Ончыл производство
Ыштышыжат шуко, ыштымыжат кӱлешан
«Красногорский автофургон комбинат» акционер обществе: теҥгече, таче да эрла
Марий Элыште ик эн шукертсе предприятий могай, паледа? Звенигово районысо Красногорский автофургон комбинат. Тений тудлан 95 ий темеш. Ты предприятий чодырам пӱчкедыше завод семын пашажым 1928 ий сентябрьыште тӱҥалын. Сар деч вара пӧртым чоҥышо комбинатыш савырнен. Тунам пиломатериалым, стандартлан келшыше пӧртлам, корпусный мебельым, цемент-фибролит плитам ыштен луктыныт. 60-шо ийла кыдалне предприятий кызытсе лӱмжылан келшыше у продукцийым лукмашке куснен, автофургон завод маналташ тӱҥалын. Ончыч фургон кузовшо оратам тыглай ковыжлен ышталтын гын, вара – клеитлен да армироватлыме пенопластым кучылтын. 70-ше ийла тӱҥалтыште завод военный заказым шуктымашке ушнен, а ту ийла кыдалне автофургон комбинат манын лӱмдалтын.
Предприятийын кушкын толмыж нерген технический директор Э.В.ЗУЕВ да планово-экономический отдел начальник Т.Г.МИКРЮКОВА дене кутырена. Икымшыже тыште улыжат ик ият пеле ышта гын, весыже – нылле ий наре.
– Татьяна Григорьевна, ик эн шукертсек ыштыше семын ала каласеда ыле: тунам предприятийын лектышыже могайрак лийын?
– Ик эн кугу лектыш дене ыштыме 1986-1991 ийлам налаш гын, комбинат тылзыште 200 наре кузовым, а идалыкыште 2,5 тӱжемым ямдылен. Тунам предприятий кок смене дене тыршен. Кузовшым тӱҥ шотышто «КамАЗ», тыгак изишак «Урал» да «ЗИЛ» шассиш шындыме.
А 90-ше ийлаште Совет Ушем шаланыме деч вара комбинат кугу нелылыкыш логалын. Кузовым ыштымаш чот шагалемын. Илен лекшашлан калык кучылтмо сатум ямдылымашке куснымо. Школ мебельым шуко лукмо да республик мучко веле огыл, пошкудо Татарстаныш, эсогыл тора Молдавийыш колтымо. Тыгак пушкыдо да кухньылык мебельым ямдылыме. Обороно министерствын заказше чот туртын гын, граждан кӱлешлыкан кузовым, мутлан, вахтылыкым, ышташ тӱҥалме.
– Манмыла, кузе кертме, туге илен лекташ тӧчымӧ. А Те, Эдуард Владимирович, тидын шотышто кузерак шонеда?
– Тунамсе вуйлатыше ден пашаеҥ-влакын тыршымыштлан кӧра предприятийым арален кодымо. Моло верысе семын технологический ден конструкторский базымат йомдарыме огыл. Мый шкежат 90-ше ийлаште пошкудо республикысе предприятийыште пашам ыштенам. Ты нелылык чылам тӱкен, но тысе комбинат чытен лектын. Тидын дене кугешныдеат ок лий.
Адакше пытартыш лу ий жапыште предприятийым технически пойдарыме шотышто кугу паша ышталтын. Мый тышке шукерте огыл толынам гын, тидлан ӧрынам ыле. Станокла кокла гыч шукыжым лу ий коклаште налме. Технике ден технологий базе сай. Предприятий вияҥже, моло дене таҥасен да паша лектышым нӧлтен кертше манын, ончычсо вуйлатыше чылажымат ончылгоч шонен ыштен. Тидыже пеш кӱлешан. Тунамсе оборудований да технологий пойдарымаш кызытат, эсогыл кодшо ийын, продукцийым лукмаште ончыко ошкылым ышташ йӧным пуэн.
– Рашемдаш гын, сай ыле.
