МЕДИЦИНЕ ТАЗАЛЫК

А азап… воктенак лийын кертеш

Тӱрлӧ чер деч аралалташ да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 27 февраль — 5 март Наркотик дене пайдаланыме деч профилактике арня семын палемдалтеш.

Таче, экономикын, технологийын да здравоохраненийын вияҥме кугу кӱкшытыш шумышт жапыште, наркоманий дене кылдалтше проблеме эшеат ик эн пӱсын шогышо проблеме семын кодеш.

Российыште наркотик шотан веществам эн чотшо 1980 ийла кыдалне шаркалаш да кучылташ тӱҥалыныт. Чаманен палемдыман, ситуаций 40 ий утларак жап гычат саемын огыл. Росстатын увертарымыж почеш, элыштына наркотик дене кылдалтше чер дене 500 тӱжем утла еҥ орлана, а «Айык Россий» проектын данныйже почеш тиде цифр вич миллионышкат шуэш.

Наркотиклан кӧра тӱнямбалне ий еда икмыняр шӱдӧ тӱжем дене еҥ ӱмыр лугыч лиеш, тиде чот гыч кугурак ужашыже 20-35 ияш-шамыч улыт. Пытартыш 10 ийыште Российыште наркотик дене аярген колымо случай 24 процентыш шуын. Тӱҥ проблеме-шамыч кокла гыч иктыже наркоман-влакын «самырыкемын» толмышт дене кылдалтын. Статистике почеш, ийготыш шудымо 30 процент ӱдыр-рвезе психоактивный вещества дене кеч ик гана да пайдаланен онча.

Тугеже молан шуко подростко ден самырык еҥ шке тазалыклан да ончыкылыклан тыгай кугу лӱдыкшым ыштыше вещества дене пайдалана? Тыште икмыняр факторым палемдаш кӱлеш:

  • калыкым наркотик шотан вещества дене пайдаланаш ӱжмаш;
  • наркотикым уто чарак деч посна темлымаш да ужалымаш;
  • тиде мо тыгай манын, оҥайлан пайдаланен ончаш кумылаҥше еҥ-влакын кече еда гаяк шукеммышт;
  • подросткын ойыртемалтше психикыже;
  • нервым луштараш, ала-мо уым шижаш лекше кумыл.

Чаманен палемдыман, икшыве-шамычлан наркотик веществам ача-ава-влак шкештак южгунам темлат. Тидыже наркотик дене пайдаланыше ешлаште шуэн огыл лиеда.

Кызыт наркотикым тӱҥ шотышто интернет-ресурс гоч темлат да ужалат. Наркодилер-шамыч коклаште наркотик веществам кондыштарыме йӧн икте-весе дене вашлийме деч посна шарлен, тидыжым калыкыште «закладке» маныт. Чарыме веществан вӱдылтышым тӱрлӧ вере шылтат. Кийыме вержым палыде, тудым муаш огеш лий гаяк. А эше пырдыжлашке ма меҥгылашке тыглай еҥлан умылаш лийдыме увертарымаш ден палым возат… Чыла тиде чарыме веществам кондыштарыме кызытсе йӧн-шамыч улыт.

Наркоманий – неле чер, тудо наркотик вещества дене пайдаланаш пеш писын кумылаҥда да вараже психикын пужлымыж дене палдырна. Сӱретым чын почын пуаш гын, тудо тыге коеш: наркотик дене пайдаланыше еҥ-шамыч организмыштым паленак аяртат.

Тидым кажне еҥлан умылаш кӱлеш: кеч-могай наркотик лӱдыкшӧ. Тудо айдемын организмжылан моткоч кугу зияным ышта. Эн ончычак вуйдорык ден рӱдӧ нерве системе орланат. А тиде вещества дене пеҥгыдын таҥлалтше-влакын кӱлешан гормонышт черетан дозо деч посна ышталтмым чарнат. Иммунитетын лушкымыжлан да алмашталтмаш процессын пужлымыжлан кӧра тазалык йӧршын лунчырга.

Наркоман-влак санитарный нормым огыт эскере гаяк: ик шприц дене уколым ыштымылан да вате-марий семын шот деч посна малымылан кӧра ВИЧ-инфекций, гепатит, сепсис, половой йӧн дене куснышо тӱрлӧ чер дене черланат. Наркотик дене пеҥгыдын таҥлалтше 80 процент наре еҥ шизофрений гай ситыдымаш дене орлана. Тыгай шотан чер огеш вияҥ гынат, айдеме ушым йомдара, шот дене мутланымым да шонымым чарна. Наркоман-шамыч кокла гыч шукышт шкеныштым шке пытарат.

Ситыдымаш-влак медицине велым гына огыл улыт – наркотик дене таҥлалтше айдеме чапшым ешыштат, пашаштат, калыкыштат йомдара. Наркоман-шамыч законымат шуэн огыл пудыртат, преступленийымат чӱчкыдын ыштат. Тыгодым чарыме вещества дене кылдалтше еҥ веле огыл, тудын ешыжат орлана. Наркоманын лишыл еҥже-влак шкештат пуйто черланат: ситыдымашым шылташ тыршат але тудым уждымыла, палыдымыла койыт, аптыранымыштлан кӧра врач-специалист деке каяш лӱдыт, родыштын наркотик дене таҥлалтмыжлан шкеныштым титаклат да тудын чыла гаяк кумылжым шуктат…

Чаманен палемдыман, еш лишыл еҥжын поргемыш волен кайымыжым пеш вараш кодын пален налеш. Тидыжым кумылжо амал деч посна гаяк пеш чӱчкыдын вашталтме, омыжо пужлымо, тымарте палыдыме еҥ-влак дене кылым кучаш тӱҥалмыже, чонжылан келшыше сомылым кудалтымыже, чӱчкыдын шоякланымыже, мӧҥгӧ гыч шергакан арвер ден оксан йоммышт гоч веле шижеш.

Азапыш логалше еҥлан шке семын полшаш лиеш мо? Вашмут икте гына – УКЕ. Кок кечыште тӧрлатен керташ сӧрышӧ шарлатан ден мужаҥчылан ида ӱшане. Наркотик дене пеҥгыдын таҥлалтше еҥым пеш кужун эмлыман, да тиде процесс моткочак нелын эрта. Юзо йӧн лиеш гын, таче наркоманий дене кылдалтше проблеме элыштына веле огыл, тӱнямбалныжат тынар пӱсын огеш шого ыле. Сандене икымше «уто-ситым»  шижмеке, вигак специалист-шамыч деке кайыман!

Таче консультацийымат, медицине полышымат анонимно налаш йӧн уло. Да эше ик каҥаш: специалист деке кайышашым эрлалан ида кусаре. Полышым мыняр ондак йодыда, черым сеҥаш тунар ӱшанда лиеш.

Марий Элыште наркоман-шамычым  Республиканский наркологический диспансерыште эмлат. Регистратурыш 8 8362 45 21 63 номеран телефон дене йыҥгырташ лиеш, подростко-влак дене пашам ыштыше службыш – 8 8362 42 32 36 номеран телефон дене.

Светлана ПУТИЛОВА,

Республиканский наркологический диспансерын тӱҥ врачшын медицине ужаш дене алмаштышыже, врач психиатр-нарколог

М.ИВАНОВА ямдылен

Фотом интернет гыч налме

 

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий