чарыме.
Шинчалтыме мӧртньым
Тиде принципак. Кылмыктыме але чот шинчалтыме огыл гын, мӧртньӧ кужун ок аралалт. Кевытыште шагал шинчалтыме мӧртньым ужалат гын, тугеже тушко але уротропиным, але лимон кислотам ешарыме.
Генно-инженерный манме кочкышым
Краб паҥга – тиде краб эссенций да соя вартыш. Тушто краб шыл йӧршын уке. А 1993 ий гыч производитель-влак тудым «ароматизироватлыме краб паҥга» манын маркироватлышаш улыт ыле.
Арахисыш петунийын генжым шыҥдарыме, а тудыжо чот аяран веществалан шотлалтеш. Тиде кушкылым эсогыл насекомый ок коч.
Тиде тӱшкаш тыгак какао, вес эл гыч кондымо пареҥге, консервироватлыме ужар пурса, кукуруз, сакыран кукуруз паҥга ден лапчык (хлопья) пурат.
Кукуруз паҥгам налаш кумылда лектын гын, тудо шере ынже лий. Амалже – тиде продуктым ямдылыме годым сакыр огеш кучылталт, молан манаш гын тудо 140 градус шокшышто йӱла. Сандене сакырым алмаштыше цикломатым кучылтыт.
Натуральныйлан лишыл чиян да пушан пучымыш ден шӱрашат пайдале огытыл. Грушо, кугымӧр, банан да моло емыж-саска таман веществаште натуральныйже нимо уке.
«Барбарис» гай леденецат тазалыклан лӱдыкшӧ. Кызыт тудым пеш виян эссенций дене ямдылат: изиш нӧртымӧ кампетым ӱстембалшовычыш пышташ гын, продукт материалым эсогыл вошт йӱлалтен кертеш. Пластикат локтылалтеш. А пагар дене мо лиеш?
Мармелад ден джемыште пеш виян тӱрлӧ антиокислитель уло. Вишньым кушкыл гыч кӱрлын налме гайымак арален кодаш нигунамат огеш лий. Совет Ушем годсо да кызытсе мармелад коклаште нимогай икгайлык уке. Тачысе продукт – тичмаш химий.
Илышлан лӱдыкшӧ!
Писын ямдылыме продукт илышлан моткоч лӱдыкшӧ. Ты кочкыш (кочкыш манашыже шотланат ок тол) радамыш писын ямдылыме лашка, шулыктарыме шӱр, пареҥге немыр, лем, «Юпи» да «Зуко» гай сок пурат. Нине продуктышто – организмлан зияным ыштыше нимучашдыме химий гына.
Кӱчымынек шикшыктарыме колбаса монь… Тыгай кочкышым генно-модифицироватлыме соя гыч ямдылат. Ты тӱшкашке, манмыла, «койдымо» коян сосиске, сардельке, шолтымо колбаса, паштет да тыгайрак сынан моло продукт пурат. Нине продуктыш тӱрлӧ ешартыш дене шыл тамым пуртыман коям, кӧргӧ коям, сӧсна коваштым шуко оптат. Но натуральный манме шотышто мутат лектын ок керт. А тиде йӧн дене таче чыла шыл комбинат пайдалана: кастене шӱй ужашын вичкыж пӱчкышыж ден ик килограмм гельым специальный машинкыш вераҥдат, эрдене тушеч кугу «шыл» пӱчкышым луктыт. Шылже тушто – 5 процент, молыжо – гель (каратинин, тамым да тӱсым вияҥдыше вещества). А шылым свежаҥден ончыктышо кына тӱсым специальный лампе ден тӱсым вияҥдыше вещества пуат. Витриныште лампым йӧрташ гын, шыл ужаргыш «савырна».
Шылым ма колым ондакысе семын ынде иктат огеш шикшыктаре, чылан гаяк лӱмын ямдылыме вартыш дене пайдаланат, а туштыжо – адакат формальдегид.
Кок тылзе деч шукырак жап аралаш лийме шӧр кочкышат илышлан лӱдыкшылан шотлалтеш. Тыгай продукт кок арня марте гына аралалтшаш.
Асептический упаковко – антибиотикан упаковко.
Арбузым тугай вещества дене ӱяҥдат, емыжым кочмеке, вигак йолетым чумалтарен возын кертат.
Сезон годым огыл ужалалтше пурыс – тичмашнек генно-модифицироватлыме продукт.
Упаковкыш вераҥдыме кекс ден рулет огыт пеҥгыдем, огыт пужло, огыт кошко, тылзе гычат тыгаяк лийыт.
Кампетысе 90 процент шоколад – шоколад огыл, а чия ден алмаштыше вещества.
Шоколад батончикыште химический ешартыш, генетически модифицироватлыме продукт, чия, ароматизатор дене пырля йӧрымӧ пеш шуко калорий уло. Сакыр да тӱрлӧ химический ешартыш дене ямдылыме кугу калориян батончикым арам огыл угыч да угыч кочмо шуэш.
Тутло пушым да тамым ешарыман, теҥыз вес веч кондымо, тыгак шкенан элыште ямдылыме шуко тӱрлӧ чаят илышлан лӱдыкшӧ. Шолтымо натуральный чай ӱмбалне нимогай куштыра уке, тамжат чай гаяк, уто ешартыш деч посна. А ароматизироватлыме чай я лимон, я апельсин, я эше вес емыж-саска кислотан лиеш. Тыгайлан организм пеш вашке тунем шуэш, а кислотам кӧргӧ гыч мушкын лукташ пеш неле лиеш.
Рафинироватлыме дезодорироватлыме кушкыл ӱй дене салатым тамлештараш огеш лий. Кочкышым шулыктарыме системылан тыгай ӱй деч нимогай пайда уке. Кочкышым шулыктарыме процессым коя субстанцийже дене пужен, организмын пашажым гына локтылеш.
Газироватлыме шере напитке – сакыр, химий да осал веществам организм мучко писынрак шеледыше газ вартыш. Кока-кола дене, мутлан, известь лончым да рӱдаҥшым пеш сайын шулыктарат. Сандене тыгай напиткым пагарыш колтымо деч ончыч сайынрак шоналтыза. Тылеч посна газироватлыме шере напитке сакырлан утыжденат поян улмыж дене лӱдыкшӧ – 1 стакан вӱдыштӧ тудо 4-5 изи совла уло. Тыгай напиткым йӱмӧ деч вара логарын вич-лу минут гыч угыч кошкымылан ӧраш огеш кӱл.
Пакетысе сок… «Натуральный», «100 процентлан натуральный» манын возат гынат, тыгай сокышто натуральныйже нимо уке. Пакетыш темен ужалыме натуральный сок уке! Сандене тудын дене йочадам йӱкташ ида тошт! Тушто – яндар химий.
Телым свежа кугымӧрым кочдеат лиеш, вет тушто тазалыклан йӧршӧ нимогай пайда, нимогай витамин уке.
Тазалыкым аралыме йодыш дене пашам ыштыше специалист-влак нине продуктым кочкаш огыт темле. Нуным кочкаш але уке – тендан кумылда. Но шарныза: тазалыклан веле огыл, эсогыл илышлан лӱдыкшым ыштыше продуктым кочмо дене шкем шижмаш, физический чолгалык да ӱмыр чак кылдалтыныт.
М.ИВАНОВА
