У Торъял район Кузнеч ял гыч Александра Григорьевна Ермаковам шукынжо верысе тӱвыра пӧрт пелен чумырымо «Весела кова-влак» ансамбльын участницыже, репертуарыштышт улшо муро-влакым возышо семын палат. Тыгак ме тудым эше мелнам, когыльым ойыртемалтше рецепт почеш кӱэшт моштышо семын палена. Да тидын нерген «Сурт-пече» газетышкына возенна ыле. А ынде «Марий Эл» газетышкат тудын нерген серыман, шонена, вет лудшо-шамычланат илыш корныж, мурыжо-влак кызыт шочык-уке – пален налаш оҥай лиеш докан.
Александра Григорьевна эртыше кеҥежым 73 ийым темен. Шочынжо Кандашплак ялыште, а Кузнечыш марлан толын. Тидын нерген тудо пеш оҥайын каласкалаш тӱҥале:
– Ончыкылык пелашем дене кум ий келшенна гынат, марлан кайымемже ала-молан шуын огыл. Сандене кум кечылан гына каем да толам, шоненам, но пелашем дене 45 ий иленна, – шыргыжал шарналтыш ӱдырамаш. Вара мутшым умбакыже шуйыш: – Кеч тунам мӧҥгемжак лектын каен омыл, но лач кум кече гыч Йошкар-Оласе Электро-агрегат заводыш пашаш пурышым. Тиде жапыште марием шкешт дене Ленин лӱмеш колхозышто инженерлан тыршен. Икмыняр жап гыч ме Руэмыш илаш да пашам ышташ каяш мутланен келшенна ыле. Но тыге лекте – пелашем деке ялыш тольым.
Ола гыч пӧртылмекше, Александра Григорьевна икымше йочаштым ыштен да ончыч тудын дене шинчен. Вараже кевытышке пашаш пурен.
– А мурым возаш тӱҥалаш тендам мо таратен? – йодым тӱҥалтыштак.
– Авамат, акамат сайын мурат ыле да вараже мыят изиак мураш йӧратенам. Школыштат концертлаште выступатлыме. Ик рвезе дене эре «Ялыш толын агроном» мурым муренна да кажне гана уэш лектын йоҥгалтараш йодыт ыле. Санденак школым тунем пытарыме годым туныктышо-шамыч темлышт: «Тыйын йӱкет Зыкина гай, музыкальный училищыш кай». Мӧҥгышкӧ толмеке, авамлан тидын нерген каласышым. Но тудо мане: «Могай артист лиймаш? Кайышаш уке». Тыге мый Ялозанлык техникумыш логальым.
Самырык ӱдыр молан лач тушко тунемаш каен? Ты техникум гыч толшо агитатор-шамыч каласкалымышт деч вара вигак ныл тунемшым пеленышт Козьмодемьянскыш наҥгаеныт. Нунын коклаште Александрат лийын. Кеч вараже эше ик пырля тунемшыж дене коктын веле зоотехниклан лийын лектыныт.
– Тунам чияш лийын огыл. Ачам кум ияшем годымак вес тӱняшке каен, – Александра Григорьевна, мурым кузе возаш тӱҥалмыж нерген умбакыже палдарыме олмеш адакат ондакысе жапышке пӧртыльӧ. – Чылаже кандаш икшыве тулыкеш кодынна. Авамын тудо кумшо марийже лийын, авам – тудын кокымшо ватыже. Икымше марийже бригадир улмаш, но колен. Тудын деч ик эргыже кодын. Кокымшо марийже деч ӱдыр ден эрге кодыныт. Тудо сарыште колен. А ачамже война гыч 1943 ийыште пел кидан толын. Тымарте ватыже колен улмаш. Тудын кок икшывыже, ӱдыр ден эрге, кодыныт. Вараже эше ме ачам деч кумытын шочынна.