– Ме военный веле огыл, граждан кӱлешлыкан кузовымат, тидын шотыштак МЧС линий дене мастерскойым, ямдылаш тӱҥална. «КамАЗ» шассиеш манипулятор, тыгак ремпункт шотан кузов шындалтыт. Тиде пунктшо иктаж-могай объектым олмыкташ але тудлан илыш вийым пуаш посна кучылталт кертеш. Тушто генератор ден станок-влак улыт. Договорым пеҥгыдемдыме деч вара ме пел ийыште 16 тыгай пунктым ямдылышна. Йӧршын у продукцийым тыгай кӱчык жапыште да тынаре ыштен шукташ, манаш веле. Конструктор, технолог, производство пашаеҥ-влаклан ик ой дене ваш полшен ышташ, экономист-влаклан тыгак писын чыла шотлен лукташ логалын. Тидыже теве мо нерген ойла: ме технологий могырым кӱлеш кӱкшытыштӧ улына, умбакыже вияҥаш йӧнна уло.
– Улшо дене гына огыда серлаге, векат, у оборудованийымат, у йӧнымат шыҥдарен толыда?
– Тидын деч посна ок лий. Теве лазер сварке аппаратым налынна. Тудо пашам палынак куштылемден: варитлыме деч вара нӱжын эрыктыме ок кӱл. Тыге кид паша шагалемын. Тудым шуктышо-влакым вес пашаш кычкен да ты кӱшеш паша лектышым нӧлталын кертына.
Адакше кодшо ийын паша лектышым нӧлталме программыш ушненна ыле да тудым удан огыл эртарен колтышна. Паша радамым туге виктарышна, коробкам ыштыше 1-ше номеран цех образцовый участкыш савырныш. Тидыже чумыр предприятий мучко паша лектышым нӧлталмашке шуктыш.
– Паша кая гын, пашалан тӱлымашат почеш ок код докан?
– Ме пашаеҥ-влак ончылно социальный порыснам (обязательствынам) огына мондо. Кокымшо ий почела идалык тӱҥалтыш гыч пашадарым 10 процентлан нӧлтен толына. Тыгодымак производствышто ыштыше тӱҥ пашаеҥ-влакын кокла пашадарышт эртыше ик ият пеле жапыште кок пачаш кугемын – 57 тӱжем теҥгеш шуын. Тыште вуйлатыше-влакын пашадарышт шотлалтын огыл.
– Пашам вияҥден колтышашлан ончыкылык планда могай?
– Изишак ӧрыктарышат манаш лиеш. Тений ме военный да граждан кӱлешлыкан 1,5 тӱжем единице изделийым ямдылаш шонена. Тылеч посна вес тӱрлӧ продукцийым – рӱдаҥдыме вурс гыч мебельым – лукташ ямдылалтына. Тудо кузе военный, тугак граждан кӱлешлыклан кучылталт кертеш. Икымше образецым тиде тылзыштак ыштен шуктышаш улына. Кызыт тыгай изделийым Китай гыч кондат. Мемнан ыштымынат тудын деч начар але шерге ок лий, шонена.
Тенийлан предприятийым пужен ыштыме планнат изи огыл. Куштыжо оборудованийым уэмдаш, а куштыжо ешарен налаш палемдалтеш. Южо вере олмыктыдеат ок лий, но шапаш ужаш шотышто йӧсырак. Туге гынат йӧным муына, шонем. Специалист-влакын опытыштлан, ончычсо кыллан эҥертена. Тидын дене пырляк эше ик кугу производство комплексым чоҥаш шонена. Кызыт тудо планироватлыме кӱкшытыштӧ – могай оборудований кӱлмӧ, технологий радам рашемдалтыт.
– Ончычсо ден кызытсым таҥастараш гын, Татьяна Григорьевна, военный ден граждан продукцийым мыняр ыштыме, мыняр пашаеҥ лийме шотышто ойыртем могайрак?
– Совет жапым налаш гын, тӱҥ шотышто военный продукцийым лукмо, а разнарядке почеш ямдылыме кумдан кучылтмо сатун ужашыже улыжат 3-4 процент лийын. Кызыт граждан сату 13 процент нарыш шуэш. 1991-2000 ийлаште сӱрет мӧҥгешла ыле, санденак неле лийын. Туге гынат 2000 ийлан картотеке гыч лектын сеҥыме, пашадар шотыштат парымна уке ыле, паша кугытна кушкаш тӱҥале.
А мыняр пашаеҥ лийме шотышто ойлаш гын, эн шуко ыштыме 1986-1987 ийлаште предприятийыште 1700 еҥ тыршен, кызыт – 882 еҥ. Но тунам тынар шуко пашаеҥым кучымыжо кид дене ыштыме паша шуко лийме денат кылдылтын. Кызыт утларак кугу тыршымашым йодшо кузовым шагалрак вий дене ыштена. Металлым обрабатыватлыме оборудований тидлан кугун полша. Тудо ок лий гын, кугу инструментальный участкым кучаш, эреак штампым, оснасткым ыштен шогаш перна ыле.
– Производствым кумдаҥден толаш шонымыда нерген ойлышда, Эдуард Владимирович. А тидлан пашаеҥдаже сита?
– Кызыт мыняр пашаеҥна улмо нерген ынде паледа. Но вет эше ик ий ончыч шӱдылан шагалрак ыле. Ешарен налде да алмаштышым куштыде ок лий. Кодшо декабрьыште гына шымле наре еҥ, поснак производствышто ыштыше тӱҥ пашаеҥ, ок сите ыле. Колыжым налме гын, эше витле наре кӱлеш.
– Тугеже тыгай йодмашат уло? Татьяна Григорьевна, ты шотышто ала-мом каласынеда ыле?..
– Мемнан Красногорский посёлкыштына промышленный предприятий шагал огыл, военный кӱлешлыкан продукцийым лукшыжо гына – кокыт. Санденак ончыч тыште профтехучилище лийын. Тушто токарьым, фрезеровщикым, сварщикым да молымат ямдыленыт. Но илыш вашталтме деч вара военный заказ шагалеммеке да ятыр пашаеҥ утыш лекмеке, тудымат кӱлдымыш луктыч. Но предприятий-влак ыштеныт, илыш саемме да йодмаш кушмо семын умбакыже вияҥ толаш тӱҥалыныт. А профтехучилищым угыч почмо нерген кӱшнӧ кызытат огыт шоналте. Сандене мыланна мо лиймыжым шке ямдылаш але иктаж-кушто туныкташ коштыкташ логалеш. Тидыже, мутат уке, нелылыкым луктеш.
– Эдуард Владимирович, ты нелылык гыч кузе лекташ шонеда?
– Кызытеш еҥ шинчашкат ончаш перна, а ончыкыжо производствылан туныктымо рӱдерым почаш шонена. Да кызытат шукыж годым опытдымо-влакым наставник полшымо дене пашалан туныктена. А кок-кум тылзе гыч нуно вара шке семын ышташ тӱҥалыт.
Наставник сомылым виктарен колтымылын кӧрак ме кодшо ийын «Марий Элысе наставничествын эн сай практикыже» регионал конкурсышто кок номинаций дене икымше верым налынна – механо-сборочный пашам шуктышо слесарь-влакын квалификацийыштым нӧлталмылан да сваркым ыштыше робототехнический комплекслан оснасткым проектироватлыме да шыҥдарыме кӱшеш паша лектышым кугемдымылан.
Мемнан дене куд-шым рвезе тыглай пашазе семын ышташ тӱҥалын, заочно вузым тунем лектын да вара инженер должностьыш куснен. Мый кызыт кок еҥым эскерен шогем. Коктынат сварщиклан ыштеныт, а кӱшыл образованийым налме деч вара иктыже конструктор, весыже технолог отделлашке кусненыт, но коктынат ты пашаланак мутым кучат. Мо шонеда, тиде сомылым нуно йӧршын вес шинча дене ончалыныт. Мемнан изи деталь дене сваркым ыштыше роботна уло гын, тудын йӧнжым кугемдыме шотышто пашам лачак нуно шуктен шогат. Теве – теорий ден практикетын вашла полшымышт.
– Предприятийыштыда вет шке гычат военный оборудованийым шонен луктыда?
– Мемнан посна научно-конструкторский бюрона уло. Иктешыже холдингыш пурена. Тусо конструктор-влак кокла гыч икмынярже Москваште шинчат, молышт тыште ыштат. Кодшо ийыште кок-кум изделийым пырля ямдыленна. Тидлан лицензийнат уло. Кокытшо тергымашымат эртен, кумшыжо кызыт тергалтеш. Ме нуным Обороно министерствылан заказ почеш ямдылыше веле огыл, шке гыч ыштыше тӱҥ предприятийлан шотлалтына.
– Предприятийда посёлкым негызлышылан веле огыл, тыгак производствым виктарен колтымо да социальный полышым пуымо шотыштат тӱҥлан шотлалтеш.
– Комбинатыштына улшо пожарный часть чумыр посёлко пелен пеҥгыдемдалтын, но тудым ме кучена. Лум чот толмеке, тусо уремыш корным эрыкташ меат лектына. Шефыш налме 1-ше номеран школлан, посёлкысо социальный ден спорт объект-влаклан полшена. Кажне ийын 9-ше Майлан Сеҥымаш паркым да тусо памятникым шотыш кондена. Предприятий кумдыкыштынат шарнымаш стелла уло, но тудо ӧрдыжтӧ шога ыле, сандене кодшо шыжым мланде кылмыктыме деч ончыч тӱҥ площадьыш кусарышна, йырже брусчаткым оптышна. Тений Сеҥымаш кечылан гранит дене тӱзатен шукташ да кеч пайремлан курымашлык тулым чӱкташ шонена. Тидыже историйнам арален кодышашлан ышталтеш.
Поро шонымаш денак кодшо ийын предприятийыште ыштыше ача-ава-влакын йочаштлан почмо кечым эртарышна. Умбакыжат тыгай сомылым шуяш тӱҥалына. Тек нуно ачашт-аваштын ыштыме предприятийым пагалаш тунемыт, а кушкын шумекышт, еш традицийым шуен, тышке пашаш толыт. Кызытат пашаеҥ-влак кокла гыч шагалын огыл кеҥеж канышлан йочаштым, тунемшым але студентым, жаплан але практике шотеш пашаш пуртат, завод илышым рашрак пален налаш полшат.
– Чыла тиде кӱлеш, тыге гына поро кыл умбакыже шуйнен да предприятий умбакыже пашам ыштен кертеш. Татьяна Григорьевна, мутланымашнам Те тӱҥалда гын, ала Теак, тыште ик эн кужун ыштыше семын, иктешлен каласеда?
– Предприятийна кужу корным эртен. Тушечын изи огыл ужашыжым мый шке шинчам денак ужынам, тыштак ыштенам. Тунамат шагал огыл сай вуйлатыше лийын, неле пагытыште илен лекташ йӧным кычалын. Кызытат тыгаяк улыт. Ик ият пеле ончыч предприятийыш вуйлатыше-влакын у командышт толын. Виян да шотан команде. Сандене ӱшанем: Красногорский автофургон комбинатна умбакыже вияҥаш тӱҥалеш.
Тыгай мутланымаш деч вара туштак колышт шинчыше да мом ойлымым жапын-жапын пеҥгыдемдыше тӱҥ диспетчер И.И.Кириллов дене предприятий да цехла мучко коштыш савырнышна. Тудат тыште 29 ий тырша гын, комбинатын пашажым сайын пала да мыйымат палдарыш, автофургон кузе ышталтмым да тудым шочыктышо-влакым фотош войзен налаш йӧным пуыш. Предприятийын виян улмыжым, кугу пашам шуктымыжым шке шинчам денак ужым да кызытсе тургым жапыште тидын кӱлешлыкышым эшеат рашрак умылышым.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: Э.Зуев, И.Кириллов да Т.Микрюкова; комбинатын продукцийже да тудым ыштыше-влак.
Авторын фотожо
