ойлат Марий тӱвыра рӱдерыште тений февраль гыч эртаралтше марий йылме дене курсышто тунемше-влак.
Февраль, март да апрель тылзылаште занятий арнялан ик гана эртаралтын, а пытартыш май тылзыште тудо кок гана – вӱргечын да кугарнян – лиеш. Тунемше-влак шкак йодыныт гын, тыгай йодмашым кузе от шукто? Тидыже нунын марий йылмым тунемаш, шукырак шинчымашым налаш кумылан улмыштым сайын пеҥгыдемда. А эн тӱҥжӧ – тугеже занятийым эртарыше педагог нунын кумылыштым савырен кертын да тудын туныктымыжо чынжымак келша. А туныктышыжо – марий калыкнан ик эн чолга ӱдырамашыже, поэт, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын Национальный искусство гимназийын методистше, педагогике науко кандидат Лидия Иксанова.
– Марий йылме курс «Лингва-территория» проект кышкарыште эртаралтеш, – ойла Лидия Геннадьевна. – Республикнан Марий тӱвыра рӱдержын тунамсе вуйлатышыже Ирина Геннадьевна Якаева тудым вуйлаташ мыйым йодын. Ирина Геннадьевнам пагален, вуйым шупшын омыл, кӧненам. Адакшым тиде курсым кузе чоҥаш мыланем шканем ойыраш темлен. Ты шотышто кокияш паша опытем уло, адакшым школышто 35 ий пашам ыштем, садлан тачысе кечылан педагогике науко кандидат улмемлан кӧра авторский курсым эртарен кертам. Тыге курсант-влакым шке методикем почеш туныктем, но, мутат уке, пагалыме туныктышем-влакын пашаштлан эҥертем. Тиде Зиновий Васильевич Учаевын «Марий йылме. Теорий да практике» книгажлан, лач тудо курслан негызым ышта. Тыгак шке жапыштыже Марий кугыжаныш университетыште туныктышем Валентин Николаевич Васильевын, научный вуйлатышем Светлана Николаевна Фёдорован пашаштым кучылтам.
Лидия Геннадьевна дене мутланыме жапыште марий йылме курсыш коштшо-влак икте почеш весе рӱдерыште занятийлан келыштарыме пӧлемыш пураш тӱҥальыч. Чылаже 25 еҥ возалтын.
– Коло вич еҥ гыч ала-кӧжо каен, ала-кӧжӧ толын, но кызытлан 25-28 курсантем уло, – мутшым шуя уста педагог. – Ийгот шотышто ойлаш гын, школышто 11-ше классыште тунемше гыч сулен налме канышыште улшо-влак марте улыт: кугыжаныш пашаеҥ, сӱретче, учёный, министерствын еҥже, экскурсовод, пашазе, банкыште ыштыше, IT-специалист, мӧҥгыштӧ шинчыше да молат – икманаш, тӱрлӧ сфер гыч. Сандене курсын тӱҥ задачыже – марий йылмым илышыште кажне кечын кучылташ туныкташ, шинчымашым пуаш. Тунемшем-влакын кажныжын марий йылмым палыме шотышто кӱкшытшӧ тӱрлӧ. Иктыже сайын пала, весе изиш гына, кумшо ала-кунам пален да монден, нылымше умыла, а мутланен ок мошто… Мыйын задаче – кажныжлан пеҥгыде базым пуаш, тудым вара умбакыже вияҥден кертше.
Шижынат шым шукто – пӧлемысе кугу ӱстел йыр курсант-шамыч погыненат шинчыч – тунемаш ямде улыт. Ты кечын уремыште йӱр йӱрын гынат, нуно, жапым муын, куд шагат кастене, марий йылмым тунемаш толыныт! Виеш огыл, а шке кумылын, чон йодмо почеш…
«Занятийлаште могай заданийым ыштеда?» йодышемлан Лидия Геннадьевна вашештыш:
– Эн ончычак – теорий, кокымшо – практике. Тунемше-влаклан кажне кечын картычке-влакым пуэм, нунын дене пашам пырля ыштена. Тыге мут, ой-влакым ме кӱсеныш пыштена, а вара луктын ойлена. Чыла тидын деч посна марий калык мурым мурена, сылнымутым марла лудына. Тыге Марий Элын гимнжым, Сергей Григорьевич Чавайнын С.Чавайнын «Ото» почеламутшым тунемынна. Адакшым марий газетым лудына, таче теве «Марий Эл» газетым конденам. Публицистике стильым палымаш тӱҥ мут-влакым кучылташ полша. Кодшо занятийыште самырык поэт-влакын книгаштым конденам, почеламут-шамычым лудынна. Икманаш, «коммуникативный навык» манмым веле огыл, тыгак тӱрлӧ стиль дене возымым лудмо моштымашым вияҥдыман. Пелияш курс ынде мучашке лишемеш. Мый тунемшем-влак дене моткоч кугешнем, пеш молодец улыт! Кажне занятийыш коштыт, наверне шке шонымашыштым шкештак каласат.
Лидия Геннадьевнан тыге манмекыже, ты кечын курсыш толшо кажне еҥлан «Марий йылме курсыш Тендам могай амал конден? Молан коштыда? Туныктышо шотышто мом каласеда?» йодыш-влакым пуышым. Вашмут-шамыч дене тендам палдарем.
