УВЕР ЙОГЫН

«Кельмаксолаште пеш сылне ӱжара, —

«Кельмаксолаште пеш сылне ӱжара, —

Кельмаксолаште кастен гармонь мура!

Кельмаксолаште мурен-куштен илат!

Кельмаксолашке толат гын, шке ужат…»

Чапландара Советский районысо Кельмаксолажым чолга гармонист Виктор Комаров. Ты кундемысак «Муро аршаш» фольклор ансамбль ты ялым ончычракат чаландарен, вет  шке жапыштыже тудо уло республикылан палыме лийын. Кушто эше вес вере тыгай кугу коллектив дене мурен-куштен иленыт. А тале гармонистше тушто чынжымак шуко. Кызытат тусо калык чапшым ок волто: мура-кушта веле огыл, пашамат рӱжге ышта, илемжым тӱзата, пырля пайремым эртара. Кодшо шуматкечын ме ял пайремыштышт лийынна, вер-шӧржым шке шинча дене ончал савырненна.

Куд уреман марий ял

Ялын лӱмжӧ тыште илыше Кельмак тукым гыч лектын, маныт. Ожно сурт-влак посна хутор семын щинченыт, вара веле изи эҥер пелен урем семын палдырнаш тӱҥалын. Таче тушто кугу мотор плотина ловыкталтеш. Шке жапыштыже изи часамлат лийын, но кумлымшо ийлаште тудым пытареныт. Такше шукынжо отыш кумалаш коштыныт. Латкандашымше курым мучаште вӱдвакшат, кок классан школат лийыныт…

Таче Кельмаксола — куд уреман марий ял, Кужмарий ял шотан илемыш пура. Тудым Иван Янцев вуйлата. Кыдалаш школ, йочасад, фельдшер-акушер пункт, кок кевыт улыт. У пӧрт шуко чоҥалтеш. Пытартыш жапыште гына Поисковая лӱман у урем шочын. Кок пачашан чапле пӧртым тушто шукын  нӧлтат.

Ял калык тунам сайын ила, кунам паша вер да сурт дек шумеш пеҥгыде шартышан корно уло. Верысе «Родина» колхоз тысе калыклан сай эҥертыш семын кодеш.  «Сайын пашам ышта», — каласышт. Тушто  30 наре еҥ тырша. Ты кундемыште кызыт комплекс, ферме монь уке. Но шудылык, пырчан, ӱян- технический культурым ончымаште озанлыкын лектышыже куандарыше. Вуйлатышыже Валериан Радиковын палемдымыже почеш, нуно овсяницым, тимофеевкым, викым, рапсым, рыжикым, моло шудым, тыгак уржам, шыдаҥым, шожым ончен куштат.  Чыла тидыже ужалалтеш. Верысе калыкланат ситарат.

Озанлыкын пашажым ворандарымаште ик эн тургыжландарыше йодыш — кугыжаныш могырым кредитым пуымым чарненыт. «Ни шошо ага пашам, ни уржа-сорла тургымым эртараш, ни техникым налаш  кӱшыч полыш уке. А кредит деч посна тений озанлык пашам от ворандаре. Но садак илен лекташ логалеш. Тений пӱртусын койышыжлан кӧра шудымат ышташ йӧн уке. Кеч шудыжо эше ончылийсе шапашна уло»,- палемдыш Валериан Григорьевич.

Кельмаксола гыч шукынжо тораштак огыл верланыше военный частьыш пашаш коштыт. Военный-влаклан пуымо субсидий кӱшешат шукын оралтым нӧлтат.  

