У Торъял районышто Шерешнур лӱман ял улмо нерген ончычшо «Административно-территориальное деление» книгаште веле ужынам. Вара тыге лектын – тиде ялыште шочын-кушшо ик илалше ӱдырамаш дене палыме лийынам, да тудо шке кундемже нерген мыняр-гынат каласкален. Но, ойлымыжым колыштын, ушыштем ала-молан тыгай сӱрет шочын: пуйто тиде ял чодыра коклаште шинча.
Такшым тыгеракак улмаш. Шукерте огыл командировко жапыште тушко лӱмынак ончалаш мийыме годым тидым шке шинча денак ужна.
Корно тӱр пӧртыш намиенак пурта!
Молан «тыгеракак улмаш» маньым? Чынже денак, Шерешнурым (рушлаже Яснур) кум велымат чодыра авыра, сандене чодыра коклаште верланен манашат лиеш. А ик велымже асфальт корно тудын тӱр пӧртышкыжӧ пуйто намиенак пурта – лач тушто мучашлалтеш.
Тыште мо гына лийын огыл?!
Ончыч ял могайрак лийын? Тидым пален налаш манын, «История сел и деревень. Новоторъяльский район» книгам шергал лекна. Тушто тыге возымо:
«Ял Кремленки деч йӱдвелыш 4 километр тораште, Талман эҥерын шола серыштыже, верланен. 1802 ийыште эҥер воктеке почиҥгашке «ясачный черемис-шамыч», «новокрещенный-влак» С.Гаврилов, Ф.Алексеев илаш толыныт. 1811 ийлан Яснур почиҥгаште 8 сурт-оралте лийын. 1905 ийыште 21 шке озанлык шотлалтын, 118 еҥ илен. Тышеч 58 пӧръеҥ да 60 ӱдырамаш. 1925 ий 1 январьлан ялыште 165 еҥ лийын.
Кодшо курымын 30-шо ийлаштыже Киров лӱмеш колхозым почыныт. Сар марте председательлан А.Д.Юртиков ыштен. Тушто сӧсна, шорык, ушкал, имне ферме-влак лийыныт, вакш ден апшаткудо пашам ыштеныт.
1950 ийыште Шерешнур ял «За мир» озанлыкыш ушалтын. Ялысе фермылаште утларакше ӱдыр-шамыч, а механизаторлан рвезе-влак пашам ыштеныт. Сандене «Яснур – комсомольско-молодежное хозяйство» маныныт. А 1974 ийыште «За мир» озанлык «40 лет Октября» кугу колхозыш пурталтын. Лу ий гыч «Юбилейный» совхозыш ушеныт.
2002 ий 1 январьлан Шерешнурышто 27 оралте шотлалтын».
А таче ..
А тачысе кечылан тиде ял кузе ила? Такшым удан огыл. Тидым ме июнь кыдалнырак тушко мийымына годым шкеак ужна.
Ялым мый ала-молан пытен шушылан шотленам. Тыге огыл улмаш. Тушто южо сурт-оралте тугай чапле – ончен куанет! Теве, асфальт корно дене кудалын, мучаш пӧртыш «миен керылтмеке», озаж дене мутым вашталтынена ыле. Но пӧръеҥ мемнам староста деке колтыш. Тыге ме тудым кычал кайышна. Тыгодым машина дене ышна чыме, а э-эркын гына, ял уремым да пӧрт-шамычым тӱсленак ончен, кудална. Теве шола велне тӱрлӧ технике воктене шогылтшо пӧръеҥым ужна да, очыни тиде староста, шонен. воктеныже чарналтышна. «Уке, тудо изиш умбалнырак ила» мане да шке пашажым ласкан шуйыш.
Ынде шинчашкына пурла велне ик ойыртемалтше пӧрт логале. Тудын тураштат чарналтыде ышна чыте. «Тиде суртыш пуренак лекман, озашт дене палыме лийман да шкешт, пӧртышт нерген возыманак!» – мутланен келшышна.
Палыдыме еҥ-шамычым ужын, сурт оза уремыш лекте. Тиде ялын старостыжак, Евгений Ильич Юртиков, улмаш. А меже вет палыде шогалынна! Эн ончычак палисадник кӧргыштым сайынак шымлышна. Тудыжым шуко моло семын пече дене огыл, а сетке дене ыштыме да мо улмо чыла раш коеш. А улыжо тушто ала-моат! Тӱрлӧ деч тӱрлӧ пеледыш ден кушкылжо мыняре?! Но нуно эше сайын пеледалташ тӱҥалын огытыл ыле. Кызыт гын эшеат моторын койыт докан. Нуным изирак кӱ дене «печен» налмат, палисадник кӧргылан путырак сылне тӱсым пуртен. Да чылажымат тыште моткочак шонен да келыштарен ыштыме шижалте.
Сурт-оралте кумдыкыштым ончен савырнымеке, оза пӧртышкыжӧ ӱжӧ. Пелашыже, Татьяна, тунамак чайым йӱкташ ӱстелыш погаш тӱҥале. А ме тиде жапыште Евгений Ильич дене чарныде мутланышна. Да туге лекте, чайым йӱын шуктыдеак, староста мыйым ялым ончыкташ наҥгайыш.
Теве ме Шерешнур ял тӱҥалтыш велыш ошкылына. Тудо – ик уреман. Пӧръеҥын каласкалымыжым колыштын, вуем тыҥге да туҥге гына пӧрдыктылам. Конешне, тоштемше да коден кайыме сурт-оралте-шамычат улыт. Но тыгайже кызыт кушто ок вашлиялт гын?
– Тиде верым ме «Марий парк» манына ыле, – каласыш пӧръеҥ да шола велыш ончыктыш. Кумдык, чынжымак, мотор. Но кызыт туштыжо шорык-шамыч веле койыт ыле… – Йошкар-Олаште «Марий парк» ыльыс. Меат шкенаным ыштенна. Тушто ончыч танцплощадке лийын. Тыштак концертат эртаралтын. Мемнан деке эсогыл ола гыч артист-шамыч толыт ыле! Оксам погенна да ӱжыктенна. Кочкышымат пырля чумыренна. Но пытартыш гана тыгайже 2000 ий деч ончычак лийын. Тунам межат самырыкрак улына ыле.
Мутланен-мутланен, Евгений Ильич мыйым Любовь Ивановна Варшаева деке пуртыш. Ял нерген тудо шагал огыл каласкален кертеш, мане.
Чынак, ӱдырамаш пеш кумылзак да мутланаш йӧратыше улмаш.
– Ялыштына ончыч ала-могай палыдыме вий, «магий» манме шижалтын, – тиде, тудо нерген изишак мутым вашталтымеке, ойлаш тӱҥале у палыме.
– Чынак, йӱдым ошкылшо еҥ-шамыч ятырын йомын коштыныт. Ала-можо йомдарыктен, – пеҥгыдемдыш пӧръеҥат.
– Мутлан, Дубовляныште медпунктышто пашам ыштымем годым икана тыгай томашашке шкеат логалынам, – палдараш тӱҥале Любовь Ивановна. – Ик кечын трактор дене эмым кондыктенам да мӧҥгӧ каяш йӧршеш почеш кодынам. Чотак пычкемышалтын. Медпункт гыч ялышкем корным мыняр жап тошкен коштынам?! Туге гынат тунам посадке деке кайышет, а тушеч ялнан тулжат коеш, ала-могай пӧрт деке миен лектынам. «Тыгайже вашлиялтшаш огылыс», – шонем семынем. Сайынрак ончальым гын, уэш медпункт деке толын шогалынам! Тунар чот ӧрынам да лӱдынам! Туге гынат уэш мӧҥгышкак каяш тарванышым. Но ындежым вес корно деке ошкыльым да миен шуым. Йомын коштмем, тевыс, таче мартеат сайын шарнем.
Мутланен-мутланенак, ындежым кумытын уремыш лекна. Чылан пырля ял тӱҥалтышыш, чодыра деке, миен толна, вара ял мучаш велыш ошкылна. А тиде жапыште нуно ӱче-ӱче манме гаяк мылам тиде я тудо вер нерген каласкалышт:
– А эше мемнан ял гоч ожно банде Киров гыч але тушко каен манын ойлат ыле ожнырак илыше-шамыч. Ялнаже Киров область воктенак верланеныс. Чек марте вич километр наре веле лиеш. Эсогыл йолгорныштым ончыктеныт. Но ынде тиде кушто лийме мондалтын. Тыгак кугу айдеме-шамыч, «снежные люди» манмет, коштыныт, ойлат. Тидыже ондакше лийынат кертын дыр, вет ялна чодыра коклаште шинча.
Эше шуко оҥайым да ӧрыктарышым каласкалышт. Шижалте: Шерешнурыштым нуно чотак йӧратат. Такшым шочмо ялжым кӧ огеш йӧрате?!.
Илышышт вашке куштылемшаш
Старостан палдарымыж почеш, кызыт ялыштышт эреже улыжат 10 пӧртыштӧ 15 еҥ ила. Южышкыжо кеҥеж жаплан толын коштыт. Эре илыше-влакше икгайрак ийготан, 60 наре ияшрак, улыт. Эн шоҥгылан 73 ияш коча шотлалтеш. Ятыр моло вере семынак тысе пӧръеҥ-шамычат шукынжо Москвашке пашам ышташ коштыт.
План почеш, шушаш ийын ялышкышт газым пуртышаш улыт. Кызыт мландым кӱнчат. Тиде жапым калык ик эн чот вучен ила. Тунамже илышышт ятырлан куштылемеш.
Иктешлыме семын каласаш гын, мылам тиде ял келшыш. Тудо ласкалыкше, сӧраллыкше дене кумылем савырыш. Да ала-молан тунар лишылын чучо. Эше ик гана миен толашат тореш омыл. Такшым моланжымат палем…
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
