2 апрельыште уста гармоньчо, виян йӱкан мурызо Саша Иванов 50 ияш лӱмгечыжым палемда. Тиде амал дене 11 апрельыште В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полатыште «25 ий – сценыште, 25 ий – чонышто…» концерт программым эртара.
Йоча пагыт
Шернур район Изи Мушко ялын шочшыжо сымыктыш тӱняш Саша Иванов лӱм дене пурен. Тӱҥалтыш класслаште мураш йӧратыше да гармоньым шокташ тунемше рвезе Купран кыдалаш школ деч вара Йошкар-Оласе радио-механический техникумышто тунемын.
– Талантан моло ӱдыр-рвезе-влак семын Национальный президент школышто тунемашат кумылем лийын да… Изирак эргыштым ача-авам торашке колташ тоштын огытыл, – мутланымашым тӱҥале Саша Иванов. – Ӱҥышырак, вожылшырак лийынам, садланат, очыни, сымыктыш тӱняш ик ошкыл почеш весым чон йодмо почеш ышташ логалын. Чылажланат гармонь кумылаҥден. Рушарня мылам пайрем кечыла чучын. Рушарнян йӱкшен шудымо мончаште ала-мыняр шагат дене ик сем почеш весым шоктенам.
Мастарлыкым погаш ялысе тӱвыра пӧрт пеленысе «Олык марий» ансамблят чот полшен. Саша тунам аккомпониатор лийын да ди-джей сомылым шуктен. Тиде пагытым мондаш лийдыме шӧртньӧ жаплан шотла. Лач тунам мурсемым йӧратымыжым шижын да умылен.
Кугу сцене
Шернур РТП-ште токарьлан пашам ыштымыж годым чонжо мураш йодын. Икымше профессионал ошкыллан 2001 ийыште «Ший памаш» фестивальыште усталыкшым тергымым шотла. «Тушко нимом палыдыме да моштыдымо, чылт сокыр карме гай миен пуренам», – воштылеш шкеже. Кумда сценыште лийме кумылым нӧлтен, эше кум гана ты конкурсын участникше лийын, лауреат лӱмым налын. Вараракше эше кок ӱдырым конкурслан ямдылен.
Лӱмлӧ семмастар – лишыл йолташыже
Муро аланыште кушкаш да лӱмлӧ композитор-влак дене палыме лияш И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын эстраде пӧлкаштыже тунеммыже (заочно) чотак полшен.
– Чапланыше семмастар Валерий Дмитриевич Кульшетов дене палыме лиймемлан пӱрымашемлан тауштен илем. Туныктышем дене тынар лишыл йолташ лийына манын, кӧ шонен?! Валерий Дмитриевич марий сем тӱняште веле огыл, мыйын чоныштемат шӧртньӧ буква дене возалтын. Илен-толын, икте-весыланна пеҥгыде эҥертышыш савырнышна. Пашамат пырля ыштенна, канашат пырля коштынна. Шке кумылынак эргымлан кресача лиймыже мылам шулдырым куштен, – Сашан кумылжо тодылалтме гай лие. – Музык дене кӱшыл шинчымашым налаш мыйым виешак Чебоксар оласе университетыш поктен колтыш. «Чыте!.. Тунем!» манмыжым шуко гана шарналтенам да кӱштымыжым шуктенам. Дипломан лиймемым чо-отак вучыш. Серафим Антроповын «Йолгорно» почеламутшылан мурым ямдылышна. Тудым Шернур тоштерыште усталык вашлиймашем годым баян почеш мурымекем, «А ынде кугу сценыште йоҥгалтарымет вучем», мане. Чаманаш кодеш, уке лиймекыже веле шонымашыжым шуктенам.
«Вернисаж», «Кас гармонь»
Ятыр вере пашам ыштымеке, 2014 ийыште Шернур посёлкысо тӱвыра да каныме рӱдерыш толын. Тыште чонжылан келшыше тӱрлӧ пашам умбакыже ворандарен. Мутлан, гармоньчо йолташыже Алексей Горинов дене пырля «Мемнан годсо муро» сборникым ямдыленыт, 20 утла мурым возен, Марий радион фондышкыжо пуэныт.
Кызыт тудо – калык лӱмым нумалше «Вернисаж» эстраде муро студийын хормейстерже. Пашаже эстраде муро дене кылдалтын гынат, пеленже гармоньым эреак куча.
Чумырымо «Кас гармонь» ансамбль дене Москошто «Интурмаркет» выставкым почмаште лиймышт волгыдо шарнымашым коден. Василий Тёркин лӱмеш гармоньчо-влакын фестивальыштышт тӱҥ призым сеҥен налмышт ансамбльын репертуарышкыже у тӱсым пурташ полшен. Марисола гыч йыгыр кум иза-шольо Шабдаровмытым ӱжмеке, Киров кундемыште эртаралтше «Вятские-хватские» конкурсышто ятыр гана мастарлыкым ончыктеныт, кок гана Гран-прим сеҥен налыныт. Ӱмаште кеҥежым Удмуртийыште лийше «Звуки прошлого» фестиваль гыч лауреат лийын пӧртылыныт. А ик эн кугу сеҥымашлан, мутат уке, Россий телеканалыште Андрей Малаховын «Песни от всей души» передачыштыже марий койышым ончыктымыштым шотлыман! Марий шӱлышан кум эргым уло тӱнялан палдараш шонымо денак ты передачыш серышым возен колтен.
Эрлалан кодыман огыл
– Кодшо ӱмырем арам илен эртараш огыл манын, йӧн улмо годым шуко пашам ышташ шонымаш уло. Чапле мурым возен кодаш чонем йӱла. «Мотор ӱдыр» мурем 13 ий наре кийыме деч вара идалык тӱҥалтыште веле Марий Эл радиош пуэнам, – чонжым почо Саша. – Шуко пашам эрласе кечылан кодена, шол. Илышыште вараш кодаш огыл манын, шонымым тачак шуктыман. А теве нине кум пашам шкемым веле огыл куандара шонем, а калык чоныштат могай-гынат поро кышам кода: чарайолын модын куржталме Изи Мушко ялемлан, йӧратыме Шернур районемлан пӧлеклыме муро ден видеоклипым да ӱмырем илен эртарыме шерге Чылдемыр ялемлан лӱмынак мурым ямдыленам.
Лишыл йолташем
– Гармонь – эреак пеленем. Тудым кидыш налде омак чыте, шокталтен колтем да чонем луштарем, тыге нойымем мондалтеш, кумылем нӧлталтеш. Арня кидыш ом нал гын, моткоч йокрокланем, парнялам модыктылын, паҥга-шамычым темдыштмемак шуын колта, – воштылалын ойла гармоньчо.
Кызыт нылымше гармонь дене шокта. Гармоньжо молын гай огыл – руш манмыла, именной! Марий тамга дене сӧрастарыме да лӱмнержым возыман гармоньым ышташ кӱлмӧ йодмашан серышым Шуя оласе фабрикыш шкеже возен колтен! Идалык гыч тиде «шедеврын» озаже лийын!
Пӧръеҥ кум пашам шуктышаш
– Пушеҥгым пеш шуко шынденам, Ярослав эргым кушкеш. Пӧртым посна чоҥен омыл, пелашем да икшывем дене ача-авам дене пырля шочмо суртыштак илена. Пӧрт йыр улшо оралте-шамычым: мончам, гаражым, мастерскойым – ыштенам, – каласкала кидмастар. – Чон дене каналташ келшыше кок пачашан, балконан чатка пӧртым пакча могырыш ышташ шонем.
А тидлан ӧраш нимолан, Сашан кид-йолжо чыла пашалан толеш. Школ деч вара токарьлан да сварщиклан тунеммыже сурт оралте коклаште кучылташ йӧршӧ лу наре тӱрлӧ станок ден агрегатым погаш кӱлын. Окна рамым, окнасергам, тӱрлӧ узоран карнизым пу гыч пӱчкеден лукташ мастар, пӧрт кӧргысӧ мебельымат (кроватьым, шкафым, ӱстелым, теҥгылым) шкежак ямдылен. Чон йодмо пашажым телымат шукташ лийже манын, лӱмынак шокшо мастерскойым ыштен.
Чон коржын
– Ушкалым, тунам, презым ашненна, кок-кум ий ончыч эше кум презым налынам ыле. Теле гоч пукшен лукташ 38 рулон шудым ямдылаш перныш. А такшым вольыкым ашнаш кумыл уло, – палдара суртоза.
Солашат, удырашат да моло пашалан келыштарыме агрегатым уста кидмастар шкеже чумырен. Изи тракторымат лӱмынак поген.
– Кызыт шукынжо вольыкым огыт ашне, садлан нунын кумдыклаштат шудым солем. От соло гын, пасушто чодыра шочеш. Ты шотышто чонем коржеш, вет ожно калык, илемым ышташ манын, чодырам куклен, а кызыт йогылан кӧра уэш чодырам куштена… Теве ялыштат шудым солыдымо верыште «Кузьмичын куэрже», «Вали ватын куэрже» «шочыныт», – ойла Саша. – Ялыште кызыт чыла йӧн: газ, пӧртыштӧ шокшо вӱд, душ кабин, вургем мушмо машина – уло, илен веле моштыман. Тыгайже огеш лий гын, очыни, мыят олаш илаш куснем ыле. Но шочмо кундем садак эн шерге. Тысе яндар юж, мотор пӱртӱс, саскалан да емыжлан поян чодыра, кумда пасу – чылажат кумылым нӧлта да илаш вий-куатым пуа.
Алевтина БАЙКОВА
Фотом еш альбомжо гыч налме
