ШКОЛ ЙОЛГОРНО

  Йӱла гын йочан шинча…

Тачысе «Школ йолгорнышто» Шернур районысо Лажъял кыдалаш школ вуйлатышын воспитанийым пуымо паша шотышто алмаштышыже, Россий Федерацийысе образованийын почётан пашаеҥже МАРГАРИТА ЕМЕЛЬКИНА (снимкыште) дене вашмутланымашым лудаш темлена. Тиде общеобразовательный организацийыште чылаже 93 икшыве шинчымашым пога, 11-ше классым кум еҥ тунем лектын гын, илышыштышт икымше гана парт коклаш 9 йоча шинчын.

– Маргарита Арсентьевна, тенийысе тунемме идалыкым Лажъял школ могай кумыл дене тӱҥалын?

– Кажне тунемме ийым ме куан кумыл, сай вашталтышлан ӱшан дене тӱҥалына. Теният август гыч чон вургыж пашаш ушненна. Школышто икмыняр вашталтыш лийын. Туныктышын кечыжлан Россий Федерацийысе Кугыжаныш Думын депутатше Светлана Юрьевна Солнцевам ӱжынна, тудын дене вашлиймаш эртен. Тудо мыланна, йодмына почеш, школ кухньылан мясорубкым пӧлеклен, а ме тудым мероприятийна дене куандараш тыршенна.

– Материально-технический могырым эн пӱсӧ йодышда таче могай?

– Материально-технический базе шотышто, конешне, проблеме шуко уло. Шукерте огыл машинавечын леведышыжым олмыкташ оксам ойырымо, сандене тиде сомыл ышталтшаш. Тыгак вес ийлан школым капитально олмыктат манын, моткоч ӱшанена, молан манаш гын тиде направлений дене кылдалтше программыш пуренна. Школ леведыш тоштемын, тудым кажне ийын шке вий дене олмыкташ тӧчена, сандене ты шотышто моткоч йӧсланена. Тыгак окна-шамычым вашталтылаш тӱҥалына манын ӱшанена, нунат мемнан тоштемыныт. Тиде йодыш эше кок-кум ий ончычак пӱсын шоген. Такшым, пашам ыштет гын, йодыш эре лектеш. Мемнан актовый зал уке. Тӱвыра пӧртнат икмыняр ий аварийныйлан шотлалтеш, садлан тудын, рушла каласаш гын, миссийжым ме ӱмбакына налына: тунемше-шамычлан веле огыл, уло ял калыклан тӱрлӧ мероприятийым, концертым эртарена. А нуныжым ме эреак кӱлынак, уло чоным пыштен ямдылаш тыршена. Сандене актовый зал деч посна школлан пашам ышташ неле. Тудо ончыкыжым мемнан лиеш але уке – каласаш йӧсӧ, но ӱшанена. Аппаратурат тоштемеш. Чон коршта эше теве молан – мероприятийлам ме шке окса дене эртарена, а тудым «галычкылан» гына эртарыме ок шу, чаплым, ушеш кодшым, шӱмыш логалшым ыштыме шуэш.

– Республикыштына тӱрлӧ национальный проект илышыш шыҥдаралтеш…

– «Образований» проект почеш школ автобусым вашталтыме. Иктаж кок ийжым, очыни, чот орланенна: мероприятийыш кайыман, а тушто я коҥгаже ок ыште, я эше иктаж-можо. Ты проектак мыланна физике кабинетым, парт-шамычым уэмдаш йӧным ыштен. Конешне, компьютерым ешарыме шуэш. Кызыт тудын деч посна ок лий. Кажне классыште уло, но шуко оборудованийже туныктышын шкенжын. Но ме материально-технический базым пеҥгыдемдаш тыршена, тидлан тӱрлӧ конкурсыш ушнена. Мутлан, ӱмаште депутат Светлана Юрьевна Солнцеван эртарыме конкурсыштыжо 1-ше верым налынна, мыланна принтерым да окса пӧлекым ыштеныт, а тиде окса дене ме эше ик принтерым налынна. Кызыт тыгай конкурс шуко, сандене тушко ушнаш йоча-шамычым таратыман, нуно школын материально-технический базыжым пеҥгыдемдаш да тунемше-влакын шинчымашыштым келгемдаш йӧным пуат.  

– Йоча шагаллан кӧра тунемме верыште медицине кабинет уке, очыни.

– Туге, но мемнан фельшдер-акушер пункт шӱдӧ наре метр тораште гына верланен. Тусо пашаеҥ-влак дене кылна пеҥгыде. Школышто грипп, туберкулёз да моло чер ваштареш виктаралтше профилактике мероприятий, вашлиймаш, мутланымаш-влак эртат. Ме чӱчкыдынак район гыч, мутлан, наркологым, психологым да моло специалистым ӱжына.

– Маргарита Арсентьевна, туныктымо да тунемме пашаште пытартыш жапыште могай нелылык вашлиялтеш? Эртыше ийла деч ойыртем уло мо?

– Школышто ыштымылан 27 ий шуэш. Мый тыштак тунемынам да институт деч вара ты тунемме верышкак пӧртылынам. Конешне, йоча-влак вестӱрлӧ улыт. Уда манын каласен ом керт, но вестӱрлак – жаплан келшыше улыт. Ала кызыт школыштыжат йодмаш пеҥгыдырак, ала вес амал, но еш гычак йоча школлан ямдылалтдыме толеш. Рашрак ойлаш гын, ты шотышто ача-аван пашаже шагалрак шижалтеш. Тидыжым илышын тӧрсыржат манаш лиеш, вет шуко кугыеҥ пашаш ӧрдыж кундемыш коштеш, йочам коча-кова онча. Санденак ача-ава вниманий огеш сите гай чучеш, тунемаш толшо йоча кызытсе программылан келшыше огыл: ушыжат, мутланымыжат, койыш-шоктышыжат. Чытышышт, колыштын шинчен моштымышт уке. Ондак йоча-влак тыгай лийын огытыл. Сандене кызытсе тунемше-влак дене пашам йӧсырак ышташ, адакшым нуно илыш деч чыла сайым да ямдым налнешт. Тидлан кӧра туныктышылан, ончычсо дене таҥастарымаште, йочам тунемаш кумылаҥдаш вийым кок пачаш шукырак пыштыман.

– Илыш деч чыла сайым да ямдым налнешт. Молан тыге, кузе шонеда?

– Тиде амалым ме кычалына, лончылена, педсоветым погена, ача-ава-влак дене мутланена… Иктыже – ача-ава вниманий ок сите, ойлышым. Мыйын шонымаште, тачысе йоча илышым телевизор да интернет гоч умыла, а тушто чылажат мотор. Туге гынат ме кажныжым шотан айдемым луктына, санденак кажне выпускной кас – ӧндалмаш, шупшалмаш, шинчавӱд… Содыки, тиде латик ийыште тунемше дене туге шылге-вӱрге ушалт пытена, эсогыл ойырлашат неле. Тидыже, шонем, эн сай. Можыч, кунамже ЕГЭ-ште шӱдӧ баллым огыт пого гынат, шӱм-чон дене моткоч шотан икшыве-влакым туныктен луктына.

– Пытартыш жапыште йоча-влак Тендам могай сеҥымаш дене куандареныт?

– Кызыт эсогыл мемнан воспитанийым да образованийым пуымо паша-влак коклаште ӱчашымашат лектеш. Эре могай-гынат конкурслан, мероприятийлан ямдылалтына… Район кӱкшытаныштак ме иктаж кумло-ныллышке ушнена да шагал годым вер деч посна пӧртылына. Санденак умбакыже республик кӱкшытаныште моштымашнам ончыктена. Мемнан школ чӱчкыдынак Юл кундем кугыжаныш технологий университетын эртарыме «Наукыш икымше ошкылем» фестивальыш ушна да эреак призан верым налеш, тыгак сочиненийым возымо дене кылдалтше всероссийский конкурсышто икмыняр ий почела икымше верыште лийынна, тений – кокымшышто. «Самырык тукым» мероприятийыштат мемнан школ пытартыш ийлаште эре ончылно. Спорт таҥасымашлаштат тунемшына-влак куандарат, проект пашат виян ышталтеш. Школышто «Эврика» шанче-практике конференций эртаралтеш, тушко ме ПГТУ гыч преподаватель-влакым ӱжына. Мемнан тунемше-влак нунылан шке проектыштым ончыктат, каҥашым йодыт.

– Шарнем, шке жапыштыже тендан профилян класс-влак лийыныт.

– Туге, «Ургымо паша» да «Трактор» направлений дене туныктенна, но кызыт уке, мыланна ты шотышто вашталтышым ыштыктеныт. Чаманена, конешне, кеч «Ургымо паша» профилянжым кодаш кӱлеш ыле манын ойлена. Но школыштына  шуко кружок уло. Нунын коклаште спорт дене кылдалтшыже – кокыт. Иктыжым, ече дене куржталмаш дене секцийым, ДЮСШ почын. Мемнан ик линейкат ала-кӧлан медальым торжественно кучыктыде ок эрте. Теве «Нацийын кроссышкыжо» физкультурым туныктышына шке оксаже, шке машинаж дене йоча-влакым намиен коштыктен да ныл тунемше гыч кумытшо медаль дене пӧртылын. Ик кружокым Шернурысо Йоча усталык пӧрт, а молыжым шке вий дене эртарена. Нуно йочам чыла могырымат вияҥдыше улыт. Каласыман, экологий дене кылдалтше кружок виян пашам ышта. Лач тушко коштшо йоча-влак проектышт дене ончылно лийыныт да принтерым сеҥен налыныт. Иктешлен каласаш гын, мемнан школышто чыла пашажат кагазлан огыл, а кӱлынак ышталтеш. Теният тыге кутырен келшенна: кажне кружок шушаш майыште лектышыж дене палдарышаш.   

– Ялысе туныктышо. Таче тудо могай лийшаш? Портретшым кузе сӱретледа ыле?

– Ялысе туныктышо, мыйын шонымаште, оласе деч утыжым огешат ойыртемалт. Усталыкнат, образованийнат, опытнат уло, жап дечат почеш огына код. Но, очыни, писырак улына, вет школ паша деч посна шке озанлыкым кучена. Ме ял калык дене шуко пашам ыштена, садлан нравственность могырым мыланна пример лийман. Тидлан чыла шотыштат шкем эре эскерыман. Ял калык ончылно ме ответственностьым шижына.

Портретшым сӱретлаш гын, тыге каласем ыле: кеч-мом маныт гынат, тудо ушан-шотан, писе да йоча-влак деке поро чонан да нунын деке утларак лишыл. Икшывын тунеммыштым веле огыл, кӧргӧ чоныштымат палена да, умылен полшаш тыршена.

– Завуч семын Тыланда таче мо ок сите?

– Жап. Мемнан «вуй ӱмбалне» кагаз паша пеш шуко. Мероприятийымат йочан чонжымак савырышым ыштынет, а тидлан ямдылалтман, но кагаз ден тунемше-влак коклаште пелыгыч шелалташет логалеш. Мучашдымын отчётым возыман, а тудыжым кӧ-гына ок йод. Кагаз паша шуко жапым налеш.

– Вийым мо пуа?

– Очыни, йоча шинчаште йӱлышӧ тул – ончалат да шкежат ылыж кает, умбакыже пашам ыштыме, ала-мом уым да оҥайым шонен лукмо шуэш!

Г.КОЖЕВНИКОВА

Авторын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий