Шоячылан тыгак кӱлеш але Нине кок еҥ икте-весыштланак пӱралтыныт ыле…
Кече дене ырыше вагонышто чыташ лийдымын лӱп лӱп шокшо. Олаш кудалше поездыште окна воктелан верланыше ӱдыр-влак, коклан вашла ончалын, пеле йӱкын кӱчык ой ден пыш-пыш пелешткалатат, вара ик жаплан адакат шыпланат.
Поездын ола вокненысе кугу посёлкыш толын шогалмекыже, «Галя, ончо!», Нина кенета чот кычкырал колтыш. Йолташ ӱдыржат кидше дене ончыктымо велыш вуйжым писын савырале.
– Ой, кутырымет шуэш гын, от уж, а тыште – на теве… Люба Кожевникова!
– Пытартыш шомак-влак пеленышт шинчыше пошкудымат, газет деч ойырлен, окнаш ончалаш таратышт.
– Любаже… Люба да, но ынде Кожевникова огыл манме гыч шоктыш, – поездыш ала-кӧм вашлияш лекше самырык чатка ӱдырамашым кӧраныше шинчаж дене ончен ужатен, Нина йолташ ӱдыржым торжан тӧрлатыш. Марланже кунам лектын шуктен маншыла, Галя Нинам ӧрын ончале.
– А мо, тый пален отыл, тудо ӱмаштак марлан лектын…
– Мом тый ойлыштат? Кӧлан?
– Военныйлан маныт. Марийже шкеж дек военный частьысе архивыш пашаш пуртенат шуктен маньыч ялыште…
– А шарнет, училищым тунем пытарымыж деч вара ялысе клубышто пашам ышташ тӱҥалмыж нерген пеш шуко оҥайым каласкален ыле, – Галя йолташ ӱдыржын чурийышкыже ончалын, шонкалышын каласыш. – Мога-ай пиалан еҥ, чонлан келшыше пашам шочмо ялыштыжак ышта манын тунам мый тудын нерген кӧранен шоналтенам ыле. Молодец! А когыньнан семын институтыш тунемаш пурен кертдыме окмак олагорак-влак гай огыл…
Тыгай ойсавыртышым колмеке, Нинан чурийже кенета вашталте, шылталышын вуйжым рӱзалтыш да мане:
– Эх, Галюк, Галюк да ниматат тый от пале улмаш. Тылеч ончычшо ялыштыже верысе колхоз председательын тудын нерген шакше мутым ойлыштмо, кочо мучашан ала-могай историй лийын каеныс. Ӱдыр чапшым волтышо манеш-манешым шаркалышылан кӧра Галялан ял гычшат лектын каяш логалын маныт… Самырык специалист семын ялысе клубыш пашам ышташ толшо еҥ пуйто айдемат огыл… Тыге тупуй шонышо вуйлатыше-влакым шуараш да шуараш кӱлеш.
– Тиде тендан кушеч тыгай увер? – пелен шинчыше пошкудышт коклаш пурыде ыш чыте. – Ӱдыр-влак, те эше пеш самырык улыда, – палыдыме пӧръеҥ, койдарышын, умбакыже мутшым шуйыш, – ялысе колхоз председательат кызыт йӧршын тошто семын ок иле. Тиде – икымше. А кокымшо… Пӧръеҥ тӱкнештын, ик минутлан ала-молан шыпланыш да «кокымшыжым» ойлаш тӱҥалаш, уке гын, умылат мо нине мыйым шонен, тергыме гай ӱмбакышт ончале. Пуйто ойлаш тӱҥалшашым ӱдыр-шамычлан ойлаш лиеш-укем паленак налнеже.
–Ӱдыр-влак, пашаже теве кушто: тендан мутланымыда почеш, Любан кутырен шотым муыдымо ялысе председательже мый улам. Ом пале, кӧ деч те тыгай шоякым колында, но Галя деч огылжым вигак каласен кертам. Вот тиде – кокымшо манын пеҥгыдемденак кодынем…
А Люба шотышто мутланымашым умбакыже шуяш гын, пеш сай ӱдыр… шотан, чулым. Ончет, кеч могай пашалан ок пиж, кидыштыже ия гай чыла пӧрдеш веле. Мураш да тӱрлӧ спектакльыште модаш тӱҥалеш гын, районыштыжат тыгайым кычал муаш ок лий. Чынымак ойлем… Колхозысо каче-влак почешыже кишке гай пӱтырналт шӱраҥыштылыныт, а тудо – нигӧм ойырен налын огыл. Да чылашт дене ойленжат, койынжат тыге моштен, ик пелтортат Любалан нимогай ӧпкем кучен огыл. Мӧҥгешла, самодеятельностьлан шӱмаҥын да йӱд мучко клубышто тудын дене пырля репетироватлаш тореш лийын огыл…
Ме тудым чылан пагаленна. Садлан кӧрат Любам колхозын стипендиатше семын училищыш тунемаш колтенна.
– Молан вара тугеже мӧҥгеш тендан декак пӧртылын огыл? – Нина мутланымашке ушнышо пӧръеҥ деч йодде ыш чыте.
Председатель келгын шӱлалтыш да шинчаончалтышыжым кораҥдаш вуйжым кумык сакыш.
– Тидын нергенат манеш-манешым ешарыде, тура ойлен кертам… Чынжымак, тудын дене кылдалтше кочо историй сайжак огыл ыле.
Тунем пытарыме деч пел ий ончыч каникул жапыште Люба мемнан ялыште илыш. Тунам Василий Колесников армий гыч пӧртылын гына. Ме тудым колхозыш пашам ышташ кодынена, а тудо – ончалам, службо деч вара ик тылзе законно каналташ правам уло маншын койышланыш. Келша гын, кодам, уке – олаш кудалам, кугу пашадаран заводыш нерым чыкалам.
А ялыште, шкат паледа, могай отпуск, пасушто шурным поген налме годым ик еҥже лу лийже ыле манын шонет, комбайнёр-шамыч поснак ситен огытыл… Кастене пырля подылын шинчыме годым кузежым-можым Василийлан чыла умылтарышым.
– Йӧра, киндым поген налме деч вара олымым валкыш пӱтыраш тӱҥалмеке, подборщикыш шинчам, мане. Но колхоз пашаш кичкалташ кызыт йодмашым ом возо, шонымо семын ончалын, ял илышын тамжым ӱпшыч шуктынем.
Кастене Василий изиш подылшырак клубыш кайыш. Тудын дене пырля – эше вич йолташыже… Тыгодым тушто колхоз хор репетицийым эртарен. Нине рвезе-шамыч икымше радамыш пурен шинчын, тамакым тӱргыкташ тӱҥалыныт. А Люба нунылан сцене гыч:
– Тыште шупшаш ок лий, мом возымым те огыда уж мо? – мурым тунемаш мешайкалыше-шамычым шылтален кожгатен. Ялысе рвезе-шамыч икте-весыштым ончалын, вигак тамакыштым йӧртен кудалтеныт. Тидыже эше кӧ тыгай маншын, Васлий ӱдырым тӱсленрак ончалын. А Люба хор велыш савырнен, нунылан ала-мом умылтараш тӧча, рвезым шотышкат ок нал.
– Айста тышеч шикшалтына, – рвезе-влак кокла гыч ала-кудышт клуб гыч каяш темлен. – Колат, Василий, мом тыште лӱп пӧлемыште ышташ? Айста вес ялысе ӱдыр-шамыч деке кудалына! Петя гитарым налеш…
Василият шып кынелеш да, салтак фуражкыжым саҥгашкыже шупшылын, эше ик гана Любам ончалеш да шке кашакше дене клуб гыч лектын кая.
Но сайынак подылшо улмыжлан да эрла эр эрденак кынелаш кӱлмылан вес ялыш каяш тореш лиеш.
– Тиде могай Люба клубышто ӱдыр-шамычым мурыкташ тӧча? Мый тудым икымше гана ужам, – мӧҥгӧ толмекыже рвезе йодын.
– А-ай, армийыште улмет годым оласе йоча пӧрт гыч толшо ӱдыр. Кызыт клуб вуйлатышылан ышта, – палдарыме семын кӱчыкын вашештеныт.
Тыглай ончалмаште тугай чонеш пижшыжат нимо уке гай чучеш, капшат кугу огыл, кошар неран да пуйто эре гаяк ӧршӧ ончалтышан кугу-у шинчан ӱдыр. Но кутырен, шыргыжал колта гын… да адакшым кап-кылже… вургемымат моторын да чаткан чиен мошта. Тудын ӱмбалне кеч-могай тувырат, юбкат, кофтат туга-ай йытыран да чаткан коеш.
…Василий ӱдырым йӧратен шындымыжымат шижын шуктен огыл. Мыят, языкыш пурен, нунын верч куаненам, сӱаным ыштат да колхозешак илаш кодыт манын, ушем дене вучен йывыртенам. Сӱан дене ида шуйкале манын, койдарыме семын темленам. Но вучыдымын чылажат вес семын савырныш. Кок мераҥым поктыльмыж дене Василий изиш гына когыньыштымат ыш мучыштаре.
(Умбакыже «Сурт-пече» газетын 2-шо №-ыже лудын кертыда)
Р.ЧЕПАКОВА
