Кхм… Сирень пеледыш? Уке-уке, духи але одеколон мойн огыл, спирт дене варналтшыла ок чуч – пеледышынак, шошымсо гай… Но кушто? Пётр Семёнович шинчалыкшым нерӱмбачше кораҥдыш, кӱсенже гыч изи ош лапчыкым лукто, яндам ӱштылале, мӧҥгеш нер ӱмбакыже шындыш да йырваш ончале, но ны сирень, ны вес пеледыш шинчажлан ыш перне…
– Семёныч, тышке… – фельдшер Лариса Егоровнан йӱкшӧ шоктыш.
Содыки, кажне илыме вер шке семынже ӱпшалтеш. Кажныже ойыртемалтше тугай, нимогай весе дене таҥастараш лийдыме… Тыштат тыгак – сирень пушла чучеш, но ялт тудат огыл, икманаш, умылтаренат от мошто. Тидым пӧръеҥ шотыш налаш ок тырше гынат, тынар ий «Вашкеполышышто» ыштыме жапыште нерӱпш чылт пийын гай лийын, манаш гын веле?
Тыглай пӧрт. Утыжо нимо уке. Нужна манашат лиеш. «Нужна» шомакым шуэнрак кучылтына гынат, тыгай пӧрт-влак улыт.
Диваныште илалше, иктаж 80 ияшрак ковай кия. Юмылан тау, шӱла. Пеленже пошкудо пӧрт гыч ӱдырамаш чытырналтше йӱкшӧ дене «Чурийже ошемат, шинчышыжлак йӧрльӧ… Мыйже йӧра лачак пуренам, оксам арымеш йоднем ыле…» чарныде ойла, тышке-тушко тошкыштеш.
Тыгай сӱретлан Пётр Семёнович шукертак ӧрмым чарнен. Тиде илалше гай еҥ пытартыш жапыште ятыр, шукыжым ӱдырамаш-влак улыт. Молан? Пӧръеҥ-влак тыгай кугу ийгот марте илен огыт шукто да, очыни… Нуно иктыланат огыт кӱл, южгунамже пошкудыланак веле, оксам арымеш налаш, туге? Давленийым висымыж годым доктырын шинчажлан диван пеленсе пырдыжыш пижыктыме фотокартычке перныш. Тушто строгий шемалге пинчакым чийыше самырык чевер ӱдырамаш шыргыжеш. Илалше еҥ тидым ужылалтыш, шинчаже тунамак волгыдеме, чурийжат ошалгын чевергалме гай койо:
– Мыйже вет ударнице лийынам. Передовик. Москвашкат ӱжыныт ыле… Кызыт веле иктыланат ом кӱл. Икшывем-шамычат огыт тол, уныкам веле коштеш, ито пенсийым налме кечын. Колаш веле да коленжат ом керт. Кидем коржеш, йолем пеҥеш, вуем пӧрдеш… Можо илыкта ала?
Давленийым висыме годым, такшым, мутланыман огыл, но Пётр Семёнович тудым ыш чаре – тек ойла, можыч, шомакым вашталташыжат нигӧ дене? Ммм… да-а… Тудынат ынде ийготшо уло, тудат тыгайыш шуын кертеш. А вет шоҥго велеш пундышла шкетын шинчен кодаш – илышыште эн шучко наказаний, очыни. А сулыкшо тудо кажнын ситыше, Пётр Семёновичынат уке огыл.
– Давленийдаже трук волен каен. Эмым йӱын огыдал, наверне, туге? – доктыр тыматлын пелештыш.
– Ане, ане… монденам… ызыра мондем, – шоктыш.
– Мондыман огыл. Кажне кечын йӱман, уке гын адак йӧсештыда, шӱмда шогалын кертеш, – Пётр Семёнович чемоданжым петырышат, кынел шогале. – Ну, таза лийза, сайын кодса.
– Ай, лучо шӱмжӧ вашкерак шогалже ыле… – шоктыш.
«Вашкеполыш» машинаш пурен шинчын шуктышт ала уке – диспетчерын йӱкшӧ шергылте: «Пӧръеҥ, инвалид, 48 ияш…Шӱлышыжӧ петырнен…» Водитель Юрий машинажым писештарыш, сиреным чӱктыш. Шкеже тӱткын корным эскера. Ончыл яндан кок «выньыкше» чарныде ӱштеш – шолдыра лум эшеат чарнен огыл, чотрак йогаш тӱҥалмыла веле чучеш. «Ну, вет… Каваже шӱтлыш мо? Тынар шолдыран йогаш лиеш мо?» шке семын ойлымыжо шоктыш. Тудат «Вашкеполышышто» шагал огыл ий ышта. Толмо почешыже аватмутат шокта ыле, но пытартыш жапыште Пётр Семёнович тудын деч тугайым колмашыже уке, эсогыл вес водитель-влак корным огыт пу гынат. Тыгайже шуэнрак лиеда. Содыки калык умыла, кунамже, «коридор» манметым ыштат – тау, нунылан! Теве кызытат, сирене йӱкым колын, ончылно кудалше ик машина почеш весе, эркышнен, ӧрдыжеш кодыт.
– Во, молодцы! Во, тау! – водитель «Вашкеполышын» скоростьшым эшеат кугемдыш.
Тудлан иктат ыш вашеште. Бригаде «срочный» вызов годым поснак тургыжлана, сандене шып. Лариса Егоровна икмыняр гана чемоданжым почо, петырыш, почо… Пётр Семёновичат шке семынже вуйышто пӧрдыктылеш: эм яшлык – пурла велныже. Кардиограф? Тыштак, раствор-шамыч пелен. А растворан сумка шола велне. Кислородан баллон? Тудо кид йымалнак лийшаш… Так-так-так… Эше мо? Носилке? Тыштак.
«Вашкеполыш» тӱҥ корно деч пурлашкыла, пӧрт-шамыч коклаш, кудал пурыш. Автомашинан фарыже тунамак ик пӧрт ончылно куштылго вургем дене шогышо ӱдырамашым волгалтарыш. Вашлийыт… Тугеже, паша томам. Вашкыман.
Уто мутым лукде, бригаде ӱдырамаш почеш ошкыльо. «Бригаде» манмаштыже, Лариса Егоровна дене коктын гына улыт. Врач-влак огыт сите, а южыжо «Вашкеполышыш» дежурствыш шогалаш тореш лиеш. Тыгай-влакым Пётр Семёнович чытенак ок керт – черле айдемылан полшаш кумылет уке гын, мо иялан врачше лийынат? Кай, вес пашаш, тыйым виеш иктат ок кучо. А вет огыт кай, шкеныштым кугу доктырлан шотленак илат да ӱмырыштым кабинетыштак шинчен эртарат.
– … кочмыж годым… кокыраш тӱҥале…ошеме… йӧрлӧ, ынде огешат шӱлӧ ала-мо… – вашлияш лекше ӱдырамашын йӱкшӧ шокта.
Пётр Семёнович вуйжым кумык ыштен ошкылеш, тудым огешат ончо. Уке, онча, но шинчашкыже огыл.
– ЭКГ! – кухньысо кӱвар ӱмбалне комдык кийыше илалше пӧръеҥым ужылалтышат, тудо пеҥгыдын пелештыш.
Лариса Егоровна капыш электрод-шамычым писын вераҥдыш да доктырлан вуйжым, «уке» маншыла кок велыш рӱзалтыш. Тугеже, шӱм ок кыре. Тугеже, айдеме кола. Но эше жап уло, коло-коло вич минут. Катетер, ларингоскоп, системе, адреналин, массаж… Ынде мониторыш ончет. Тудо «шып», нимом ок ончыкто. Уэш чыла тидымак ыштет да адак мониторым эскерет. Реакций уке? Адак катетер… Мыняр гана? Тиде кӱчык, но мучашдымын эркын шуйнышо жап. Черле шӱлаш ок тӱҥал гын – чыла. Пытыш. Вуйдорык колен. Айдеме тетла уке.
Тидыжым бригаде толмыж почешак умылен, но лишыл еҥже-влаклан вигак тыгайым кузе каласет? Теве ӱмбакет пелашыжын йошкарген вӱдыжгалше шинчаже сӧрвален онча. Тыге Юмоҥаш гына ончат. Кумалме годым. А тый нимом ыштен от керт.
– Мо кертмынам ыштенна. Чаманена, – кугун шӱлалтен, шып пелештышат, Пётр Семёнович пӱжвӱдан саҥгажым ӱштыльӧ.
Тиде тат эн неле. Реанимаций врач тыгайлан тунемеш, маныт. Но тиде тӱжвачын ончымаште гына. Кузе? Тыгайлан нигунамат тунем от шу. Коваште кӱжгемеш, маныт. Уке, ок кӱжгем. Юмым сӧрвален кумалын ончышо шинчавӱдан, ойган, лӱдшӧ, ӧрткышӧ мужыр шинча-шамыч омеш ик гана веле огыл кончат. Тиде йӧра, а эн шучкыжо – кидыште колышын шинчаже. Кунам тудым утарен от керт, от шукто, ок лий… Тыгайын шинчаже гын нигунамат ок мондалт, нигунам… Лишыл еҥжын шинчашкыже ончалдеат кертат гын, вес тӱняш кайышыныш – уке. Кузе тудо тыйым онча, нимогай шомак денат умылтарен от мошто. Кугу ӱшан дене йылгыжше шинчаончалтыш пуйто тыйын шӱметымак руалтен куча да ынеж колто, а вет тудо доктырым огыл, а илышым руалтен кучынеже, но ок керт да тыят полшен от керт… Туге, ош тӱня покта гын, вес тӱня пурта шол… Но вара садак шкендым титаклет. Тыгай титак неле кӱ семын темда. Йӧршеш темдал ынже пыште манын, шкендым лыпландараш, ондалаш тӧчет: «Титакан омыл. Мо кертмым чыла ыштенам. Очыни, пӱрымашыже тыгай…»
Теве раций гыч тургыжландарыше йӱк увертарыш:
– ДТП! Кок еҥ сусырген. Иктыже – йоча, кок-кум ияш. Вашкыза! Могай бригаде … адрес деч тораште огыл, увертарыза!
Кугу туткар лийме нерген диспетчер дежуритлыше чыла «Вашкеполыш»-влакын рацийышкышт увертара. Кудыжо тиде вер деч лишне, тудо ончыч миен шуэш. Но моло бригадат тургыжлана. Молан? А трук, мутлан, иктаж-могай препарат але эше вес полыш кӱлеш?
Рацийыште «иктыже – йоча» манмым колын, Пётр Семёнович ден Лариса Егоровна тыманмеш «Детство» возыман яшлыкыштым почыч. Паледа, бомж, алкоголик, илалше черлана, сусырга але кола – тунар жал огыл. Самырык, йоча, аза жал улыт. Аракам йӱшӧ шке титакан, шоҥгыеҥ илышыжым илен эртарен манаш лиеш, а теве титакдыме аза, чонан изи падыраш… Пётр Семёнович шинчажымат кумалтыш…
Тунам мединститутым тунем пытарымыжлан да пашаш пурымыжлан кум-ныл ий веле ыле ала-мо… «Вашкеполышышто» дежуритлаш чӱчкыдынак йодыныт. Ик тыгай сутка годым диспетчер нунылан увертарыш: «Писын! Изи азан шӱлышыжӧ петырна, ала-мом нелын. Кум-ныл тылзаш… Тунам бригадын кугуракше Фёдор Иванович, кугу опытан хирург-реаниматолог, ыле. Бригаде пеш писын ньога деке кудал миен да куржын пурен гынат, вараш кодын. Аза пич каен колен, Фёдор Ивановичын кидешыжак. Ош тӱняште илаш гына тӱҥалше тиде шинчаончалтышыжым Пётр Семёнович тачат шарна. Яндар-яндар тугай, но тугай лӱдшӧ, ӧрткышӧ да тыгодымак туран, шинчасортажым тыйын ӱмбачет кораҥдыде, тӱткын, пуйто шарненак кодаш тӧчышыла ончышо. Тунам уло бригаде шкенжым титаклен, уло смене мучко иктат ик шомакым ойлен огыл. Кеч тыгай сӱретше ик гана веле огыл лийын гынат, садак чонышкет налат, шонет…
… Корно аварий лийме верыш Пётр Семёновичмыт варашрак миен шуыныт, тушто «Вашкеполышын» вес бригадыже пашам ыштен. Руль ончылно ӱдырамаш лийын. Ныл корно ушнымаште йоҥылышым ыштен да вес автомашинашке тӱкнен. Шкеже утыжым нимо лийын огыл, а теве кок-кум ияш йочаже сайынак сусырген, сандене тудым эн ончычак вес «Вашкеполыш» машина дене эмлымверыш наҥгайышт.
Эр велеш лум чарныш. Кава яндареште. Дежуритлыме сутка мучашке лишемеш. Ындыже водитель Юрият шып, корныш гына тӱткын онча. Коеш, ноен. Врач, доктыр огыл гынат, тудат кажне черле верч тургыжлана да, мом ышташ, иктажше деке жапыштыже миен огыт шу гын, шкенжым титакла. А теве Лариса Егоровна дене Пётр Семёнович кугешна: виян ӱдырамаш, кеч-кунамат шкенжым кидыште пеҥгыдын куча. Конешне, кӧргыштыжӧ мо – ок пале, мо-гынат шижмашыжым тудо шылта. Чылан тыгай огытыл, санденак Пётр Семёновичлан тудын дене пашам ышташ келша. Ӱдырамаш, пӧръеҥын шонымашыжым шиже ала-мо – шыргыжале, но шӱлыкын… Коеш, ноен. Вашке вес бригаде сменыш толеш, сандене кажныже «вызов гына ынже лий» шона. Эше ик колышым ужмо ок шу, тачеш сита… сита… Шӱдӧ граммым да малаш…
Г.Кожевникова.
