Тӱрлӧ чер ваштареш кучедалаш да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 21-27 октябрь Пакчасаска ден емыж-саскам кочкаш ӱжмӧ арня семын палемдалтеш.
400 грамм йӧршынат шуко огыл!
Айдемын рационыштыжо пакчасаска ден емыж-саска кугу верым налшаш улыт, молан манаш гын нуно шергакан витамин, углевод, органический кислота, минеральный вещества клатлан шотлалтыт да организмлан шот дене пашам ышташ полшат.
Тазалыкым аралыме тӱнямбал организацийын пытартыш темлымашыж дене келшышын, айдемылан кечыште 400 грамм деч шагал огыл пакчасаска ден емыж-саскам кочкаш кӱлеш. Но ийготым, ӱдырамаш але пӧръеҥ улмым, куатым кучылтмо кугытым шотыш налын, тиде нормым организмын йодмыжлан келыштараш лиеш.
Пакчасаска ден емыж-саскам ситышын але темлыме деч утларакат кочмо дене организмлан пеш кугу да шуко шӧрынан пайда ышталтеш:
— икшыве сайын кушкеш да вияҥеш;
— илыш кужемеш;
— психикын тазалыкше аралалтеш;
— онкологий да шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме лӱдыкшӧ иземеш;;
— кояҥын да сакыр диабет дене черланен кертме амал лушка;
— шолын пашаже саемеш;
— иммунитет пеҥгыдемеш.
Икшыве ковыштам ынеж коч гын…
Кузе шонеда, йочада-влак пакчасаскам мынярак чӱчкыдын кочкыт? Чӱчкыдынжак огыл, очыни. Ача-авалан икшыве-шамычым тынарыжак йӧратыме огыл пакчасаскам кочкаш кузе туныкташ? Тиде йодыш кугыеҥ-влакым поснак у тунемме ий тӱҥалтыште тургыжландараш тӱҥалеш, вет чылалан раш: йоча сайын тунемже, начар игечыште ынже кылме манын, тудын иммунитетше ден чытышыжым пеҥгыдемдаш, куатшым вияҥдаш кӱлеш, да тыште пакчасаска ден емыж-саска изин огыл полшат.
Икшыве пакчасаска ден емыж-саскам йӧратен кочкаш тӱҥалже манын:
- тидыжымат-тудыжымат виеш але ондален пукшаш огеш кӱл. Йочам шке тазалыкым, поснак капкыл нелытым эскераш, пайдале кочкышым кочкаш туныкташ кӱлеш;
- пакчасаскам ресторанысыла але кулинар телешоусыла тутлын да моторын ямдылыза. Тудым йӧр, ужар шудо, специй дене тамлештарыза, йытыра тӱсым налмешкыже жаритлыза, бекон, сыр, пӱкш, нӧшмӧ да моло продукт дене тамлештарыза;
- пакчасаска + палыме кочкыш. Кӱмыжыштыжӧ у але палыдыме кочкышым ужмекыже, йоча ӧрткен кертеш, сандене кабачок але шпинат лышташ пелен кеч пареҥге немырым пыштыза;
- идат мокто, идат вурсо. «Брокколим от коч гын, десертым ом пу» але «Молодец, чыла пакчасаскам кочкынат» манме дене йочам путайкаледа веле. Икшыве капкылжын сигналжым, шужымыжым да теммыжым, кумылжым, мом кочкаш кӱлмым шке умылаш тунемшаш;
- умбакыжат тамлыза. Психолог-влакын мутышт почеш, икшыве у блюдым 8-15 гана тамлен ончымыж деч вара веле кочкаш тӱҥалеш. Тидымак шотыш налын, йочан брокколим шӱвал шумыж деч вара пакчасаскам пуымым чарныман огыл, а угыч да угыч темлыман;
- пырля ямдылыза. Шымлымаш пеҥгыдемден: йоча сад-пакчаште пырля ончен куштымо, кухньышто пырля ямдылыме пакчасаска ден емыж-саскам кумылынрак кочкеш;
- примерым ончыктыза. Шылтыде вашештыза, рационда пакчасаска ден емыж-саскалан мынярак поян? Шкежат фастфуд ден шере кочкышым огыда йӧрате? Шарныза, йоча-влак шуко мом эн ончычак ача-авашт деч кӱсынлат;
- руш манмыла, креативный лийза. Икшывылан ойырен налаш йӧным ыштыза:
– Олмам кочкат?
– Огым.
– Бананым кочкат?
– Огым.
– Кешырым?
– Огым.
– Олмам але бананым кочкат?
– Олмам.
– Олмам але кешырым?
– Олма ден кешырым;
- модса. Янлык ден вольык мом кочкыт? Мутлан, мераҥ нерген мут лекмеке, икшывылан кешырым тамлен ончаш темлыза;
- ешым ушыза. «Айда, ачатлан могай тутло пакчасаска рагум ямдылен кочмына нерген ойлена?» але «Коватлан ала пакчасаска салатым ыштен сийлена?» темлымаш дене чыла йоча келшышаш.
«Пурын ом керт», – ида ман
Илалше еҥ-влакын чумыр чотышт гыч 80-90 процент ужашыжын организмыштыже С витамин огеш сите, 40-60 процент ужашыжын – А, В1, В2, В6 витамин-влак, макро- ден микроэлемент-шамыч (кӱртньӧ, йод, кальций, магний да молат).
Суперфуд клатлан пакчасаска ден емыж-саска шотлалтыт. Тышке шинчал дене консервироватлыме кияр, помидор да моло продукт огыт пуро. А теве кылмыктыме, коштымо да шолтымо пакчасаска ден емыж-саска лач лийыт.
Илалше еҥлан кече мучко кок-кум порций емыж-саска ден кум-ныл порций пакчасаскам кочкаш темлалтеш. Ик порций емыж-саска – тиде ик кугу олма, грушо, апельсин але кум-ныл сливе, мандарин, кугымӧр. Ик порций пакчасаска – пел стакан тыгыдемден ямдылыме але ик стакан тыгыдемдыме свежа пакчасаска.
Пакчасаска кокла гыч утларакше йошкарушменым, нӱжымӧ свежа кешырым, кабачокым, кавуным, пеледышан ковыштам, помидорым, пареҥгым (немырым) кочкаш кӱлеш, емыж-саска кокла гыч – шере сорт чыла мӧр ден емыжым, цитрусым, олмам, шемшоптырым, шерывӧчыжым. Ковыштам рационышто иземдаш келшен толеш, молан манаш гын тудо шумо процессым вияҥда. Магний ден калийын шинчалыштлан поян чернослив ден курагам кочкаш кӱлмӧ нергенат мондыман огыл.
Рационыш тыгак С ден Р витамин-шамычлан поян шуанвондыгичкым, апельсиным, йошкар шере пурысым, шемпызлыгичкым, шемшоптырым, петрушкым, укропым, ужар шоганым да пуншоптырым пуртыман.
«Пӱем уке, олмам пурын ом керт», – ида ман! Кызыт пакчасаска ден емыж-саскам тыгыдемдыше шуко тӱрлӧ ӱзгар уло, сандене нунын дене пайдаланыза.
Кажнын – шкенжын пайдаже
Айдемын тазалыкше шӱм дене чак кылдалтын, а шӱмын пашаже – кӱлешан веществалан поян кочкыш дене.
Шӱмлан калий кӱлеш, тудо пареҥгыште, пастернакыште, кавунышто, йошкарушменыште, кешырыште, бананыште, арбузышто да гранатыште шуко.
Пурсан кушкыл, йошкарушмен, лышташан ужар шудо да цитрус В9 витаминлан – фолий кислоталан – поян улыт, шуанвондыгичке, облепихе, шемшоптыр, цитрус, кугымӧр, киви, модо, эҥыж, болгар пурыс, томат, лышташан ужаш кушкыл, брокколи да пеледышан ковышта – С витаминлан, шпинат, салат, лышташан горчице гай лышташан ужар шудо ден брюссельский, ош вуян, брокколи ковышта гай ыресла пеледышан пакчасаска – К витаминлан.
Тылеч посна пакчасаска ден емыж-саска фитонутриент-влаклан поян улыт, нуныжо вӱргорнын стенкыжым пеҥгыдемдат, организмым эрыкан радикал да пуалме чер деч аралат.
Йошкар, нарынчалге да нарынче тӱсан пакчасаска ден емыж-саскаште каротиноид шуко. Нуно А витаминым ыштен лукмаште участвоватлат, шӱм-вӱргорно системым тӱрлӧ чер деч аралат, иммунитетым пеҥгыдемдат.
Виноград ден мӧрыштӧ улшо ресвератрол ушым вияҥда, онкологий да шӱм-вӱргорно чер дене черланыме деч арала.
Шуко кушкыл продуктышто полифенол уло. Тудо организмын клеткыже-шамычлан зияным ыштыше радикал-шамычым пытара.
Тазалык иммунитет денат чак кылдалтын. Тудым пеҥгыдемдышашлан рационыш жапын-жапын чеснок ден шоганым, шуанвондыгичке отварым пуртыман.
Икманаш, таза лийнеда, шуко илынеда гын, шкенан кундемыште шочын-кушшо пакчасаска ден емыж-саскам кочса.
Лаштыкым М.ИВАНОВА ямдылен
М.Иванован фотожо/ «Марий Эл» увер агентстве
