Геннадий Сабанцев
Поэт, Марий Эл Гимн текстын авторжо Давлет Исламовын шочмыжлан 18 октябрьыште 90 ий темеш.
Кӱчыкын
Давлет Исламов (Исламов Давлетша Шаймуратович) Башкортостан Республик Шаран район У Пайгелде лӱман ялыште марий кресаньык ешеш шочын. 1952 ийыште кыдалаш школым тунем пытарен, колхозышто пашам ыштен, вара комсомол путёвко дене нефтяник пашаш ушнен. 1954–1957 ийлаште Совет Армийыште служитлен. Варажым Озаҥысе индустриал техникумыш тунемаш пурен, тудым пытарымек, Марий республикыш пашаш толын. 1967 ийыште «Марий коммуна» газетыште журналистлан пашам ышташ тӱҥалын. 1972 ийыште Москошто А.М.Горький лӱмеш Литинститутым заочно тунем пытарен. Пытартыш ийлаштыже «Ончыко» журнал редакцийыште тыршен.
1960 ийла тӱҥалтыште икымше почеламутшо-влак савыкталтыныт, а 1968 ийыште «Яндар юж» лӱман икымше книгаже лектын. Варажым йоча-влаклан «Лу марте» (тудо рушла «До десяти» лӱм дене Москоштат савыкталтын), кугыеҥ-влаклан «Мланде», рушла «Новоселье», «Кечывӧрдем» книгаже-влак ош тӱням ужыныт.
Давлет Исламов историеш Марий республикын Гимнжылан мутым возышо поэт семынат кодын.
1977 ий гыч СССР Писатель ушемыште шоген.
1991 ий 7 сентябрьыште неле черлан кӧра илыш гыч каен.
1950-ше ийла мучаште – 1960-шо ийла тӱҥалтыште элыштына идеологий могырым «левештыме» пагыт лийын. Утларак чолга поэт-влак илыш чыным шылтыде возаш пижыныт, марий поэзият лозунг шотан мургорно деч эрнаш тӧчен. Тунам книга савыктышыште да редакцийлаште Иван Осмин, Вера Бояринова, Семён Вишневский, Михаил Якимов, Валентин Колумб да моло уста мутмурызо-влак ыштеныт, шке мурпашашт дене илышым келгынрак ончалаш, ушым пойдарыше да чоным тарватыше почеламутлам возаш самырык-влакым кумылаҥденыт. Лач тыгай жапыште марий поэзийыш у автор – Давлет Исламов – толеш.
Тымарте тудо армийыштат служитлен шуктен, Озаҥысе индустриал техникумымат тунем лектын, Волжск оласе строительный училищыште туныктышо мастерлан ышташ тӱҥалын.
Тунамсе пагыт нерген Давлет Шаймуратовичын варасе сай йолташыже поэт Александр Селин тыге шарналтен: «1961 ийыште мый «Волжская правда» райгазет редакцийыште кусарышылан ыштем ыле. Марла газетлан сылнымут лаштыкым районысо марий автор-влакын возымышт гыч чумыренна. Редакцийыш ик серыш тольо. Тудым мылам йӧршын палыдыме Давлет Исламов колтен. Серышым возышо черетан сылнымут лаштыкнам лончылен, сайжымат, ситыдымашыжымат ончыкташ тыршен. Шкенжым телефон почеш кычал муым. Шем ӱпан, чока шинчавунан, икмарда капан башкир марий улмаш. Училищын общежитийыштыже пелашыж дене (тудыжо суас ӱдырамаш) илыме пӧлемыштышт поэзий, илыш нерген ятыр кутыркален шинчышна. Кокланже оҥайын лектын: Давлет мый денем марла мутлана, Люция ватыж дене – суасла, а мый пелашыж дене – рушла. Тыгеракын кум йылме дене кутырышна…»
Давлет Исламов – сар жапыште кушшо йоча. Варажым тиде пагыт, тунамсе моло поэтын гаяк, творчествыштыжат ойыртемалтше верым налеш.
Теле кече йомын кодын йӱд кӱшеш.
Тамык гай пычкемыш толын кумдыкеш.
Тул ок кой, ок кой ик пӧртыштат;
Ял чот ноен.
Тышечын пуйто уло тулжо
Фронтышко каен, –
шарналтен возен поэт. Сар тӱҥалме жаплан тудо куд ийым эртыше лийын. А шым ийым темымек, вий шутымо семын колхоз пашаш кошташ логалын. Коштдежат лийын огыл: пашам ыштен кертшыже ялеш пеш шагалын кодыныт. Давлетын кумло ияш ачаже 1941 ийыштак сареш вуйжым пыштен. Тугодсо неле да кочо илыш сӱрет поэтын «Пуля» почеламутыштыжо чонымак когартен почылтеш:
Пуля, пуля…
Эл ӱмбалне шӱшкен.
