«Ончыкылык профессий нерген кажне айдеме школышто тунеммыж годымак шонышаш, шке моштымашыж нерген палышаш, чонлан да жаплан келшыше специальностьлан тунем лекшаш, а вара куанен пашам ыштышаш», – ойлат Марий Элын Профессийлан ончылгоч ямдылыме рӱдержын пашаеҥже-влак.
Ушештарена, тудо «Образований» национальный проект почеш регионыштына 2022 ий август мучаште почылтын. Тиде кече гыч рӱдер республикын экономикыжым вияҥдаш тӱрлӧ ийготан калык дене тырша, нунылан квалификацийыштым нӧлташ але йӧршеш у специальностьлан тунемаш йӧным ышта, тыгак школышто да моло тунемме верлаште шинчымашым погышо самырык тукымлан профориентаций пашам эртара.
– Тачысе кечылан мемнан рӱдер – регионыштына ик эн кӱлешан да йодмашан профессий-шамыч нерген шинчымашым пуышо веле огыл, тыгак нунылан тунем лекташ йӧным ыштыше кумдык, – ойла рӱдерым вуйлатыше Ирина Петрова. – Тенийысе тунемме идалыкыште школласе 8-11-ше класслаш коштшо 700 ӱдыр-рвезе чумыр налмаште кундемнан паша рынкыштыже ик эн йодмашанлан шотлалтше 26 профессийым налын. Кызыт ме шушаш тунемме ийлан приёмный кампанийым тӱҥалына, ындыжым 28 профессийым темлена: услуго сфер да пилотдымо чоҥештылше аппаратым виктарымаш гыч машиностроений, энергетике, ялозанлык, транспорт дене кылдалтше специальность-шамыч марте. Преподаватель ден мастер-влак чыланат опытан, шке пашаштым палыше улыт, нунын кокла гыч шукышт профессионал мастарлык чемпионатын экспертшылан шотлалтыт. Тунем пытарымеке, ме официальный документым пуэна. Тудын дене айдеме варажым пашаш пурен але квалификацийжым нӧлтале кертеш.
Ирина Львовнан ойлымыжым колыштмо годым школышто тунемме жапым шарналтышым. Тунам общеобразовательный организацийлаште профориентаций сомыл тунар виянжак эртаралтын манын каласен ом керт. Кушто кӧлан туныктат – шагалрак палыме, профессиональный тергымашат лийын огыл. Шукынжо тиде але тудо профессионал образованийым пуышо организацийыш туныктышына-влакын темлымашышт почеш тунемаш пуренна. А кызыт республикыштына тыгай рӱдер уло, кушто кугурак классыш коштшо йоча профессионал-влакын полшымышт дене эн ончычак тестированийым эрта, тудын дене методист-влак пашам ыштат да тыге айдемым лач тудлан келшыше корныш виктарат. Вет, чыным ойлаш гын, школым тунем пытарыше-влак кокла гыч шукыжо могай профессий келша, ончыкыжым могай сомылым шуктынеже да тидлан моштымашыже уло мо – сайынже огешат пале. Ача-ава-влак кокла гычат ты шотышто полышым, ой-каҥашым шукынжо пуаш ӧрыт. Мутат уке, нуно моткочак полшынешт, но кузе – огыт пале.
– Мемнан деке йоча ача-ава дене пырлят толын кертеш. Эн ончычак нунын дене мутланена. Вет тиде але тудо профессийым темлыме деч ончыч айдемын моштымашыже, шинчымашыже нерген веле огыл, тудын мом ышташ йӧратымыже нерген палыман, – каласыш рӱдерын тунемме-методике пӧлкажым вуйлатыше Елена Конакова.
Мыйжын адакат йодыш лекте: оҥай, тачысе саманын самырык тукымжо утларак могай пашалан шӱман? Тидлан Елена Анатольевна тыге вашештыш:
– Мемнан ончылно шындыме задаче-влак кокла гыч ик эн тӱҥжӧ – пашазе профессийым темлымаш. Йоча-влак тӱрлӧ улыт. Шке жапыштыже ты шотышто кугу шымлымашым эртаренна. Республикысе школ-влакын 11-ше классыштыже шинчымашым погышо 2000 наре ӱдыр-рвезе коклаште шукынжо утларак искусство, дизайн сфер-влаклан шӱман улыт. Кокымшо верыште – медицине, вара – увер технологий дене кылдалтше профессий-влак. Икманаш, шукышт усталык шӱлышан улыт. Мыйын шонымаште, тиде – сай, молан манаш гын нуно социальный сферлан шӱман улыт. Туге гынат чылажат айдемын могай образованийым налмыж дене кылдалтын. Усталык шӱлышан моштымашымат тудо вес направленийыште кучылтын кертеш. Рӱдернан задачыже – ала-могай ик областьлан гына виктарымаш огыл. Айдемын моштымашыжым, шонымашыжым, кумылжым да тыгак паша рынкын йодмашыжым шотыш налын, айдемылан профессий тӱняш чын ошкылым ышташ полшышаш улына. Сандене рӱдерна шуко тӱрлӧ шӧрынан мероприятий-влакым эртарена. Тиде – профессионал могырым тергымаш, тестироватлымаш, республикысе предприятийлаш производство экскурсий да молат. Тыгай сомылым ме школлаште веле огыл, тыгак профессионал образованийым пуышо организацийлаште шуктена. Мутлан, республикыштына ала-могай профиль дене кӱшыл образованийым налаш йӧн уке гын, ме моло регионлаште тыгай вузым кычалаш полшена. Елена Анатольевнан мутшо почеш, тыгай опыт уло. Ик ӱдыр рӱдерыш икымше гана толмыж годым «Кӧ лийнем – ом пале» манын. Тудын дене методист-влак пашам ыштеныт, тестым эртареныт. Ӱдыр арт-терапевтлан каяш кумылаҥын. Тиде профиль дене мемнан дене огыт туныкто, сандене тудлан пошкудо регионлаште вузым кычал муаш полшымо. Кызыт ӱдыр экзаменлан ямдылалтеш, а эн тӱҥжӧ – ончыкыжым могай пашам ыштынеже, сайын пала.
