Ончыч тыште чодыра гӱжлен
Морко кундемысе Изи Корамас шуко еҥлан палыме. Тыште марий литературылан негызым пыштыше Сергей Чавайн шочын. Тиде ялеш шочын-кушшо Василий Соловьев Кугу Ачамланде сар годым, 1943 ийыште, Матросов семын подвигым ыштен. Тидлан Совет Ушемын Геройжо лӱмым пуэныт. Кызыт тыште кузе илат, могай вашталтыш лийын?
Изи Корамас рӱдӧ илем, Кокласола деч эрвелышкыла, лу километр коклаште, верланен. Икымше гана тудын нерген 1748 ийыште ушештарыме. Тунам ялыште коло вич пӧръеҥ да тынарак ӱдырамаш илен. Тудо пагытыште ял йыр пич чодыра гӱжлен шоген. Тышке илаш куснен толшо-влакын тӱҥалтыш жапыште мландышт шагал лийын, сандене чодырам кукленыт, пасуш савыреныт, памаш вӱд дене пайдаланеныт.
1892 ийыште церковно-приходской школ почылтын. Варажым тӱҥалтыш да кандашияш школыш савырнен. 1963 ийыште тудлан Совет Ушем Герой Василий Соловьевын лӱмжым пуэныт. Илен-толын, уэш тӱҥалтышыш савырнен да петырналтын. Кызыт тыште воскресный школ почылтын. Ик оралтыжым медпунктыш савыреныт улмаш, но пашаеҥ укелан кӧра петыреныт.
1930 ийыште «У куат» колхозым почыныт. Варажым кугемдыме «За коммунизм» колхозыш ушеныт. Тиде пагытыште ялыште клубым, кевытым, медпунктым чоҥеныт. Райпон кевытшым амалкалче, Чодырялын кызытсе старостыжо Александр Тихомиров, налын. Колхозын рӱдӧ илемже Чодыраялыште лийын да тудлан Чавайн лӱмым пуэныт. Кызыт Изи Корамасыште кокшӱдӧ наре еҥ ила. Ял калык пӱртӱс газ дене пайдалана. Тидыже илышыжым ятырлан куштылемден.
Механизаторым старостылан сайленыт
Ме ялын старостыжо Вениамин Михайлов дене палыме лийна. Тудо ӱмыржӧ мучко Чавайн лӱмеш колхозышто механизаторлан пашам ыштен. Пытартыш вич ийжым инженер семын тыршен. Тӱшка озанлык пыташ тӱҥалме пагытыште пашаеҥ укелан кӧра тракторым, машинам виктарен, эсогыл комбайн дене шурным шийын. 2011 ийлан колхозышто улыжат латик еҥ кодын, да вара тӱшка озанлык гыч шке кумылын каен.
– Паша гыч кайымеке, кок кече гычак шорыклан загоным ышташ тупоҥа кӱлешат, шкенан ялысе фермер Василий Ильин деке ошкыльым, – ойла Вениамин Викторович. – Тудо темылыш: тол мый декем пашам ышташ, трактор яра шога, паша шуко. Келшышым. Тудын дене куд ий тыршышым. Ушкал ашныме фермыжым чоҥаш полшышым. Вара пенсийыш лектым. Колхозышто ыштыме годымак чот тоштемше Т-25 тракторым шкаланем налынам ыле. Вара эше Кабаксола гыч МТЗ маркан тракторым кондышым. Колхоз пытенат, пай мландым шеледаш тӱҥальыч. Мый шкемын, пелашемын да авайын пайым, чылаже 11,2 гектарым, нальым. Тушто кургылык кушкылым ончен куштышым.
Ондакше мландым шкалан налше-влак шукын лийыныт. Вет кажне гаяк ешыште ушкалым, моло вольыкым ашненыт. «Звениговский» тӱшка озанлык пашаеҥ-влакым тышечын пашаш шупшыкташ тӱҥалме деч вара шукын вольыкым ашнымым чарнышт. Вет тӱҥ паша верыште тыршымылан кӧра шке озанлыкыште вольыкым ончаш жап лийын огыл. Кодшо ийын пӱтынь яллан кандаш ушкалым ашненыт гын, ынде ныл вуй гына кодын.
Ӱмаште вольыкым электрокӱтӱчӧ полшымо дене кӱтеныт. Чавай вӱд воктене латик гектар кумдыкым электровоштыр дене авырен налыныт. Тыге моткоч йӧнан лийын. Старосто кӱтӱш кок ушкалжым, ӱшкыжшым луктын.
