МАРИЙ ТӰНЯ МЕР ИЛЫШ ДА ЙӰЛА

Ӧрдыж еҥын шинчаж дене: «Марий-влак шкештат огыт пале: могай нуно улыт!»

Казань гыч режиссер Инесса Куляжева «Моя дорога к Юмо» кинофильмым войзен. Ончыч тудын дене палдарымаш Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын конференц-залыштыже эртен. А теве Марий талешке кече вашеш тудым Йошкар-Оласе «Октябрь» кинотеатрыште ончыктышт. Калык шыҥ-шыҥ погынен ыле. «У вий» марий самырык-влакын ушемыштым вуйлатыше Николай Шабдаровлан тауштыман. Лач тудо ты роскотым петыраш спонсор-влакым муын. 

Икмыняр ий ончыч Денис Осокин ден Алексей Федорченкон, марий фольклорлан эҥертен, «Олыкмарий-влакын кавасе ватышт» войзымо  фильмыштым ончымо деч вара кинозал гыч шӱведен лекше-влак шукын лийыныт: тыге чот марий ӱдырамаш-влакым мыскылымыштлан намыс лийын. А Инесса Куляжеван пашажым ончен лекмеке, марий калыкна верч кугешнымаш кумыл лекте. Авторын марий калыкым йӧратымыже, тудын йӱлажым, веражым пагалымаш кажне кадрыштыже шижалтын. Пагалымаш веле огыл, шкешотан ойыртемалтше верам кучышо калыкнам, кундемнам тудо эсогыл Гиперборея эл дене таҥастара. «Мый Гиперборейым Марий Элыште муынам», — манеш автор.

Палашлан: Гиперборея — акрет годым лийше материк але отро. Тудын нерген миф ден легендылаште возалтын, вес семынже эше Антарктидат маныт. Тиде гипотетический материк Йӱдвел кундемыште верланен да пеш виян цивилизаций лийын улмаш. Тачат шымлызе-влак тудын кушто верланен кертмыже да кушко йоммыж нерген ӱчашат.

«Марий калыкым чапландарыше мурем»

Автор шке фильмже гоч Европысо финн-угор тукымыш пурышо ик эн акрет калык — марий-влак — нерген каласкала. Тудын эртыме корныжо, илышыже, йӱлаже, мифологий, астрономий умылымашыже-влак нерген пален налына. Калыкнан акрет годсо йӱлажым тачысе кече марте шымлен  налме, иктешлыме да фильм гоч умылтарыме: чынжымак, марий калык ик эн акрет лийын. Автор фильмым ыштымыж годым лӱмлӧ марий шанчызе-влак В.С.Патрушевын, Г.Е.Шкалинан да молынат шымлымашыштлан эҥертен. Погымо материалым археологий, лингвистике, топономике, гидронимике, этнографий, космогоний могырым шымлен да шке умылымашыже гоч иктешлен. Мутат уке, фильмым ончышо южо еҥже авторын ты але вес умылымашыж ден иктешлымашыж  дене келшыдеат кертеш. Тидыже фильмым ончымо деч вара мутланымаштат шижалте.  Но автор фильмым ончышым акрет марий калыкын илыш умылымашыже могай лийме да кызыт могай улмо дене лач тыге палдара. Кумылым налше сем, лӱмлӧ еҥ-влакын ушан ойыштым келыштарен кучылтын, тудо марий калыкнан ойыртемалтше вераж дене кугешна. Лачшымак, калыкнан акрет годсек шке илышыжым Сандалыкын йодмыж почеш виктарыме дене.  Автор марий кумалтышлаште икмыняр гана лийын. Кумалме йӱлам эртарыме годым тудым могай чоншижмаш авалтыме нергенат куанен каласкален.

 — Тиде пашалан пижме деч ончыч марий калык нерген шуко кином ончен лектынам. Марий-влакын ойыртемалтшын мурен-куштымыштым веле огыл ончыкташ кумыл лектын, вет тыгайжым шуко ужаш лиеш. Ӧрдыж еҥын шинчаж дене тендан  могай улмыдам ончыктымо шуын. Марий кундем — тиде этнографий жемчужине. Марий калыкын йӱлаже — кугу поянлык, тудым аралаш да тудын нерген тӱням да марий-влакым шкеныштымат палдараш кӱлеш. Марий религийым шымлаш тӱналмеке, мыйым эн чот теве мо ӧрыктарен: тӱнямбалне ик тыгай вера гына, кушто кумалше шке, пошкудо, палыме-влак верч веле огыл, уло тӱня верч кумалеш. Тиде марий-влакын веле огыл, уло тӱня калыкынак вераже. Фильмым шукыштлан ончыктенам. Мый дечем вес калыкын еҥже-влак эре ик йодышымак пуат: а марий-влак шкеныштын могай ойыртемалтше калык улмышт нерген палат мо? Тиде фильм — марий калыкым чапландарыше мурем, — ойла автор.   

Кинофильм чынжымак кумылым авалтыше, тудым уэш ончаш таратыше. Каласен кодыман: автор тудым чон йодмыж почеш шке шийвундыжо кӱшеш войзен. Тиде чолга ӱдырамашлан таум гына ыштыме шуэш. Ӱшанен кодына: лишыл жапыште тудо эше тӱнямбал кӱкшытыштат палемдалтеш. Молан манаш гын, авторын ойлымыжо почеш, фильм чыла вере ончышо-влакым ӧрыктара.  Режиссер лишыл жапыште йот эллаште эртыше кинофестивальлаштат шке пашаж дене участвоватлаш шона.  

 

 

Кумданрак — «Марий Эл» газетын
2018 ий 11 майыште лекше номерыштыже лудын кертыда.

 С.Носова.
Авторын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий