«Пачемыш», «Миля», «Шаманка»
Специальный военный операцийыште Кужэҥер район гыч хирургический медсестра Надежда Алексеева дене шукертак вашлияш кутырен келшенна, но йолжым туген, ятыр эмлалтмылан, операцийым ыштымылан кӧра жап шуйналтын. Эртыше кечылаште вашлияш йӧн лекте.
– Надежда Геннадьевна, кеч-могай у ошкыллан могай-гынат амал лийшаш?..
– 2022 ийын частичный мобилизацийым увертареныт. Тунам регионна гыч ятыр рвезе, пӧръеҥ-влакым спецоперацийыш наҥгаеныт. Чон коржын, а мыйжын пашамже тыгай: еҥлан полшаш, сусырым эмлаш. Ала, шонем, мыят тушто кӱлешан да пайдале лиям? Мутат уке, шуко шонкаленам. Тыгай шонымаш дене военкоматыш кайышым. Йодмашым возышым. Тунам «Кызытеш огеш кӱл» маньыч, но йодмашем кодышт. Адакшым, пелашемын чыла сай гычак, нимом ойлыде, ешна гыч лектын кайымыжат мыланем вучыдымо да пеш кугу чон сусыр лийын. Пел ий наре эртыме деч вара военкомат гыч, шонымашем вашталтын огыл мо манын, йыҥгыртен йодыныт. Ты жаплан мыят «кӱын шуынам». Адакшым пайдале лийшашемым умыленам да, нимом шылташ, ешыште шийвундо ситыдымылан кӧрат тыгай ошкылым ышташ логале. Спецоперацийыш каяш шонымем нерген икшывем-шамычлан пытартыш жап марте ойлен омыл. Контрактым подписатлыме жаплан кугурак ӱдыремлан 21 ий, а изиракшылан 9 ий лийын.
Тыге марий ӱдырамаш нацизм ваштареш кредалше боецна-шамычым эмлаш, нунылан икымше полышым пуаш тӱҥалын. Кок ийыште ик салтакын веле огыл илышыжым арален коден…
– Ончыч моло салтак-шамыч семынак Тендамат туныктеныт?
– Марий Эл гыч тунам 30 пӧръеҥ да кок медсестра контракт почеш каенна. Мемнам Оренбург область Тоцкышто ямдыленыт. Моло дене пырля полигонышкат коштынна, лӱйкаленна, икымше полышым пуэнна, дежурствым эртаренна. Чот шокшо игечылан кӧра южышт ушымат йомдареныт, шкеат черланенна. Тыге тушто тылзе лийынна. Август тӱҥалтыште СВО эртыме верыш Ростов область гыч пуренна.
– Тӱҥалтыште могай сӱрет шарналт кодын?
– Луганск областьысе Кременной ола кундемыште бой кайыме линий воктеке логалынам. Штурм деч вара икымше гана 10 сусыргышо салтакым конденыт.
Мыланна пеш писын полышым пуаш да умбакыже санитар машина дене эвакуироватлаш кӱлын. Лийын тыгаят, эвакуаций точкышто кок ампутацийым ыштыме. Спецопераций кайыме кумдыкыш логалмеке, чылажланат пеш писын ышташ тунемме. Тидланже 2000 ий гыч хирургийыште чыла корным (реанимаций, процедурный, палаточный, перевязочный) эртымемат чот полшен. Пытартыш кум ийыште паллиативный отделенийыште тыршенам. Сандене сусыргышо-шамычлан полшымаште, эмлымаште вашлиялтше ситуаций пешыжак лӱдыктен огыл, но, киддыме але йолдымо салтак-шамычым ужын, чон коржын. Тыгай годым палыме-шамыч огыт логал гын, йӧра, шоненам.
– Кушто иленда?
– Тӱрлӧ кундемыште, тӱрлӧ вере иленна. Мутлан, чодыра воктене, палаткыште, ондакысе заводын йӱштӧ бомбоубежищыштыже, кудалтен кайыме пӧртыштӧ, блиндажыште… Чодырам руэн, блиндажымат шкеак кӱнчен келыштаренна.
– Тугеже верым чӱчкыдынак вашталташ да тӱрлӧ сусыргышылан полшаш логалын?
– Ик вер гыч весыш командировко семын кок арнялан монь колтылыныт… Старобельскыште. Специальный назначениян медицине отрядыш логалынам. Тушто сусыргышо-влакым вашлийынна, икымше медицине полышым пуэнна, операцийымат ыштенна. Варажым вес госпитальлаш, тылыш, эвакуироватленна. Нарынче ден йошкар зоныла коклаште сур зонышто сусыргышо-влакым погенна, перевязкым ыштенна. Сортировко семын нелыракшым ик велыш, операцийым ыштышаш сусыр боец-шамычым вес госпитальыш колтенна. Нелын сусыргышо салтак-влакым вертолёт але санитар автобус-влак дене Белгород да Воронеж областьлаш наҥгаенна. А боец-влакым тӱрлӧ направлений гыч осколко дене сусыргышым, минеш, снарядеш пудешталтшым, термически йӱлышым, тыгак шукыштым химический вещества дене когаргышым кондеденыт. Мыланна чылажымат пеш писын ышташ кӱлын.
– Кушто эн кужу жап лияш логалын?
– Белгород областьысе Ровеньки посёлкышто, границыште. Тушто куштылгырак сусыргышо-влаклан госпиталь уло. Йоча лагерьым келыштареныт. Икымше пачашыште коштын кертдымеҥ-влакым вераҥденыт. Тушто улыжат кум врач да кум перевязочный медсестра, санитар лийыныт. Тыгак волонтёр-шамыч полшеныт. Тыгодым перевалочный эвакуационный пункт-влак темме годым чот нелын сусыргышо-шамычым конденыт.
– Тыландат шуко нелылык логалын?Йӱдымат полыш кӱлын?
– Медицине пашаеҥ-влак огыт сите. Кечывалым ме госпитальыште улшо-шамычлан перевязкым ыштенна гын, йӱдым сусыргышо-влакым шупшыктышо транспортым вашлийынна. Пазик гай санитарный автобус дене кийышыжым иктаж 7 еҥым монь, а чылаже 34 наре сусыргышым конденыт. Южгунамже ик йӱдыштӧ кум тыгай машина толын. Кажныштым терген, кажныштлан полшен шуктыман. Чылан тыршенна, шке пашанам шуктенна.
Тыгаят лиеден: паша деч вара чот нойымо дене мален колтен кертын огынал.
– Кажне сусыр боец могай гынат кышам кода. Шарналтыт?
– Улыт. Шарнем, госпитальыш изирак да вичкыж капкылан тувинец логалын. Тудо ик арня подвалыште киен, ӱмбакыже шокшо вӱд йоген, шемем пытышым конденыт. Тӱҥалтыште йӧршеш мутланен огыл. Ик гана тудым перевязкыш эн пытартыш ӱжым. Эркын-эркын перевязкым ыштем… Садет трукышто кутыраш тӱҥале: «Подвалыште кудытын лийынна. Кажныжын илыш гыч кайымыжым ужынам. Иктыже вӱдым йодеш, а мыйже нимо дене полшен ом керт, шижам, шкежат пеле колышо кием…». Кузе эртымым радамлен ойлышат, йӱкын шортын колтыш. Тылеч вара паремаш тӱҥале. Векат, чоныштыжо шуко нелытым нумалын. Куштылгырак лийын, пуйто илыш вий пурен.
А икана военно-полевой госпитальыш 63 ияш боецым конденыт. Сусыржым пидаш тӱҥалмекем, вӱр пуйто ташлен йога… Жгут денат кылденам, шкежат чыла вӱраҥ пытенам. Командованийын кӱштымыж почеш, операцийым ышташлан моткоч писын эвакуироватлаш логале. Тунам шӱкшӧ корным, лакылам, тӱрлӧ савыртышым шотыш налде, ме пикш гай чымалтынна. Тыгай годым юмымат сӧрвалет, молитвамат шарналтет улмаш. Утарен шуктенна.
– Южгунамже сусыр салтакым мут денат лыпландараш логалеш?
– Шукыж годым тыге. Чот корштымым кеч изиш луштараш манын, мутланаш, лыпландараш тыршенна. Ешышт, йочашт нерген кутыренна…
– Эм, медикамент, гуманитар полыш шотышто кузерак?
– Гуманитар полыш уло. Обороно министерстве оборудований ден медикаментым ойыра гынат, антибиотик, корштымым чарыше, противоожоговый гель, сетчатый повязке-влак («Бранолинд» маналтеш) эреак да чот кӱлыт. Мыят гуманитар полышым йодынам. Шочмо кундем гыч колтышо-влаклан кугу тау. Лавыран годым да ик корпус гыч весыш лекташ йӧнан йолчием, калошат, йымал вургемат моткоч кӱлыт. Передовойышто улшо-влаклан шужымо деч кугу калориян кочкыш, шоколад монь кӱлыт.
– Надежда Геннадьевна, «Оса» позывноян младший сержант улыда. Молан тыгай позывной?
– Полигоныш коштмо годым командир позывнойым йодын, а мемнан уке. Тугеже шке пуэм, мане. Тыге Бурятий гыч ик медсестра «Шаманка», Йошкар-Ола гыч Эмилия лӱман ӱдыр «Миля» позывноян лийыч. «А тый шуко кутыраш йӧратет, «Оса» лият», – мане. Чынак, эше мураш пеш йӧратем. Пачемыш – чытышан насекомый. Иканаште огеш пӱшкыл. Воктенет пӧрдеш, пӧрдеш… Тӱкет гын, пӱшкылеш. Тидыже мыйынат койыш-шоктышемлан келшен тольо.
– Саржат у технологиян. Шуко мом ужаш логалеш… Боецна-влакын пеҥгыдылыкышт дене ойыртемалтмыштым шуко ужында?
– Тидыже чын. Шукышт моткоч чот патриотизм шӱлышан, чытышан улыт. Мутат уке, тушко тӱрлӧ шонымаш дене каят. Чылан умылена: нимогай кредалмаш йомдарымаш да сусыргымаш деч посна огеш эрте. Осколочный, ожог, ампутироватлыме… Кременной олаште шогымо годым 22 ияш рвезын пел кидше, пулвуй деч кӱшнӧ йолжо уке ыле… Кузе илаш тӱҥалеш, протезшым шындат, шоненам. Рвезе-влак шукын йолдымо улыт, но тыгодым илышлан ӱшаным огыт йомдаре. Шкештым тӱрлӧ пашаште муыт. Спортлан кумылаҥыт, мутлан, следж-хоккейыш ушнат. У проект-влак – сай поддержке. Тыгодым ешын, родо-тукымын полышышт, умылымашышт моткоч кӱлешан. Южгунамже мом ышташат от пале… Тидыжым мый шкем гыч шижам. Теве йолем пудыртымо деч вара мыланемат нелырак, еҥын полышыжым вучыман. Тушто лийше кажне айдемын тӱняончалтышыже, тӱняумылымашыже чот вашталтыт.
Специальный военный операцийыште кредалше кажне боец – Герой. Тынысыште илыше-влаклан шукышт пример улыт, шонем. Тек чылаштым юмо арала, чыла пуламыр вашкерак пыта.
Чолгалыкым ончыктымыжлан, полышым писын пуымыжлан, боец-шамычым кӱчык жапыште госпитальыш шуктымыжлан Рӱдӧ военный округ Надежда Алексеевам да коллегыже-влакым «За спасение погибавших» медаль дене наградитлен. Ты кугыжаныш наградым марий ӱдырлан 2024 ий 2 августышто кучыктеныт.
Елена Эшкинина