Рӱдерыште лиймем годым лачак профориентаций дене кылдалтше мероприятий палемдалтын улмаш. Ты кечын тыште Медведево районысо Руэм кыдалаш школын 7 «Д» классышкыже коштшо-влак толыныт. Ирина Львовна ден Елена Анатольевнан ойлымышт шинчаончылнемак пеҥгыдемдалте: ӱдыр-рвезе-влакым эн ончычак тестым эрташ пуртышт, а вара «Робинзонада» лӱман деловой модыш лие. Чыла тидым рӱдерын кугурак методистше Марина Яранцева устан эртарыш. Икымшыште компьютер полшымо дене йоча-шамыч могай сферыште пашам ышташ кумылан улмыштым тест полшымо дене пален нальыч. Мутлан, икте калык дене кылдалтше профессийлан шӱман, весе – техникылан, кумшо – пӱртӱслан… Тидын деч вара «Робинзонада» модыш форман мероприятий тӱҥале. Эн ончычак Марина Львовна тунемше-влакын профессий-шамыч нерген палымыштым тергыш, вара илышыште ик эн кӱлешан специальность дене кылдалтше деловой модышым эртарыш. Мыланем келшыш, ӱдыр-рвезе-шамычат шуко уым да кӱлешаным пален нальыч, умылышт манын шонем.
– Школыш коштшо йоча-влак дене ме, нунын ийготыштым шотыш налын, пашам ыштена. Кудымшо гыч кандашымше класслаште тунемше-влаклан модыш йӧным кучылтына гын, кандашымше – индешымше да луымшо-латикымше класс-шамычлан деловой модышым эртарена. Тӱҥ задачына – пашазе профессий-влак дене палдараш, тачысе кечылан республикланна ик эн кӱлешанжым ончыкташ. Тиде але тудо специальностьым ойырен налме годым айдеме сайын шоналтышаш, чон йодмашыжым да моштымашыжым палышаш, – каласыш Марина Львовна.
7-ше «Д» классым вуйлатыше, Руэм школ директорын воспитаний паша шотышто советникше Айвика Актанаеван мутшо почеш, рӱдер дене вашкылым икымше ий кучат.
– Мемнан школышто «Ончыкылыкыш билет» федерал кӱкшытан проект почеш кум класс пашам ышта, – ойла Айвика Владимировна. – Рӱдерын полшымыж дене республикнан икмыняр предприятийышкыже производство экскурсий дене лектын коштынна. Тыге «Искож» заводышто, «Эксперт Дорстрой» предприятийыште, тыгак йочалан пу модышым ыштыше фирмыште лийынна. Таче тышке профессий-влак нерген шукырак пален налаш толынна. Мыйын шонымаште, чыла тиде тунемше-шамычлан ончыкылык специальностьым ойыраш моткочак кугу полышым пуа. Йоча-влаклан экскурсий келша, молан манаш гын чылажымат икымше гана ужыт. Нунылан оҥай, шинчашт йӱла. Мыйын шонымаште, тыгай экскурсийлаш вес ийынат лектын кошташ тӱҥалына гын, эшеат пайдале лиеш. Тыге нуно ик предприятийысе пашам весын дене таҥастарен кертыт. Ончыкыжым 9-ше классыште шканышт келышыше профессийым ойыраш куштылгырак лиеш, шонем.
Мутланымашым рӱдерым вуйлатыше тыгай ой дене мучашлыш:
– Икшывыда школым тунем пытара, но умбакыже кушко тунемаш пураш ок пале, теат ой-каҥашым пуаш ӧрыда гын, мемнан деке толза. Ме полшена да тидлан оксам огына нал – чылажат яра.
А мый тыге ешарем. Илышыште тӱрлыжат лиеш. Можыч, ик кундем гыч весыш куснымылан кӧра пашада уке? Але ятыр ий ик организацийыште ыштен шер темын? Але йӧршеш у специальностьлан тунемнеда? Йошкар-Оласе строительный техникумышто верланыше рӱдерыште школышто тунемше да студент-влакым веле огыл, кеч-могай ийготан еҥым кумылын вашлийыт да полшаш ямде улыт.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