Вуйлатышын чонжо чылалан коржеш

Кужмарий адмиистраций вуйлатыше Иван Янцевлан ты кечын эше Прокопьево ял калыкымат саламлашыже логалын. Кельмаксолашкат шуо. Калык просвещенийын отличникше, Марий Элысе образованийын сулло пашаеҥже ты ялыштак шочын -кушкын, сандене шке пошкудыжо-влакым тургыжландарыше кажне йодыш тудымат тӱка. А калыкым таче поснак кажне ялыш пеҥгыде шартышан корным ыштыме йодыш тургыжландара. Иван Аркадьевичын палемдымыже почеш, ял калык шкежат чолга, федерал але верысе бюджет кӱшеш илемым тӱзаташ полшышо проектлаш ушнашак тырша. Кодшо ийын Яштыродышто корным ышташ тӱҥалме, федерал бюджет гыч окса ойыралтын. Эҥерсола ялыштат тыгаяк проектым шыҥдарышаш улыт. Кельмаксолаште изирак кутышым пыштен кертме. Кызыт верысе инициативе дене кылдалтше программе почеш проектлан эше шийвундо ойыралтшаш. Кодшо ийын Руясолаште пеҥгыде шартышым пыштеныт. Ты пашалан, кундемысе  тошто производственный оралте-влак кумдык гыч налын, пеҥгыде шартышлан кучылташ лийме материалланат эҥертат.

Еҥ-влак

Кельмаксолаште акрет годсек илыше икмыняр тукым еш уло: Ермаковмыт, Лопкасовмыт, Комаровмыт, Рябининмыт да молат. Ятыр лӱмлӧ, кундемым чапландарыше еҥ-влакым ончыкташ лиеш: полковник И.И.Комаровым, милицийын полковникше А.Н.Келишевым, Российысе да Марий Элысе тӱвыран сулло пашаеҥже Л.С.Ермаковым, Марий Элын сулло артистше А.С.Ермаковым, РФ да Марий Эл образованийын сулло пашаенже Е.Ю.Марковым да молымат. Шкеныштын поэтыштат уло. Марий телевиденийыште ыштыше Вячеслав Комаров кум сборникымат савыктен луктын.

Кугу Отечественный сарыш тышеч 112 еҥ каен, 68 пӧртылын огыл. Нуным шарныме лӱмеш Воинын чапшылан монументым шогалтыме. Воктекыже колышо салтак-влакын шӱгарышт гыч мландым конден пыштыме. Кельмаксолаште кундемым чапландарыше да илыш гыч кайыше еҥ-влакын сурт пырдыжышкышт Шарнымаш оҥам пижыктат. Кызыт вич пӧртыштӧ тыгай сӱретым ужаш лиеш. Нунын коклаште сарыште вуйым пыштыше-влак веле огыл, ялысе спортым вияндышат, апшатат, моло семын ойыртемалтшат улыт.

Шочмо кундемжым йӧрата, сандене шымла

Шочмо кундемым шымлыме, калыкшым чапландарыме пашаште чолга краевед Леонид Киртаевын надыржым палемдыман. Кызыт сулен налме канышыште гынат, ласкан илен ок турко. Ял пайремым эртырымаштат ик эн чолга лийын. Ятыр ий тудо ялыште военно-патриотический пашалан вуйын шога, «Поисковик» клубым вуйлата, самырык-влакым тидлан шӱмаҥда. Шке жапыштыже Россий, республик кӱкштыштат ты шотышто палемдалтын. А ял пайремлан кок у книгам савыктен луктын: «История колхоза «Родина». Судьбы людей.1929-2017 годы», весыже  -«Фронтовики Кельмаксолинского края». Пайрем годым презентаций эртыш. Леонид Никанорович тылеч ончыч  эше кум книгам возен.

«Йӧратем шӱмбелем гай ялем»

Шочмо ялын пайремышкыже кызыт вес кундемлаште илыше-влакат  толыныт. Мутлан, тале музыкант- баянист Анатолий Ермаков  ынде 10 ий наре Москваште ила да пашам ышта. Концерт годым сай йолташыже Сергей Царегородцев дене туге шоктен пуышт…  Лётчик-штурман, кызыт запас майор Василий Комароват лӱмын толын ыле. «Ӧрдыж кундемыште йӧратыме пашам ыштен, илен коштмо годымат шочмо велыш моткоч чот шупшын. Тунем лекмеке, пашалан верым Марий кундем деке лишке — Калуго областьым — ойырен налынам.  Йолташ-влак отпусклан вигак кечывалвелыш каеныт гын, мый ончыч Келмаксолаш, вара иже Анапа,Сочи велке лупшалтынам. Туге чот-чот  шочмо кундемем йӧратем»,- ойла тудо.  

Моло марий ялысе семынак Кельмаксоласе пӧръеҥ-влак ӧрдыж велне пашам ыштен коштыт. Теве Анатолий Писарев Йӱдвелысе Сабетта олаште чоҥышо компанийыште ышта, вахте дене коштеш. Тале спортсмен, кызытат Йошкар-Оласе  «Динамо» футбол командылан модеш. Ял калыклан пӧлек семын футбол турнирым организоватлен. Вич команде погынен. Сеҥышыш Шуарсолан командыже лектын. Каласен кодыман, школ стадионжо спорт инвентарьлан поян.  Школыштат ӱдыр-рвезе-влаклан  спорт могырым шуарыме шотышто паша сай кая. Физкультурым туныктышо Евгений Марковын надыржым палемдыман. Верысе чапланыше спортсмен-влак лӱмеш спорт фестивальымат эртарат.

«Муро аршаш»веле огыл

Ял пайремлан верысе тӱвыра пӧртын пашаеҥже-влак ончылгоч уремыште  сценым сӧрастареныт. Тӱшка калыклан погынаш сай вер уло.  Тораштак огыл пайрем ӱстеллан удырамаш-влак чесым ямдыленыт.

Концерт программе уна-влакым кинде-шинчал дене вашлиймаш гыч тӱҥалын. Саламлаш толшо-влак коклаште район, верысе  администраций гыч лийыныт. Нуно ойыртемалтше-влакым палемден тауштеныт. Республик вуйлатышын пашажым жаплан шуктышын  саламлымашыжат йоҥгалтын.

«Марий Эл» газет дене лӱм дене меат саламлаш лекна,  организатор-влаклан изирак пӧлекым кучыктышна. Тенийсе пелийлан подписчик-влак коклаште эртарыме лотерейыште Кельмаксола гыч Иван Гусев черпыт мӱйым модын налын. Намийыме пӧлекнам тудын пелашыже Роза Семеновналан кучыктышна да ятыр ий газет дене кылым кучымыштлан тауштышна.  

Концерт программе поян лийын. Кельмаксола тӱвыра пӧрт пелен икмыняр творческий коллектив пашам ышта. Хормейстер Марианна Тетеринан ойлымыж почеш,  чапланыше «Муро аршаш» ансамбль кызытат уло, тений угыч калык лӱмым пенгыдемден. «Марий гармонь» ансамбльыште кандаш гармонист шокта. «Чолга тукым» йоча ансамбль республикысе фестивальлаште эре гаяк ойыртемалтеш. «Весела кумыл» ийготан ӱдырамаш-влакым уша. Ончылий республикыште «Эн сай тӱвыра пӧрт» семын 100 тӱжем теҥгем ойыреныт. Ансамбль-влаклан вургемым, ныл гармоньым, микрофоным монь налыныт. Районыштат «эн сай тӱвыра пӧрт» семын палемдалтыныт. «Кажне ийын мо дене гынат ойыртемалтына. Директорна Леонид Ермаков «Душа России» чап лӱм денат палемдалтын. Но пытартыш жапыште калыкым чумыраш нелырак лийын, эсогыл самырык-влак дискотекыш огыт тол»,- ойла Марианна.

Кельмаксолан ял пайремже пич кас марте шуйнен. Тудо ялыште илыше,  уна-шамычынат кумылыштым нӧлталын, лишкырак ыштен.

Светлана Носова.

Снимкылаште:

М.Скобелевын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий