Южо айдемым ончен ӧрат. Могай тудо чулым да чолга! Ыштен шуктыдымо пашажат уке дыр, шонет.
Морко район Изи Шӱргӧ ялыште илыше Елена Константинова лач тыгай. Тиде ӱдырамаш ласкан канен шинченжат огеш керт докан. Шканже эре могай-гынат сомылым муэш.
Тиде ӱдырамашлан ятыр моло сомыл дене пырля Юмо ик эн чотшо сӱретлаш да тӱрлаш усталыкым пуэн, коеш. Пӧрт пырдыжыштыже кечыше кидпашаже-влакым ужат гын, тидым ялысе тыглай ӱдырамаш шкеже ыштен манын, ну, йӧршын от шоналте! Вет нуно ялт налме гай улыт! Тыгодым Елена Леонидовна ик тӱржымат иктаж-кушеч корен луктын але ямде сӱретым кучылтын огеш тӱрлӧ. Тудо, паледа, кажныжым шкеже сӱретла!
— Сӱретыште мом кушко да кузе вераҥдышаш шотышто кужун шонкалымаш уке. Тӱҥжӧ – тӱҥалаш, а вара шкежак «кая»: тиде, тудо ешаралтыт, «шочыт».
Юмым сӱретлен
Эсогыл икмыняр Юмым сӱретлен. А тидланже, мыйын шонымаште, тыгай лӱддымылык кӱлеш, содыки вет тиде – Юмо! А тудо Шочынавамат, Иисус Христосымат тӱрлен.
— Иисус Христосым тӱрлен пытарымекем, тудо мылам омешем кончен, — каласкалаш тӱҥале Елена.
— Чынак? Вара мом ойлен? Мом ужында? – палынем.
— Нимомат каласенже огыл. Пуйто вӱд воктене улам. Пундаштыже изи кӱ падыраш-шамыч кият, а вӱдшӧ яндар-яндар! Тушто … Иисус Христос коштеш, воктеныже лыве-шамыч чоҥештылыт, — палдарыш ӱдырамаш.
Уда омо кончен огылыс, тугеже кидпашаже тудлан келшен.
А тӱрлаш шӱртым лӱмынжӧ шагал годым налеш. Утларакше тидлан мо келшен толмыла чучеш, тудым: калпакым, шовычым, колготкым… — ронча.
Ончерыш – тунемшынымак!
Пӱшкышташыже Елена 7-ше классыште тунеммыж годымак тӱҥалын.
— Тунам пяльцы манмыжат налашыже пешыже лийын огыл. Сандене коленкорым кружка ӱмбаке пыштем, резинке дене чот гына кылден шындем да тыге тӱрлаш тӧчем ыле, — шарналта ӱдырамаш.
Тыге тунамак икымше пашаже шочын. Уголок манмыже школышто вожатыйлан келшенат, тӱржым выставкыш наҥгаеныт. Тунамак! Вараже кидпашаже-влакым районыштышт веле огыл, Йошкар-Олаштат ончыктеныт. Эсогыл Эстонийыш шумешкат намиен конденыт.
— Кызытат йодаш толыт, но ындеже эргым пуаш тореш. Молан манаш гын тудо пашам-влакым рамкылашке вераҥден. А корнышто коштыктен-коштыктен, нуно шаланен кертыт манын тургыжлана, — мане кидмастар.
Але марте Елена Леонидовна мом гына тӱрлен огыл?! Самырыкышт годым кушмо семын йолташ ӱдыржӧ-шамыч марлан каяш тӱҥалыныт да юмылукым тӱрлен пуаш йодыныт.
— А покрывалжым, подзоржым, кӱпчыквалжым мыняр тӱрлымӧ?! Кызыт ынде так веле кият. Санденак икмыняр жап гыч тиде мылам оҥай огыл лие. Тиде амал денак, манаш лиеш, сӱрет-шамычым тӱрлаш тӱҥальым. Чоҥештылше кок пӱркытым ончыктыман икымше пашам шканемат моткоч келшен. Арам огыл эргым лач ты тӱремак ойырен налын да кызыт илыме верышкыже, Чукоткысо Анадырь олашке, наҥгаен, еш пачерыштым сӧрастараш сакен.
Жапшым кузе муыт?!
— Мый кажне гана шонен ӧрам: ялыште сурт-оралте коклаште паша – пытыдыме. Тугеже кидпаша дене шинчылташ жапшым кузе муыда? – йодым.
— Шонет гын, муат. Утларакше телевизорым ончымо годым тӱрлалтеш. Ончычшо вольыкымат ашныме. Кок ий лиеш – огына ончо. Но тунамат тӱрленам. Ындежым кас еда пидам. Тыге чонем кана, кумылем нӧлталтеш. Эше тӱрлем ыле, но шинча начарынрак ужаш тӱҥалын. Пеледышым монь кугун, лоптык-лоптык, тӱрлаш эше лиеш. Но пирын, моло янлыкын шинчаштым, кузе капыштышт пунышт кия – чыла пыштен моштыман. А тидлан чот сайын ужман.
Эре чодыраште
Ойлымыж почеш, сӱретше-влак пӱртӱсым ончен шочыт.
— Мый идалык мучко манме гаяк эре чодырашке коштам. Кеҥежым снегым, пӧчыжым, модым, шыжым поҥгым погем. Тунамже эрдене волгыжаш тӱҥал шукта ала уке – кожлашке тарванемат. Кеч-можымат мыняр кӱлешыжым шкан кочкаш кодена, утыжым ужалена. Телым кажне каныш кечылаште ече дене кошташ миен толам. Пӱнчӧ, лӱмегож укш-шамычым мончаш пураш, пӧртыш тамле пушым шараш кондаш каем. Тыгодым мый эре шкетынак коштам. Йӧршынат ом лӱд. Мылам тиде моткоч келша, — мане чолга ӱдырамаш.
Эн кугу шонымаш
Пытартыш жапыште Елена Леонидовнан кидпаша шотышто эн кугу шонымашыже – кугу пӱчым тӱрлаш.
— Ятыр янлык ден кайыквусо улыт, а коллекцийыштем тудо уке. Мемнан чодыралаште илас, тугеже мыйынат лийшашак, — ойла.
— Тӱрлымӧ сӱретда-влакым ужалаш йодшо-шамычат улыт дыр? – йодым пытартышлан.
— Улыт. Но иктымат ужален омыл да омат ужале, шонем. Вет кажныж дене тынар шинчылтме, кажне сӱретыште шӱртӧ тӱсым келшышын кучылт мошташ кӱлын. Сандене чаманымемла чучеш, — шылтыде палдарыш кидмастар.
Эше пашам ышта гынат
Шоналташ гын, Елена Леонидовна эше сулен налме канышыште огыл. Тудо ялыштышт верланыше Илалше еҥ-влаклан пӧртыштӧ 2003 ийыште почмо икымше кечыж годсекак социальный пашаеҥлан ышта. А тылеч ончыч школышто рисований ден труд урок-влакым вӱден. Кызыт ковай-влакымат тидым-тудым ышташ туныкта – ты пӧртыштӧ кидпаша кружокым вӱда.
А тиде ӱдырамаш тӱҥ пашажым веле огыл уло кумылын шукта, эше чонжылан келшыше моло сомылланат жапым муэш. Ойлатыс: «Кумыл уло гын, пашалан жапым муат. Кумыл уке гын, амалым кычалат».
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Авторын фотожо
