ойла тенийысе «Марий йылмым эн сайын туныктышо-2025» республик кӱкшытан профессионал мастарлык конкурсын финалистше АЛЕНА МОРОЗОВА.
– Алёна Вячеславовна, кушто шочын-кушкында, шинчымашым погенда, палдарыза, пожалуйста.
– Параньга район Яҥгетсола ял гыч улам. Икымше гыч индешымше класс марте Матародо кыдалаш школышто тунемынам, вара кок ийым – республикысе педагогический лицейыште, умбакыже Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын марий да руш пӧлкаштыже.
– Республикысе педагогический лицейыш тунемаш пураш мо таратен?
– Изиэм годсек туныктышо лияш шоненам. Шке жапыштыже Салтакъял школышто ятыр ий туныктышо кокам Нина Александровна Фоминыхым ончен, тиде шонымашем шочын, шонем. Тудо мылам авторитет лийын. Кокамын пелашыжат туныктышылан пашам ыштен. Могай пеҥгыде, ушан, пашаче улыт манын, ешыштым кугешнен онченам да ончыкыжым нунын гаяк лияш шоненам. Педагогический лицейыш увертарымаш почеш тунемаш пуренам, тудыжым ачай ужын шуктен. Чынжым ойлаш гын, Руэмысе лицейыште тунемаш кумыл ыле, но вара шоналтышым: содыки педагогический лицейже ончыкылык туныктышо-влакымак ямдыла. Тунемаш неле ыле, шукын кудалтен каеныт, но мый чытенам, шинчымашым налашак тыршенам. Санденак, институтыш пураш экзаменым кучаш куштылгырак ыле, лицейыште тунеммемак полшен, шонем. Визымше курсышто тунеммем годым институтым университетыш савырышт, сандене дипломемже – Марий кугыжаныш университетын.
– Вуз деч вара…
– Марлан каенам, йоча дене шинченам. Варажым Матародо школын тунамсе директоржо Василий Абросимович Антропов деке пашам йодын мийышым, но тудо «Мемнан техперсоналжат кугурак пашадарым налеш, а тый, палем, тыршыше улат, сайын тунемынат. Чыталте, жап шуэш – пашаш ӱжам» манын. Кок ийым кевытыште сатум ужалышылан ыштенам. Вара Василий Абросимович пашаш толаш темлыш – мутшым кучен. Но темленже тӱҥалтыш классым туныкташ. Мыйже «Наверне, туныктен ом керт, лӱдам» манынам. А тудо вашештен: «Кузе от керт? Вич ий тунемынатыс. Тунемат. А-а, тый лӱдынат? Тугеже кертат. «Кертам» манат ыле гын, тылат тиде классым пуаш лӱдам ыле». Тыге 2012 ий гыч таче марте тӱҥалтыш классым туныктем.
– 2012 ий да кызытсым таҥастараш гын, туныктымо пашаште ойыртемым шижыда мо?
– Тунамже, наверне, жапшат тудо пагытлан келшыше лийын. Икшыве-влак кокла гыч шагалракын йочасадыш коштыныт, южо ача-аван тидлан йӧнжат лийын огыл докан. Икымше классыш толшо-влак кокла гыч южыжым кидшым кучен возаш туныктымат лийын. Туге гынат тидым мый нелылыклан ом шотло. Кызыт кажныже йочасад гыч школыш кусна. Сандене ойыртем уло: тачысе икшыве-влак содыки жап дене иктӧр ошкылшо улыт манын каласыман ала-мо, нуно у технологий дене пайдаланен моштат. Ондак марла кутырышо-влак шукынрак лийыныт. Кызыт рушла яндарын, моторын мутланат, шукынжо буквам палат. Пашаш тӱҥалмем жапыште лачак школлаш Федеральный кугыжаныш образовательный стандартым шыҥдараш тӱҥалыныт ыле. Паша опыт изи лийын, сандене, очыни, тунам нелыракын чучын.
– Йочам шинчымашым налаш марий йылмылан кумылаҥдыше ик эн пайдале туныктымо йӧнлан таче мом шотледа?
– Тӱҥалтыш классыште кеч-могай жап лийже – модыш технологий эреак пайдале. Йоча-влак вет эше изи улыт, сандене нунылан модаш оҥай, тыге чылажымат утларак писын шарнен кодыт.
– Республик кӱкшытыштӧ мастер-классыштыда моткоч сылнын почеламутым лудын пуышда, кумылымак савырышда. Ты шотышто мом каласеда?
