Марий Эл писатель ушемлан – 90 ий
Икымше гана марий писатель-влак 1930 ий 6 апрельыште пырля чумыргеныт. Тунам Марий пролетар писатель ассоциацийым ыштеныт, кум еҥан правленийым сайленыт.
1934 ийыште СССР писатель ушемым чумырымо дене Марий областной отделенийже (Марий автономный областьысе писатель-влак ушем) ышталтын. У вуйлатышылан П.Карповым ойыреныт. Тиде ийынак 12–14 июньышто марий писатель-влакын конференцийышт эртен, тушто 9 литераторым Писатель ушемыш пуртеныт, «Литературный фронт» газетым (ик гана гына лектын) лӱмын луктыныт. Икымше всесоюзный литератур съезд Москваште 17 август гыч 1 сентябрь марте эртаралтын. Марий писатель-влак кокла гыч тушто П.Карпов, О.Шабдар, Н.Игнатьев да Я.Ялкайн лийыныт.
Тыгеракын, 90 ий ончыч Марий писатель ушемлан тӱҥалтыш пышталтын. Чапле лӱмгече вашеш ме тачысе вуйлатышыже, поэт Светлана АРХИПОВА дене мутланена.
– Светлана Дмитриевна, айста торашке огына кай, каласен кодена, серызына-влакым могай пайрем вуча?
– Индешлу ияш лӱмгечынам Марий тиште пайрем кышкарыште палемдена. Мемнан деке кугу уна, Россий писатель ушемын енеральный директоржо Василий Владимирович Дворцов, толеш. Тыгак Удмуртий, Башкортостан да моло кундемла гыч коллегына-влакым вучена. Пырля чумырген, писатель ушемын вуйлатымыж почеш ышталтше паша нерген каҥашаш тӱҥалына. 10 декабрьыште, Марий тиште кечын, «Мый йӧратем тыйым, Россий!» сылнымут-сылнысем программыште поэт-писательна-влак почеламутыштым лудаш тӱҥалыт, лӱмгече вашеш увертарыме конкурсышто сеҥыше-влакым саламлена.
– Писатель радамыште кызыт мыняр еҥ шотлалтеш.
– Чылаже 75 йыжыҥъеҥ, правленийыштына – 12 серызе, нунын коклаште руш да марий писатель-влакат улыт.
– Марий тиштым виҥдымаште писатель-влакын надырышт, учёный-шамычын семынак, моткоч кугу. Марий сылнымутна курым-курымла дене аралалт кодеш манмылан могай ӱшан уло?
– Марий писатель-влакын произведенийышт тӱрлӧ кӱкшытан изданийлаште савыкталтыт. Эн кугу ошкыл семын мый Россий калык-влакын кызытсе литературышт серий дене лекше Финн-угор да самодий калык-влакын антологийыштым шотлем. Шым антологийыш марий писатель-влакын тӱрлӧ жанр дене возымышт пурталтыныт. Шукерте огыл Юрий Соловьев, Игорь Попов да мый Хант-Мансийыш кугу конференцийыш миен коштна. Мемнан деке самырык поэт-влак Алена Яковлева ден Виктория Мамаева ушненыт. Финн-угор писатель-влакын ассоциацийыштым вуйлатыше Еремей Айпин, тудым кодшо ийын сайленыт, финн-угор калык-влакын литературыштым вияҥдыме шотышто кугу шонымашым каласыш.
– Республикыштына 1970-шо ийлаште «Эрвий» альманах лектын шоген…
– Тудо кызытат ий еда савыкталтеш. Тыште профессиональный писатель-влакынат, возаш гына тӱҥалше автор, эсогыл йоча-влакын, усталык пашашт пурталтыт. Тылеч посна руш йылме дене «Дружба» альманахым эреак ямдылена.
– Писатель ушем серызе-влаклан самиздат йӧн дене книгам лукташ полша. Тыге?
– Мутат уке, прозым але поэзийым, я пьесым сераш кумылан кажне еҥын возымыжо, Марий книга издательстве темла гынат, комиссий гоч эртен ок сеҥе. Тыгай годым мемнан ушемын полышыжлан эҥерта. Тыге тений Галина Сайтаеван, Надежда Степанован, Зоя Савельеван да эше икмыняр авторын сборникшым лукна. Тыгодым мастарлыкыштым эскерена, ой-каҥашым пуэна.
– Кусарыме пашат тачысе письменность дене кыдалтын. Тыште мо куандара, мо азапланаш амалым пуа?
– Сылнымутым кусарыме шотышто азапланаш тугай кугу амал уке гай чучеш. Тений кеҥежым республикышкына издатель, литератур деятель Дмитрий Ицковичын вуйлатыме «Шочмо книга» проектын участникше-влак толын коштыч. Национальный йылме гыч руш йылмыш кусарыме шотышто ятыр сай ой-каҥашым пуэн коденыт.
Йоча да мыскараче писатель Елена Юнусова ден прозаик Анатолий Ишалин, нуно коктынат ушемнан правленийыштыже шогат, тений Дагестаныш кусарыше-влакын кугу семинарышкышт ушненыт. Поэт-влак Вячеслав Комаров ден Лидия Иксанова ты мастарлыкыштым Москваште шуареныт.
Тидын шотышто паша шуко ышталтеш. Республикысе правительстве пелен сылнымут йодышым лончылышо группым чумырымо, тудым тымарте Михаил Зиновьевич Васютин вуйлатен, кызыт Михаил Иванович Матвеев виктара.
– Адакшым айда палемдаш огына мондо: южо писатель шке произведенийжым интернетыш шындедылеш. Тиде адак марий письменностьна цифровизаций саман дене тӧр ошкылмым ончыкта огыл мо?
– Келшем. Теве интернет йылмызына Андрей Валерьевич Чемышев могай поян электрон книгагудым чумырен. Кеч ондакысе писатель-влакын, кеч кызытсын произведенийыштым муаш лиеш. Тӱрлӧ мутерым вераҥдыме. Пеш йӧнан, пайдаланен гына мошто.
– Светлана Дмитриевна, тиште да сылнымут, писатель да книга да моло нергенат шуко мутланаш лиеш. Чоным корштарыше йодышат, ыштышаш пашат шуко – тидын нерген вес гана мутланена. Кызытеш тыланда кугу тау.
– Вашлияш кумыл эре уло. Таче чыла писатель-серызе-влакым Марий тиште кече да Марий писатель ушемын юбилейже дене шокшын саламлем. Чылаштым ушемыштына у книга дене вучена.
Лидия СЕМЕНОВА мутланен
Фотом еш архив гыч налме