Ирина Головёнкина, Марий Эл Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме министерствын организаций-увер пӧлкажым вуйлатышын алмаштышыже:
– Марий йылме курсышто тунемаш шонымаш шукертсек лийын. Ме Марий Элыште илена, сандене тӱп калыкын йылмыжым чыланат палышаш улына. Мылам оҥай. Адакшым марий йылмым палымем пашамланат пайдале лиеш, тунам марла возенат кертам, да возымем рушлаш кусараш огеш кӱл ыле. Мыйын шонымаште, кеч-могай национальный республикыште илет гын, верысе калыкын йылмыжым палышаш улат. Туныктышына мемнан моткочак оҥай, занятий эртымымат ом шиж. Икмыняр гана тунемаш толын кертын омыл да эсогыл йокрокланенам ыле.
Татьяна Попова, сулен налме канышыште, 69 ияш:
– Мый Морко вел гыч улам. Йошкар-Олаште институтышто тунемме деч вара Марий Элыште 50 ий наре лийын омыл. Тиде жапыште Нижний Новгородышто, Москва воктенысе кундемыште иленам. Тышке шукерте огыл кусненам. Марла мутланашыже ом тӱҥал, шонем, но моткочак марий йылме дене ойлымым умылынем. Марий калыкын историйжым, легенде ден мифше-влакым шагал палем, сандене мылам оҥай. Туныктышына чылажымат моткоч сайын да оҥайын умылтара, занятийыште нимынярат йокрок огыл.
Мыйын пошкудем уло. Тудо шке жапыштыже Марий университетыште марий йылмым тунемын. Шкетан лӱмеш театрыш кошташ моткоч йӧрата, мыйымат ӱжеш. Марий йылме курсыш мыйым тудак конден.
Мария Клюкина, художник:
– Пашам книгам сӧрастарыме дене кылдалтын. Марий поэт, писатель-влакын сылнымутыштлан сӱретым ыштем. Адакшым авам, ачам, ковам марий калыкын шочшыжо улыт. Сандене марла ойлымым умылынем, марла лудаш тунемнем. Туныктышына моткочак келша, тудын гай айдеме кумылым нӧлтен мошта, куандара. Лидия Геннадьевна гай поэт дене тунемаш – кугу пиал. Марий йылме курс умбакыже шуйна гын, мый уло кумылын тунемаш толам.
Наталья Щербакова, кугыжаныш пашаеҥ:
– Марий йылме курсыш молан возалтынам? Эн ончычакк, мыланем оҥай, марий йылмым тунемаш – кугу шонымашем. Йоча годым марла сайын умыленам, но ийготым погымо семын мондалтын, молан манаш гын марла шагал кутырем. Марий йылме моткочак сылне, тудын дене мутланыме шуэш.
Лидия Геннадьевна мемнам кызытсе жаплан келшыше йӧн-влакым кучылтын туныкта. Занятийлаште вуйдорыкын пашаже вияҥеш: марий калыкын илышыже, тӱвыраже дене кылдалтше шуко шинчымашым налат.
Милана Тимофеева, Йошкар-Оласе 11-ше №-ан лицейын 11-ше классыштыже тунемше:
– Школыштына марий йылмым огына тунем, сандене курсыш возалтынам. Национальность дене марий улам, марий йылме – шочмо йылмем. Канышлан ялыш коштам, тушто чыланат марла мутланат, адакшым йолташем-влак кокла гыч шукынжо икмыняр йылмым палат. Тиде курс моткоч келша.
Наталья Соловей, военный пенсионер:
– Марий йылмым тунемаш шонымаш шукертак лийын, тымарте йӧн гына уке ыле. Мый военный сферыште ыштенам, сандене тӱрлӧ вере илаш логалын. Но Марий кундем мылам эн чот келша, сандене тыште илымем шуын.
Ирэн Килпинен, музыкант-дирижёр:
– Шочынжо Узбекистан гыч улам, но Йошкар-Олаште илем. Тыште тӱҥ шотышто марий калык ила, марий йылме дене мутлана. Сандене мылам ончыкыжым марий йылмым палымем кӱлеш лиеш, шонем.
Курс моткочак келша. Марла ойлаш, лудаш веле огыл, тыгак марий калык нерген шуко пален налына.
Ты кечын курсышто улшо эше кок еҥ нерген посна каласен кодымо шуэш. Тиде вате-марий Наталья ден Александр Бердниковмыт. Наталья – Марий Эл Кугыжаныш пого министерствын консультантше, а Александр республикыште Образований качествым эскерыше марий научно-шымлыше институтышто пашам ышта. Икте-весым умылен, нуно пырля марий йылмым тунемаш коштыт. Тудо курсыш лач пелашыжлан кӧра тунемаш толын. «Родо-тукымжын йылмыжым тунемнем, марла мутланымым умылынем», – каласыш тудо. А Натальян вашмутшо тыгай лие:
– Марий йылмым умылем, изишак кутырем, но возен да лудын ом мошто, сандене тунемаш толынам. Ынде теве умыленак кутырем да лудам. Мыйын шонымаште, Марий Элыште илет да марий йылмым от пале – намыс.
Вашлиймашна мучаште курсыш коштшо-влак кокла гыч икмынярынже «Марий Эл» газетыштына возымым лудын ончыктышт: уло кумылын, шинча йӱлен…
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