– Кызыт кок ушкалым ашнем. Иктыже лейкозан да тудым вашталташ кӱлеш, – манеш Вениамин Михайлов. – Тунам кодымо, тудо – ончыкылык ушкал. Тыгак эше ӱшкыжым, презым ашнем, коло шорык уло. Вольык деч посна нигунамат илыме огыл, пелашем дене коктын ончена. Вет мемнан кургым ямдылаш мландынат, техникнат улыт.
Ялыште шуко вольыкым: имньым, чомам, ушкалым, презым Роза Яковлевна ашна. Пелашыже имньылан шӱман улмаш, илыш дене чеверласымекат, ешыже тиде вольыкым ужален огыл. Эргышт, уныкашт полышкалат. Имньым пакчам куралаш, моло пашалан кучылтыт. Тыгак Елена Герасимова ушкалым, шорыкым, моло тыгыде вольыкым ашна.
Тӱшкан курыкымат савырет
Фермер дене пашам ыштымыж деч вара вич ий ончыч ял калык Вениамин Михайловым старостылан сайлен. Тиде жапыште ялыште старосто яллан шагал огыл ыштен. Лекше йодышым рашемдаш верысе администрацийлан эҥертен. Туштыжо чыла йодмымак шуктен кертын огытыл гын, шке вий дене ышташ тыршеныт. Мутлан, Кокласола карьер гыч урем корным ачалышаш тыгыде кӱм ял калык деч погымо окса дене налыныт. Кодшо ийын урем корным тӧрлаш адак оксам калык деч погеныт. Ныл КамАЗ-ымконденыт, трактор дене шӱкен тӧрлатеныт, калыкат кольмо дене тӧрлаш лектын.
Тиде ял гычак Сергей Павлов автобус дене икшыве-влакым школыш шупшыкта. Тудынат тракторжо уло. Ондакысе колхозын пырчым аралыме левашыжын негызше деч кодшо тыгыде кӱм урем корным ачалаш шупшыктен. Тудак ял шеҥгеч кугу нелытым шупшыктышо машина-влаклан посна корным ыштен. Тыге уремысе корно шартыш аныклалтеш. Тылеч посна памашым сӧрастарен, пурам чоҥеныт. Ты пашаште Кугыжаныш Погын депутат Юрий Игнатьевынат тыршыме надырже уло.
Ты ялысе калыкым ир полдыран, манмыла, шыгыремден толеш. Тудо ончычсо ферме йыр шарлен кушкеш. Кок еҥым эсогыл аяртенат улмаш. Старосто, кок ий почела ял калыкым поген, тудым пытараш луктын. Кок тележке наре поген, солен, оптен, кӱлеш верыш наҥгаеныт. Тӱшка вий дене тиде аяран кушкылым кунар-гынат чактарыме.
Калыклан увертараш интернетын йӧнжым кучылтыт. Лӱмынак ватсапыште «Изи Корамас» группым ыштеныт. Тудын дене ял калык чӱчкыдын пайдалана, лекше йодышым рашемдаш, шочмо кече, я пайрем дене саламлаш моткоч йӧнан. Тӱшка пашаш ӱжмылан шукынжо кумылын вашештат да сомыллан рӱжге пижыт. Тидыжат куандара: шукерте огыл ты кундемыште мобильный операторын вышкыжым шогалтеныт, да кыл палынак саемын.
Ме старостын Алевтина ӱдыржӧ да Олесь веҥыже Александровмытын чоҥен шындыме суртыштышт лийна. Алевтина почтальонко, пелашыже олаште чоҥымо пашаште тырша. Олесь Геннадьевич кидмастар семын палыме, чапле у пӧртыштыжӧ шукыжым шкежак ыштен. Шонет гын, ялыштат удан огыл илаш лиеш.
Мемориалым почнешт
Ял мучаштырак, куэр коклаште, Совет Ушем Герой Василий Соловьевлан мемориал оҥам вераҥдыме. Тудын дене мемнам Соловьевын уныкаже, Василий, палдарыш. Тышкак, воктекыже, Чодыраялыште ончычсо Чавайн лӱмеш колхоз правлений воктеке вераҥдыме Сергей Чавайнын бюстшым кусарен вераҥдаш палемденыт. Тиде бюстым меат ужна, тӱсшӧ саргаен, шукертсек уэмдыме огыл, йырже пушеҥге кушкын шогалын. Ынде тудлан Изи Корамасыште негызым ямдыленыт, шошо ага деч вара конден шындаш лийыныт. Тыгак ончыкыжым СВО-н участникше-влак лӱмеш шарныктышым шогалтынешт. Тыге тыште изирак мемориал гай ышталтшаш.
Снимкыште: старосто Вениамин Михайлов..
Вячеслав Смоленцевын фотожо