– Паледа, изи годымжо тыге яндарын, моторын лудынат моштен, сылнын лудмо конкурсышкыжат ушнен омыл манаш лиеш. Тиде, очыни, паша оыпт дене толын. Кажне йочан могай-гынат талантше уло, тудым ужын моштыман да вияҥдыман. Почеламут лудмо шотышто ойлаш гын, классыштем артист койышан ик ӱдыр, Александра Антропова, тунемын. Тудын усталыкшым ужын шуктен моштенам манын шонем. Сандене сылнын лудмо моштымаш лач йочам туныктымо гыч толын, шонем. Пырля тунемынам мыят, а вара шкеат конкурслаш ушнаш тӱҥалынам. Александра кызыт индешымше классым тунем пытарен, тудын дене моткоч кугешнем.
– Тендан шонымаште, таче тӱҥалтыш классым туныктышо могай лийшаш?
– Эн ончычак тунемшылан – ӱшанле йолташ. Икшывым шке деке пеш лишемдаш ок лий маныт гынат, садак лишемдышаш улына. Вет ме, тӱҥалтыш классым туныктышо-влак, нунылан кокымшо ава улына. Сандене икте-весылан ӱшан деч посна ок лий. Кажне икшывым умылен моштыман, тудлан йоҥылышым тӧрлаташыже йӧным пуыман, а вигак шылталыман огыл. Тидлан, мутат уке, йоча-влакым йӧратыман, моткочак поро чонан лийман. Порылык вет кӱ курыкымат савыра. Йоча-влак тудым сайын шижыт. Нуно вет мотко-оч тӱткын шинчашкет ончат, туныктышын кумылжымак палынешт. Шыргыжалмынажак мом шога! Нунылан чынже денак кече гай улына.
– Таче Тыланда туныктышо семын мо огеш сите?
– Мо ок сите?…
– Тидын нерген шоналтен огыдал ала-мо…
– Чынже денак шонен омыл… Конешне, чыла вере «плюс ден минус» манмет улыт. А мо ок сите, эсогыл ойленат ом керт… Ушан-шотан, талантан икшыве школыш толеш. Тудын дене пашам гына ыште. Чыла мылам сита: пашадарым тӱлат, икшыве-влак да тунемме книга-шамыч – туныкто да туныкто веле.
– Профессионал мастарлык конкурсын финалышкыже лектында. Тиде кугу кӱкшыт. Тыгай таҥасымаш мо шотышто пайдале лийын?
– Кугу опытан, кугу кӱкшытыш шушо туныктышо-влак дене мутым вашталташ – моткоч кугу илыш урок. А мастер-классыштым куанен онченам: коеш, нуно, нимом шотыш налде, шочмо йылмым туныктат, йоча-влакым кумылаҥдашак тыршат, тидлан тӱрлӧ йӧным кучылтыт. Чаманен каласыман, мастер-класс деч моло вере пырля лийын огынал. Икте-весынан урок-разработкым ужаш йӧн уке ыле, но ончымо шуын. А мастер-классыште шуко уым пален налме: шке кучымо да моло шотыштат. Почмо урокым эртарымем шарналташ гын, паледа, кунам йӧршеш палыдыме йоча-влак урок мучаште йодышлан вашештат – шинчавӱд марте куан… Тугеже, урокет, тынар ий пашам ыштымет арам огыл: йоча деке пайдале темым намиен шуктенам манын шоненам. Тиде мылам кугу куан.
– Яра жапда уло гын, мом ышташ йӧратеда?
– Чылалан жапым муаш эреак тыршем: школ пашаланат, шке икшыве-шамычланат, сурткӧргӧ арулыкланат … А тыгеже бисер дене пидаш йӧратем, оҥ сӧрастарышым ышташ, мочылам пидаш йӧратем.
– Самырык туныктышо-влаклан мом тыланеда?
– Тӱҥалме пашам ынышт кудалте. Молан? Кызыт саманжат нелырак, торжарак. Ача-ава-влаклан йочам воспитатлаш, шуараш полшаш эн кугу полышыжо – лач туныктышын. Ме нунын пурла кидышт улына, наверне. Тек кажне самырык туныктышо, школыш толмеке, вигак «Тиде мыйын огыл» ман лектын каяш ынже тырше. Кум-ныл ийже ыштен онча гын, йоча-влакым вияҥден куштымаште шке надыржым умыла. Мыланна шке жапыштыже туныктышо Елизар Николаевич Мустаев, Светлана Александровна Малинина, Ольга Евгеньевна Баланчук да молат ойленыт: «Туныктымо паша – эн кугу да суап паша». Йочан кушмаштыже туныктышо эн кугу надырым пышта. Ме ончыкылыкнам куштена. Илышыште кеч-кӧ лийышт, но чыланат туныктышын кидше гоч эртат, сандене туныктышо – кугу айдеме, тудо кеч-могай профессийыште тыршыше айдемылан негызым пышта. Самырык туныктышо тидым умыла гын, ойырымо корныж гыч ок кораҥ, шонем.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