Пуля, пуля…
Ача шӱмым шӱтен.
Ача шӱмым шӱтен,
Шокшо шӱм вошт эртен.
А вара
Савырнен шинчавӱдыш.
Савырнен шинчавӱдыш,
Ава шӱргым нӧртен.
Ава шӱргым нӧртен,
Эрге оҥыш йоген.
Эрге оҥыш йоген,
Рвезе шӱмыш витен.
Тыге калыкын эн кугу орлыкым – сар пагытым – илен лекше, кӱын шушо поэт гына возен кертын.
Йошкар-Олаш илаш куснымек, тӱҥалше поэт кермыч заводышто, Марстройтрестыште, «Марий коммуна» газет редакцийыште тыршен. Поэзийыште чатка мургорныжо, шке шотан сылнымут ойжо дене ойыртемалтын. Сылнымутым, поэзийым сайын умылышо лийын (арам огыл Литинститутышто тунемын), иктаж поэтын, кугурак ийготанынат, экшыкшым ужын гын, тура каласаш аптыранен огыл. Шарналтеш ик писатель погынымашыште Геннадий Матюковскийын «Сото кумыл» поэмыштыже Юлым пӱялымылан кӧра лийше зияным ончыктыдымыжо нерген ойлымыжо. Лӱман поэт эсогыл иралте…
Давлет Исламовым эше строитель темым марий поэзийыште эн ончыч кумдан почаш пижше поэт семын палемдат ыле. Тиде темылан утларак кугу произведенийже – «Коммунист урем» лӱман поэме-балладе. Сюжетше тыгай: таул мардежан йӱр талышнымеке, прораб чоҥышо кранын стрелажым йочапӧрт деч вес могырыш савырал шукта, но кран йӧрлмылан кӧра шкеже кола…
Строитель нерген чыла серымаштыже поэтын кӱкшыт дене кугешныме, волгыдылан куаныме кумыл чӱчкыдынак почылтеш. Тыгак завод ден фабриклаште тыршыше-влакат тудын творчествыштыже верым муыныт.
Ял нерген серымаштыжат поэт паша темымак тарвата. «Пошкырт велне» почеламутыштыжо лудына:
Тарвана ялна, эрак кынелын.
Йоҥгалтеш вашке торашке йӱк-йӱан.
Трактор-шамыч луктыт кӱртньӧ семым,
Тӱҥалеш вара паша поран…
Кече лектешат,
…нур озалан тудо чучо
Кӱын шушо киндыла»,
– манеш поэт.
Давлет Исламовын творчествыштыже эше ик шкешотан ойыртем – тудо мыскара да койдарчык сынан почеламут-влакымат возен. Нуно кӱчык лийыныт, но илыш экшыкым, уда айдемым шылталыме шот дене тура логалтеныт. Поэт тыгай жанрым пеш келыштарен моштен. Теве ныл корнан «Пуда ден Чӧгыт» басне:
Пуда оҥаш
Шыман пурен,
Но Чӧгыт
Садиктак кырен…
Давлет Исламовын мурпашаже шуко шӧрынан. Йоча-влакланат почеламутым возен, йӧратымаш темат ӧрдыжеш кодын огыл, айдемын пӱрымашыж нерген шонкалымаш сынан почеламутшат ятыр. Мутшылан возымо муро-влак йоҥгалтыт. Эше тудо – Марий Эл Республикын Гимнжылан мутым возышо поэт.
Пылышыштем эреак йоҥгалтеш Миклай Казаковын мыскара йӧре каласен колтымо ойжо: «Давлет, мом тавалет?» Уке, Давлет Шаймуратович илышыште нигунамат нигӧ денат нимомат тавален огыл. Тиде – поэзийыште кугурак йолташыжын, рифмылан келыштарен, еҥжым пагален каласыме мут. Давлет (ме, самырыкрак-влак, тудым шке коклаштына эре лӱм денак ойленна) шкежат айдемым – изимат, кугумат – пагалыше, поэзийлан чонжым пуышо айдеме ыле.
Снимкыште: Давлет Исламов (пурла гыч кокымшо шога) писатель погынымаш годым. 1970-ше ийла тӱҥалтыш.
Фотом редакцийын архивше гыч налме.
