КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

Евгений Волков: усталык пашаже

15 июльышто Оршанке районысо Тошто Крешын ялыште мурышо да семӱзгар коллектив-влакын «Эҥер вӱд ӱмбалне» лӱман фестиваль-конкурсышт лиеш. Тудо иза-шольо Арсий да Евгений Волковмытым шарныме лӱмеш эртаралтеш.

Евгений Афанасьевич Волков — Оршанке мландын чапланыше эргыже — Марий кундемын тӱвыра илышыштыжат пале кышам коден. Тудо колымшо курымын 50-ше — 60-шо ийласе шкешотан  композитор. Тудын мурыж дене икмыняр тукым кушкын. Василий Сапаевын «Букварьже» (икымше гана 1957 ийыште савыкталтын) почеш кумло ий утла икымше классым тунемше-влак «Кушто А букваже?» муро дене мучашленыт. 1959 ийыште Семен Вишневскийын мутшылан возымо «Марий Эл» мурыжо кужу жап Марий АССР-ын гимнже семын йоҥген. Йоча-влаклан возымо произведенийже-влак 1961 ийыште «Тӱҥалтыш школлан муро-влак сборникыште» савыкталтыныт.

XXI курым тӱҥалтыште Евгений Волковын лӱмжӧ йомаш тӱҥале. «Кто есть кто в Марий Эл?» (2002) справке изданийыштат, «Марий Эл Республикын энциклопедийыштыжат» (2009), «Марий биографический энциклопедийысе» (2006) 3849 лӱм коклаштаттудын фамилийже  уке. «Беседы о композиторах. Очерки» (2006) книгаште веле ик лаштык Евгений Волковлан пӧлеклалтын.

Марий Элын Кугыжаныш архивыштыже Арсентий Афанасьевич Волковын «Мыйын илыш — муро. Шулдыраҥше муро. Композитор Евгений Волковын илышыж ден творчествыже нерген» рукописьше (1989) ден «Биографические очерки о Евгении Волкове» машинописьше (1980) аралалтыт. Изажын шарнымыж почеш, Евгений Волковын усталык пашаже 1953 ий шыжым Арсий Волковын «Кунам коктын вашлийына», Чалай Васлийын «Ала кушто улат» почеламутышт дене тӱҥалын. Икмыняр жап гыч марий радио  кок мурыжымат плёнкыш возен. Мурызо Ксения Русова авторын баяным шоктымыж почеш мурен. Тыге 1954 ийыште композиторын икымше мурыжо-влак радиоэфирыште йоҥгеныт. 1955 ийыште радиом колыштшо-влак «Тымапий» лӱман мыскара мурыжым колыныт. Тудым Маргостеатрын артистше Илья Россыгин мурен. «Эх, Микошка!» (1959) мурыжат  тыгаяк сынан лийын. Артист Андрей Андрианов «Кӧ гын тиде ӱдыр?», «Покто веле корно сай» муро-влакым луктын. Кӱчык метражан «Покто веле корно сай» фильм икымше марий видеоклипыш савырнен. Артист, мурызо Майя Романова  «Ший шергаш», «Эҥер вӱд ӱмбалне» муро-влакым калык ончыко луктын. «Авамлан» мурым икымше гана Леонид Краснов, «Ох, йӧрата» мурым Вера Мурзанаева йоҥгалтареныт.

1953 ий 5 сентябрьыште Е.Волков икымше гана Марий АССР композитор ушемыш миен да «Кунам коктын вашлийына» мурылан рекомендацийым йодын. Тунамак Евгений баян дене шокташ калык семым ямдылаш тӱҥалын. 1953 ий 30 октябрьыште композитор-влакын погынымашыштышт (Л.Сахаров, К.Гейст, А.Искандаров, Н.Сидушкин лийыныт) тудын «Оршанке вел куштымаш» ден «Хлебниково районысо куштымаш» семже-влакым колыштыныт. Тиддеч вара Йошкар-Ола да Звенигово вел куштымаш сем-влак шочыныт.

Усталык паша корныштыжо Евгений Афанасьевич изаже Арсий Волковын мутшылан шуко мурым возен. Пырля пашам ыштыме жапыште тыгай муро-влак шочыныт: «Кунам коктын вашлийына» (1953), «Йырваш шошо пеледеш» (1954), «Шӱмлан ласка» (1955), «Тымапий» (1955), «Шыргыжеш кечыжат» (1956), «Йӱкем колнеда гын…» (1958), «Ит ӧпкеле» (1958), «Шочмо элем нерген шонымаш» (1959), «Эх, Микошка» (1959), «Школьный вальс» (1959), «У ий» (1959), «Кӱтӱчын мурыжо» (1961), «Шӱшпык тольо садерышкем» (1961), «Эҥер вӱд ӱмбалне» (1961), «Лийнем пеленет» (1960), «Кас рӱмбалге годым» (1962), «Тол мый декем» (1962), «Пален тый лий» (1962), «Оръеҥ мелна» (1962), «Таҥем толын сӱан ден» (1963), «Ший шергаш» (1964), «Али вара, мо вара» (1964), «Шошо чевер кечын» (1965), «Шыматен ончал» (1965), «Жапше, ой, могае» (1967).

1958 ийыште Калык усталык пӧртын репертуар листаштыже Е.Волковын «Айста муралтена» мурыжо савыкталтын. Тиде ийынак 25 сентябрьыште МАССР композитор-влак погынымаште семмастар-шамыч Л.Сахаров, А.Искандаров, В.Яшмолкин, Н.Сидушкин, тыгак музыкальный училищын тунемшыже-влак лийыныт. Тушто ты мурым мураш темленыт. Тиддеч посна А.Степановын   «Ужар олык угыч пеледалтын», А.Волковын «Ит ӧпкеле» («Ӱдыр муро») почеламутышт негызеш ямдылыме муро-влакымат сайлан шотленыт.

Икымше мурыжо-влакым Е.Волков баян почеш мураш возен. А 1959 ий февральыште МАССР композитор-влак погынымаште Антонов Ивукын почеламутшо почеш «Шошо» мурым хорын ик йӱк дене, «Кеҥеж жап» (мутшо М.Большаковын) ден «Марий Эл» (мутшо С.Вишневскийын) мурсаскаже-влакым хорын баян почеш кок йӱк дене мурымыжым колыштыныт. 1962 ийыште Евгений Афанасьевич хорлан «Сирень» (мутшо С.Вишневскийын), 1963 ийыште «Мемнан шошо» (мутшо В.Колумбын) баян почеш кум йӱкан хорлан  муро-влакым ямдылен. 1965 ийыште МАССР тӱвыра министерствын йодмыж почеш «Каче-влак» спектакльлан баян да симфонический оркестр почеш мураш йӧрышӧ мурым шочыкта. Самырык композитор фортепианоланат («Ӱдыр муро» В.Исенеков ден Е.Волков), духовой оркестрланат (Пайрем марш», Г.Гусевын инструментовкыжо) возымаште шкенжым терген онча. 1960 ий 14 октябрьыште Марий Эл Республикын 40 ияш лӱмгечыжлан Тӱвыра министерствын йодмыж почеш Евгений Волков фортепиано почеш хорлан  «Салам, шӱмбел республика!» (Макс Майнын мутшо) мурым воза.

— Соло, дуэт — мылам тиде шагал. Хор, квартет лачеш толмыла чучеш. Лирике шӱлышан музыкальный комедийым але тидын гайракым возымо шуэш. Скрипкылан, гобойлан солым возымаштат шкемым терген ончынем. Кузе лектеш, — серен Е.Волков ик серышыштыже (1966 ий 20 март). А 1966 ий 24 февральысе серышыштыже тудо духовой оркестрлан  2 маршым: «Тӧтыретпуч», «Труба» (2 вариант)  — возымыж нерген палдарен.

1960 ий марий калыклан радио гоч сылнысем саламлымаш дене тӱҥалын. 1959 ий 10 декабрьыште Радиовещаний да телевидений комитет композиторлан баян почеш дуэт дене мураш «У ий» (А.Волковын мутшо почеш) да ты семӱзгар денак йоҥгалтараш «Школьный вальс» муро-влакым ямдылаш йодын. Радио гоч  тиде мурым автор да музыкальный редактор П.Степановын йоҥгалтареныт.

Е.Волковын архивыштыже йоча муро рукописьше-влак («Теле муро», мутшо Вера Бояринован, «Авамлан серыш», мутшо С.Есенинын) аралалтыныт. Республикысе радиофондышто Е.Волковын вуйлатыме йоча хорын участницыже Нина Ивайкован мурымо «Шырчык толын», «Шошыжат чевержат», «Кушто А букваже» мурыжо-влак улыт.

1955 ийыште Е.Волков М.Шкетан лӱмеш Маргостеатр дене кылым ышта. Тудо «Тумеръялын мурыжо» спектакльым сылнысем дене келыштара, а «Иван Рыбаков» постановкышто куштымашым шында. 1962 ий 10 октябрьыште Марий АССР культур министерстве «Оръеҥ мелна» спектакльлан куд мурым («Пеледалтше садыштем», «Эре ужмем вел шуэш», «Тол мый декем», «Пален тый лий», «Ойганем мый», «Оръеҥ мелна» (хорлан), тыгак музыкальный антракт, спектакль-влаклан увертюрым возаш йодын. 1962 ий 5 ноябрьлан йодмаш пӱтынек шукталтын. 1965 ий 16 декабрьыште Тӱвыра министерстве композитор Евгений Волков дене «Каче-влак» спектакльлан музыкым келыштараш ойпидышым пеҥгыдемда. 1966 ий 15 февраль марте семмастар баян да симфонический оркестрлан 8 музыкальный произведенийым шочыктен: «Шымавуч вӱдет», «Тол тый чоҥешталын», «Улам мый чарла марий», «Мотоцикл шаланен…», «Мыйын йӱкем оҥгыр гае», «Чот мурыза, куштыза» (сӱан сем), самырык-влаклан шуйдарыме муро, вальс.

«Мом возенам, мом возем — чылажат Арсий Афанасьевичын полшымыж дене. Арсий — мыйын творческий йолташем. Илышыште тиде эн шерге», — возен записной книжкаштыже Е.Волков. 

Галина ПЕТУХОВА.

Савыкташ Алевтина Байкова ямдылен.

       

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий