«Теве могай улмаш тӱня» (6 август)
Ик кече весым алмашта. Ныл йӱдат шенгелан кодо.
Икымше лекцийым социальный психолог Антон Шутов эртарыш. Тудо усталык шӱлыш нерген каласкалыш. Икмыняр тренингымат эртарыш. Мутлан куд (але шукырак) оҥгым кагазеш сӱретлыман да кажныжым посна у сӱретыш савырыман. Тидым тӱшкаште ышташ кӱлеш. Вара ончыман, кӧ мом ужын, кӧ ӧрыктарен сеҥен. Тыге ыштыме айдемын ойыртемалтше шонымашыжым ужаш полша.
Эксперимент-влак деч вара тыглай огыл кусарымаш нерген литературовед, кусарыше Ирина Садовина дене мутланышна. Кусарыме годым тӱҥ шонымашыжым веле огыл, йӱкымат, жапымат шотыш налаш лиеш улмаш. Текстын кажне мутшым посна лончылымо йӧнат оҥайын чучо.
Книга шотышто каҥашымашымат пеш вучышым. Кӧ пала, ала иктаж-кунам мыят сылнымут аланыш логалам… Садлан самырык авторын, Владимир Матвеевын, «Мыйым ида коч» маналтше у пашаж нерген критикым тӱткын колышт шинчышым.
Кас унана — Канада гыч журналист Форже Андре Ив. Тудо рушла йӧршын ок мутлане. Воктеныже пелашаже, Ирина Садовина, кусарыше семын тыршыш. Англичан йылмым колышташ, умылаш тыршаш моткоч оҥай, улмаш. Семинарнажат тӱнямбал кӱкшытыштӧ эртаралтше мероприятийла чучо.
Чын пиаллан чын негыз кӱлеш (7 август)
Ты кече драматург, Марий Элын сулло деятельже Генадий Гордеев дене вашлиймаш гыч тӱҥале. Тудо сылнымут нерген каласкалыш, театрысе «кулис шеҥгелым» ончыктыш. Мутланымашым Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже, режиссёр Олег Иркабаев шуйыш. Владимир Матвеев «Марпа» пьесыж нерген каласкалыш.
Вара журналист-влак дене вашлийна. Газет паша дене Россий журналист ушемын еҥже Анфиса Эманова палдарыш. Радио нерген «Марий Эл» кугыжаныш телерадиокомпанийын радио службыжын шеф-редакторжо Татьяна Хлобыстова каласкалыш. Телевиденийыш омсам «Марий Эл» кугыжаныш телерадиокомпанийын национально-тематический вещанийжын шеф-редакторжо Алёна Иванова почо. Чыла вере шке ойыртемже, нелылыкше да куштылгылыкшо уло. Журналист аланыште тыршаш тӱҥалынамат, ты темыжлан изиш шукыракат мутланаш ямде улам ыле. Тургыжландырыше йодыш нерген колышт шинчымеке, жапшат писын эрта улмаш. Программе почеш ик шагат ойыралтше тат шагалын чучо.
А кастене Антон Шутов тренингым эртарыш. Тудо кажныжын чонышто илыше шонымашыжым тарватыш, шинчавӱд мартеак шуктыш. Тудын дене вашлиймаш кӱлешанак ыле.
«Рыскал тунеммаште, келшен илымаште» (8 август)
Туныктышыжо, семинарыш шинчымаш налаш толшыжо – ик еш семын келшен илена.
Тыге ешна дене Шкетанын мландыжым калык кидмастар Виталий Кудрявцев дене пырля ончен савырнышна. Ончыч Мамич Бердейым шарнымаш шнуй верыш мийышна. Вара Шкетанын шочмо ялышкыже кудална, тоштерышкыже пурен лекна.
Верысе усталык пӧртыштат лияш оҥай ыле. Виталий Кудрявцев тушто улшо кажне арверже нерген йӧратен каласкалыш. Вара экскурсоводна шкеж деке унала ӱжӧ. Тудын суртшат тоштер гаяк. Шкетанын «Эреҥер» пьесыштыже действий ты пӧрт йыр эртен улмаш.
Оза марий тагана пуш дене коштыктыш. Тудым виктараш пеш кугу мастарлык кӱлеш. Пушкольмым кучаш веле огыл, тушто тыглай шинчашыжат лӱдыкшӧ.
Каныме базыш пӧртылмеке, семинар пашам иктешлышна.
«Чеверын мут чевержак огыл» (9 август)
Чеверын, Кӧрдӧ ял, аксакална, йолташна-шамыч. Тау проектын авторжо-влаклан.
Ты арня пеш пайдалын эртыш, шинчымашем пойдаралте. Вес гана вашлиймешке!
Мут – экспертлан
Альбертина Иванова, Марий Эл сымыктышын сулло деятельже, поэт:
— Семинарыш кӧ дене пашам ышташ, кӧлан мемнан полыш кӱлеш — ончалаш толынна.
Мый теве Христина Александровам палемдынем. Пытартыш жапыште тудо сылнымут корнышто ончыко тошкалын. Тудым финн-угор фондын стипендийжылан темлаш тӱҥалына. Тыгак моткочак оҥайын шонкалыше, марий йылмын ямжым шижше Морко гыч ӱдыр Виктория Матвеева ойыртемалтын. Поэзийыште Татьяна Токтарова, Рая Сунгурова сайын пашам ыштат.
Семинарыш толшо-влак чылан мастар улыт. Южыжын кагазыш возымо усталыкышт шагалрак коеш гын, чон усталыкышт утыр шижалтеш.
Чаманаш логалеш, пӧръеҥ поэзий шапалгаш тӱҥалын. Мемнан деке лач ик рвезе Дима Веденькин ушнен. Тудо чолга, шинчаш перныше, но полшаш кӱлеш. Самырык-влак коклаште йочалан возымо кумылат ала-молан огеш ылыж. Семинарист кокла гыч тиде жанрыште Анжела Михайлова тырша.
Возышо-влакым ужын, нуным колын, умбакыже идалык мучко практике пашам шукташ тӱҥалына. Вес тыгай мутланымашыш эше шукырак уста ӱдыр-рвезе толеш манын ӱшанем.
«Кеҥеж сылнымутчо» — тенийысе ийлан сылнымут илышыште эн кугу событий.
Галина Шкалина, культурологий доктор, Марий кугыжаныш университетын профессоржо:
— Кызытсе жапыште уста, чолга, марий шӱлышан самырык-влак дене, тӱрлö йӧн дене пайдаланен, пашам ышташ лиеш. «Кеҥеж сылнымутчо» семинарын паша радамже тений калыкнан эртыкше, поэзий, литературоведений, журналистике, театр, кино, психологий да моло йодышымат тарватен. Историй шотышто ойлаш гын, эртыкыште рашемдалтде кодшо шуко йодыш уло. Нунын радамыште тӱрлӧ осал пагытласе калык шӱм-чонеш лакемше сусыр-влак нерген поснак ойлыман. Нуным кораҥдаш але шуко «эмлалтман», тӱрлö могырымат, пургед, лончылыман, тыге гына самырык тукым умбакыже нине курымаш аяр деч утлен кертеш да шкенжым эрыканла шижаш тӱҥалеш.
Эртык жапым чыла могырымат авалтен шогышо сылнымутлан калык эпосым шотлыман. Финн йылме XIX курымышто тыглай ялысе-влакын йылмыштлан шотлалтын гын, верысе интеллигенций тудым кучылтын огыл, швед йылме дене веле мутланен гын, «Калевала» эпос савыкталтме деч вара суоми калык шкенжым этнос веле огыл, наций семын шижаш тӱҥалын. Тылеч ончычшо грек-влакын «Илиада» ден «Одиссей», француз-влакын «Песнь о Роланде», Испаний могырыштыла «Песнь о Сиде» лийыныт да лач нунак наций-влакым чумыреныт. Мемнан калык коклаште шочын-кушшо, шуко жап марий фольклор дене пашам ыштыше сылнымутчо Анатолий Спиридоновын возымо эпосшым марий калыкын кугу деч кугу чон поянлыкшылан шотлаш лиеш. Тудым марий йылмыш тыгай ямлын кусарыше Анатолий Мокеевлан ме тыгак мланде марте вуйнам савена. Икманаш, «Югорно» — ший марий калыкнан шнуй чон мурыжо. Садлан тудо кажне марий суртышто кугу чон аралтыш семын лийшаш, а кушкын шогышо кажне марий икшыве Салий да Пампалче, Чумбылат, Чорай, Акмазик да моло талешке-влакым кечын шижшаш. Лач тидын нерген ме семинарыште ойлен улына.
Паша радамын рӱдӧ темыже сылнымут ыле. Кугурак ийготан возышо мастар-влак – Зоя Дудина, Альбертина Иванова – самырык, нӧргӧ серызе-влакым кумылаҥденыт, мутын сылнылыкшым шижын, возаш туныктеныт, нунын почеламут ден ойлымашыштым лончыленыт. Пьесе чоҥалтме шотыштат марий корифейна-влак – Василий Пектеев, Олег Иркабаев, Геннадий Гордеев – дене каҥашымаш пайдале лийын.
Сымыктыш дене йыгыреак марий журналистике вияҥеш. Тиде аланыштыже Анфиса Эманова, Владимир Матвеев, Татьяна Хлобыстова, Алёна Иванова йыр паша чумырген.
«Кеҥеж сылнымутчын» эше ик шӧрынжӧ — социальный психологий могырым йодыш-влакым лончылымаш. Психологий чон дене пашам ыштыше науко. Лекцийлаште, тренинглаште марий калыкын эргыже Антон Шутов шкенжым профессионал семын ончыктен. Таче Россий да тӱнямбалысе психолог-влак айдемын шижмаш могырым вий-куатше («чувственная культура») ӱлык волен каен маныт. А тидыжым вияҥдаш эре лиеш, лач психолог дене пашам ыштыман.
Тӱнямбалне изи чотан (миноритарный) калыкын шкешижмашыже, шкешамже нерген йодыш пеш пӱсылан шотлалтеш. Канадыште тудым тӱткын эскерат да сылнымут йöн денат рашемдат. Лач тидын нерген семинарын унашт литературовед Ирина Садовина ден журналист Форже Андре Ив сайын каласкалышт.
Иктешлен тыге каласем: тӱнямбалне кумдан палыме культуролог, литературовед Юрий Лотман шке жапыштыже Эстонийысе Тарту ола воктене пӱртӱс лоҥгаште самырык лингвист-влакым икмыняр гана чумырен. Тушко Тарту да Моско университетласе талантан студент-влак, утларакшым аспирант-шамыч погынат улмаш. Нуно семантике аланыште кажне мутым чын кучылтмо шотышто каҥашеныт. Тыге культурологийыште тӱрлö ӱжватам – символым, знакым – умылымо да нуным кучылтмо шотышто семиотике школ нерген ойлаш амал лектын. Кӧ пала, умбакыже мемнан самырык шанчызе ден сылнымутчо-влак тыгак семинарлаште пырля пашам ышташ тӱҥалыт гын, ала Моско-Тартусо семиотике школ семынак шкенан сылнымут, фольклористике ныгызеш марий этносоциолингвистике «шочын» кертеш.
Лаштыкым О.МОШКИНА ямдылен
Т.Токтарован фотожо