Ӱдыржын каласкалымыж почеш, сар гыч толмекше, тудым, Григорий Фёдорович Элембаевым, Сталин лӱмеш колхоз председательлан шогалтеныт. Кеч война тӱҥалмешкат тудо тушто вуйлатышыланак ыштен. Чылаже 18 ий председатель лийын. Да тунам озанлыкышт эре передовой улмаш. Нигушто электротул лийын огыл, а ачаже пуртыктен кертын. «Полуторко» манме машинамат ик эн ончыч конденыт. Йытыным шагал огыл ончен куштеныт да ӱйымат шкештак ыштеныт. Мӱкшым ятыр ашненыт, изи огыл олмапу садышт лийын.
– Такшым ачамым калык колыштын. Тудо вуйлатен моштен манын еҥ-шамычат ойлат ыле, – мутшым шуйыш шочшыжо. – Кум ияш веле лийынам гынат, ачамын мыйым чот йӧратымыжым, имне дене пырля кудалыштыктымыжым, эсогыл мом чиен коштмыжым кызытат сайын шарнем. Сар гыч пӧртылмекше, 9 ий веле илен шуктен – тыге лектын, Йошкар-Ола гыч толшыжла машина йымаке логалын. Мӧҥгӧ километр наре гына толын шуын огыл! Тудым кондымым да оркестр дене тойымым шарнем. Тояш моткоч шуко калык погынен манын авам ойлен ыле.
А Александра Григорьевна ден пелашыже кум йочам ыштен, ончен куштеныт. Коктынжо кызыт Йошкар-Олаште, изирак Таня ӱдырышт ешыж дене аваж дене пырля илат. Ачашт 4 ий ончыч ош тӱня дене чеверласен. Тымарте тудо икымше группо инвалид лийын да пелашыже 6 ий ончен.
Тазалык нерген ойлаш гын, кызыт шкенжынат шинчаже сайын огеш уж. Ик шинчажын вудака улмыжо вигак коеш. Мо лийын манын, тунам мутланымына годым ӧрмалгенрак, но тыгодымак тура йодым. Тудо тыге палдарыш:
– Шым ий ончыч ик кечын пакчаште шӱкым кӱрмӧ годым шола шинчам йошкаргыш. Икмыняр кече гыч больницыш кайышым. Тушто эмым темлышт да кок арня гыч толаш кӱштышт. Мийышым, а шинча йӧршынат тӧрланен огыл. Уэш эмым ешарен пуышт да тылзе-кокыт гыч толаш каласышт. Но паремме олмеш шинчам корштымылан кӧра эсогыл вуйвичкыжыште кераш тӱҥалын. Тунам Йошкар-Олашке кайышым. Тушто вигак больницыш пыштышт. Но икмыняр жап гыч вес шинчамат тургыжландараш тӱҥале. «Весела кова-влак» ансамбль дене Удмуртийыш Бурановысо кова-влак дене вашлияш, нунын эртарыме фестивальышкышт кайышаш улына ыле да пурла шинчамым тергыкташ олашке шым кай. Тунам эмым чӱчыктышымат, эртыш. Идалык гыч адакат ончыч корштышо шинчамак тургыжландараш тӱҥале. Йошкар-Олашке кайышым, адакат эмлалташ пыштышт. Но тунам ала-можо, кузе ойлат, туге огыл лийын каен да тӧрланыме олмеш шинчачора кӱрышталтын. Тунамак Чебоксарыш операцийыш колтышт. Туге гынат шола шинчам кызытат йӧршын огеш уж, пурла шинчамат тӱрыс таза огыл. Туге гынат илаш тӧчем эше, – шыргыжалын, пелештыш ковай.
Тидыжак мыйым моткоч ӧрыктарыш. Весе гын тыгай неле чер нерген кумыл волышын каласкала, илышыжлан вуйым шиеш ыле, очыни. А тудо шкенжым туге чот кидыштыже кучен мошта! Нелылыклан вуйжым ялтат огеш пу! Тевыс кузе веле ойла. Могай кугу оптимист!
Тазалык нерген мутланымеке, мурым кузе возаш тӱҥалмыж нерген йодыш деке уэш пӧртыльым. Содыки оҥайыс: самырык огыл ийготышто тыгай сомылым тӱҥалаш мо таратен? Тыгай шонымаш кузе лектын? Икымше мурыжо кунам возалтын?..
– Пенсийыш лекмеке, «Весела кова-влак» ансамбльыш кошташ тӱҥальым. Репертуарыштыже муро шагал огыл лийын, но кеч-могай кугурак мероприятийыш, пайремыш мийымеке, утларакше эре «Пенсионер» мурым мурыктат ыле. Тудым вуйлатышына Елизавета Семёновна Медведева возен. Вараже еҥ-шамыч ойлаш тӱҥальыч: «Тендан мурыдаже тетла уке мо? Эре тидым муреда». Тунам семынем шоналтышым: «Иктаж-мом возаш кӱлеш, очыни». Тыге муро-шамыч шочаш тӱҥальыч, – кӱчыкын палдарыш Александра Григорьевна.
– Ансамбльыште икмыняр еҥ лийында, но мурым возаш кӱлмӧ нерген молан лачшымак Те шоналтенда? – йодым.
– Тидлан раш вашмутшым каласенат ом керт. Юмо пуэн, Юмо кӱштен докан, – мане тудо. – Эн ончычак пелашемын 60 ийым темымыж вашеш уныкана-шамыч лӱм дене нунылан мураш мурым возышым. Вараже лӱмгечыштыже чынже денак мурышт да кочаштын кумылжат тодылтын да шортынат колтен ыле.
Кокымшо мурем «Мемнан рвезе ӱмырнаже» маналтеш. Ансамбль дене тудым кужу жап муренна. Кумшо муро «Ой, пеш вучем шочшем-влакым» лие. Тудым ик У ий пайрем каныш кечыла годым коҥгамбалне кийышемла возенам, – тыге мане, мыйын велыш ончале, шыргыжале, вара воштылынак колтыш. Да уэш каласыш: – Чынак-чынак, коҥгамбалнак возенам.
Южо мурылан мый улшо семым налам, а южо почеламутемлан шкемынак семем шочеш. Такшым тыгай талантше мемнан вӱрыштынак уло, молан манаш гын урлыкна – музыкальный. Мутлан, Станислав (Вячеслав) Михайлович Элембаев – ачамын шольыжын эргыже. Анатолий Куклин – изамын эргыже.
– Еҥ-влак нуным веле огыл, Тендамат ынде У Торъял районышто веле огыл, республикнан моло кундемлаштыжат палат! – маньым.
– Такшым палатак, – келшыш тудо. – Теве Йошкар-Олашке мием гынат, южышт лишемын кутыраш тӱҥалыт, «пеш сай мурым возеда, эше шуко возыза» манын ойлат. Олаштак икте ужын, вара кӧ улмем пален да «айста, кеч корно гоч ужатен колтем да тиде жапыште изишак кутырена» манеш. Весе икана ойлен ыле: «Тыйын муретше чонышко пура да ала-мом пудырата, тудым чылт тарвата».
Мурым возаш тӱҥалмыжлан 14 ият эртен гынат, кызытат эше воза. Но тудыжо, ойлымыж почеш, эре да шонымо семын огеш шоч. Южгунам палымыже, йолташыже-шамыч шкеныштын але иктаж-кӧн лӱмгечышт вашеш йодыт да кумылыштым шукташ тырша. Тиде веле мо? Ковай ман – тудын мурыжо-влакым чумырымо дискше, видеодискше улыт!
Пытартышлан тыгерак палемдыш:
– Южгунам муро ик йӱдыштӧ шочын кертеш. А южгунамже идалык дене шонен коштам. Но мурым возаш тӱҥалмемлан, чыным ойлаш гын, шкеат ӧрам.
Александра Григорьевна, тыгай усталык пашада калыклан келша, шке чонландат лишыл гын, умбакыжат шуйызак! Тӱҥжӧ – тидлан кумылда уло!
Любовь Камалетдинова
Фотом еш альбом гыч налме
