Физкульт, ура!
Сай, поро шомакын вийже кугу
Волжский район Упшер школышто физкультур урокым 37 ий утла Тамара Зайкова туныкта. Мутат уке, ты жапыште шуко вашталтыш лийын, ятыр тунемше тудын корныжым ойырен, МарГУ-што физический культур, спорт да туризм факультетым тунем лектын.
Шукерте огыл школыш мийымына годым Тамара Алексеевна спортзалыш ӱжӧ. Тушто кудымшо классыште тунемше-шамычын урокышт кая ыле. Ончыч разминке лие, варажым ӱдыр-рвезе-влак баскетбол мечым черет дене корзиҥгаш кышкышт. Тыге нуно туралыкым тергеныт.
– Йӱр чарныш. Тугеже яндар южыш, стадионыш лектына, – шоктыш физкультурым туныктышын йӱкшӧ. Туштат программе почеш мо ыштышашым шуктышт, варажым, кок командылан шелалтын, футбол дене модаш тӱҥальыч. Ты жапыште Т.Зайкова дене мутна рончалте.
– Тамара Алексеевна, тынар ий эре ик школыштак самырык тукымым таза илыш-йӱлалан кумылаҥдеда. Эреак йоча-шамыч коклаште. Тендан пашаште эн тӱҥ – нуным умылен мошташ?
– Чыла чын. Ме кажныже тӱрлӧ койышна дене ойыртемалтына. Ӱдыр-рвезе-влак сай, молодец улыт. Иктышт чыла вигак ыштен моштат гын, южыштлан нелынрак логалеш. Тыгодым тыршымышт коеш, сандене умылен, жапыштыже кӱлеш ой-каҥашым пуэн полшаш, кумылаҥден мошташ кӱлеш. Поро шомакымат чаманыман огыл, вет сай поро шомак кугу виян. Арам огыл калыкыште маныт, поро шомак дене айдеме пуйто кайык семын, шулдыржым шаралтен, кӱшкӧ чоҥешта, а осал дене – шулдыржат пӱчкылтеш. Адакшым йоча дене пырля йоча гаяк лийман, нуным йӧратыман, вет тидын деч посна школышто пашам ышташ огеш лий.
– Тыланда урокымат вӱдыман, ГТО нормативымат сдатлаш ямдылыман, секцийымат эртарыман да таҥасымашлашкат лекман, икманаш, чылажымат шуктыман…
– Тыршена, ыштена. Тыгай мемнан пашана. Программе почеш мо ыштышашым шукташак тыршена. Йоча-влак тӱрлӧ кӱкшытан таҥасымашлаште, олимпиадылаште вийыштым тергат, ойыртемалтыт, призёр радамыш логалыт. Тӱҥалтыш класслаште тунемше-влакымат палемдаш лиеш. Поснак, Марина Степановам. Тудын ача-аважат эртаралтше тӱшка таҥасымашлашке ушнат, еш команде денат ойыртемалтыт. Моткоч чолга, таза илыш-йӱлам кучышо еш.
– Мыланем физкультур урок ден технологий келшат. Куштылго атлетикат чонемлан лишыл,, ече денат куржталам, таҥасымашлаштат вием тергем. Мутлан, Приволжскийыште, Памарыште, Пӧтъялыште, Шайра кундемысе Мӱшыл ер йыр курыкыш куржталме дене первенствыште вием тергенам. Туштыжо шке ийготанем-влак коклаште кокымшо верым налынам. Тыгак гимнастике келша. Волжск олаш тренироватлалташ коштам. Эше иймаш денат вием тергем. Тиде секций Приволжский посёлкеш верланыше ФОК-ысо бассейныште эрта. Ача-авам дене пырля еш команде дене вийнам тергена. Ойыртемалтмылан грамотым, кубокым пуэныт, – сеҥымашыж дене палдарыш М.Степанова.
– Палем, Те шкежат чыла шотышто пример улыда, кызытат вийдам тергеда.
– Йоча-влак дене пырля куржталаш, «Нацийын кроссшо», «Российын ечыгорныжо» да моло тӱшка стартлаште вийым тергаш логалеш. Примерак лийман, шонем. Мемнан тӱҥ пашана – йоча-влакын тазалыкышт. Тек шукырак яндар южышто лийыт да куржталыт, тарванылыт.
Тений еш команде коклаште эртаралтше республик кӱкшытан ГТО фестивальыш ушненна. Тушко кугурак уныкам йодын. Кумылжым волташ огыл манын келшенам. Командыште ачаже, аваже, йоча да коча але кова лийшаш ыле. Келшыш. Тыгай мероприятий икте-весе коклаште умылымашым пеҥгыдемдаш полша.
– Тамара Алексеевна, физкультурым туныктымаште иктаж вашталтыш уло?
– Тений визымше класс марте физкультур урок арняште кок гана эртаралтеш. Ончыч кум гана физкультур урок лиеш ыле. Такшым тарванылше йоча тудо чулымак, а кӧ ӧркана, физкультур урокат ок полшо.
– Кеч-могай спортсмен чыла велым шуаралтше. Теат тыгаяк улыда, эн ончыч туныктышо, спортсмен, тыгак ава-кова, пелаш семынат.
– Тыге лектеш. Ялысе айдеме – поснак шкешотан «универсал». Чылажымат кеч изиш, но ыштен моштыман, жапыштыже шуктыман: сурт коклаштат, пакчасаскамат ончен куштыман. Варажым, пакчаш лектын, сылне пеледышым ончен савырнет, помидор кушмым ужат – куан, пиал. Адакшым вольыкымат ашнена. Ушкалым ончашат шуко жап кӱлеш. Тау, эргым ден Екатерина шешкым полшат.
– Жапше годым – моткоч тыматле, мотор ӱдырым ончалын, кушеч тынар вийже манын шонымо… Ече дене вич километрым але луым, южгунамже коло уштышымат пикшла чымалтында. Шукыж годым призёр ден сеҥыше радамыште лийында.
– Тидлан школыш вич километрым йолын коштмо сай шӱкалтышым ыштен, шонем. Адакшым ялыште паша ситыше лийын. Тӱрлӧ сомыл ятыр упражненийым алмаштен. Тыге физически шуаралтынна. Мемнам Василий Егорович Ершов ече дене мунчалташ луктеш, тренировкым тӱҥалеш ыле. Тау тудлан. Тиде вид мемнам моткоч пеҥгыдемден, дисциплинылан туныктен. Йошкар-Оласе, пединститутыш тунемаш пуренам. Физический культур да спорт факультетыште кажне кечын кыртмен тренироватлалтынам. Варажым, ик сбор почеш весе, ик кундем почеш весе… Шукыж годым Урал кундемыш сборыш лектынна. Тыге кумда элнан тӱрлӧ кундемжым ужаш йӧн лийын. Нылымше курсышто тунеммем годым Ленинград областьыште 20 километр кужытышто таҥасымаште спорт мастер нормативым шуктенам.
– Тау Тыланда. Чыла шонымашда шукталтше.
– Тау.
Йӧн дене пайдаланен, Тамара Алексеевнам Туныктышын кечыж дене саламлена. Тазалыкым, пиалым, умылымашым тыланена.
Кужэҥер кундемын чолга ӱдыржӧ, кызыт Волжский районысо Упшер кундемын шешкыже Тамара Алексеевна Зайкова (Сидыганова) школышто ӱдыр-рвезе-влакым физический культур ден спортлан кумылаҥда. Тек умбакыжат чыла сай лиеш. Пашаштыже творческий шӱлышым тыланена.
Е.Эшкинина.
