Пытартыш жапыште еҥ-влак психологын полышыжлан чӱчкыдынрак да чӱчкыдынрак эҥерташ тӱҥалыныт. Тиде теве мо дене кылдалтын: нуно умылат – специалистын пуымо каҥашыж дене икте-весе коклаште лекше нелылыкым писынрак да куштылгынрак сеҥаш лиеш.
Тыгай полышым пуаш манынак, Волжский район Пӱнчысола ялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Йошкар-Олаште илыше Елизавета Михайловна Паскаль рӱдолаште шкенжын «Семья» психологический рӱдержым почын. Е.Паскаль — Марий Эл Республикын образованийжын сулло пашаеҥже, Россий Федерацийын общий образованийжын почетан пашаеҥже.
— Елизавета Михайловна, шке рӱдерым почаш шонымашда кунам да кузе шочын? Тудым почмешке, корныда кужу лийын, очыни?
— Корно, чынак, пеш кужу лийын. Пӧтъял кандашияш школым тунем пытарымеке, Казаньыш индустриально-педагогический техникумыш тунемаш пуренам. Тунем пытарымеке, паша корнем тӱҥалын: Йошкар-Оласе 9-ше номеран ГПТУ-што мастерлан ыштенам. Варажым Йошкар-Оласе педучилищыште директорын алмаштышыже лийынам. Ты жапыштак Крупская лӱмеш кугыжаныш пединститутышто «преподаватель общетехнических дисциплин» специальностьлан заочно тунемынам. Тылеч вара вигак Йошкар-Оласе образований управленийыш налыныт. Тушто 25 ий ыштыме жапыште мый методист гыч тӱҥалын воспитаний паша да ешартыш образований отдел начальник марте кушкынам. Управлений гычак сулен налме канышыш лектынам. Но тылеч варат эше кок ий туштак тыршенам. А вара, 7 ий ончыч, «Семья» психологический рӱдерым почынам. Лачшымак тыгай сынан шке пашам тӱҥалаш управленийыште ыштымем годымак Казаньыште квалификацийым нӧлтымӧ институтышто психологлан тунеммемат полшен. Образований управленийыште тӱрлӧ койыш-шоктышан еҥ-влак дене пашам ышташ, вашлияш логалын. Санденак мыйын психологий дене шинчымашым налмем шуын. Шканемат илышыште тиде моткочак пайдале лийын. Адакшым тылеч вара мый эше психологий денак «гештальт терапий» специализаций дене МОСА-ште (Марийская открытая социальная академия) шинчымашым погенам.
Рӱдерым почаш шонымашем 10-15 ий наре ончычак лийын. Но келшыше образованийым да шинчымашым налмеке веле тиде шонымашем шукталтын.
— Тыште еҥ-влаклан Те, палем, психологий дене кылдалтше веле огыл полышым пуэда.
— Чынак, ме ача-ава ден икшыве-влаклан психологический полышым веле огыл пуэна, тыгак англичан йылмым туныктена, репетитор сомылым шуктена, логопедна пашам ышта, ӱдыр-рвезе-влакым тӱрлӧ экзаменлан ямдылена. Икманаш, тӱҥжӧ – еҥ-влаклан полышым пуаш кугу кумыл уло.
Рӱдерыш койыш-шоктыш, шинчымаш дене келшен толшо пашаеҥым муаш утыжым неле лийын огыл, молан манаш гын образований управленийыште тыршымем годым школ, туныктышо-шамыч дене кылна чак лийын.
— А пенсийыш лекмеке, канымыда шуын огыл мо?
— Уке, канымем йӧршын шуын огыл. Мӧҥгешла, тиде пашам ышташ моткочак кугу кумылем лийын. Санденак, рӱдерым почмеке, пел ий ик каныш кече деч посна пашам ыштенам.
— Рӱдерышкыда еҥ-влак шым ий ончыч да кызыт могай йодыш дене толыт – ойыртемалтеш?
— Уке. Тӱҥалтыш жапысе семынак еҥ-шамычым вате-марий, еш кокласе да икшывышт дене икте-весе кокласе кыл тургыжландара. Шочшым шкетын куштышо ава-влакат чӱчкыдынак полышым йодын толыт.
Йоча нерген ойлаш гын, ача-ава иктым шарнышаш улыт: шукыжо еш дене кылдалтеш. Икшыве йӧратымым да пагалымым шижын кушкеш гын, ончыкыжым шкенжым тыматлын кучаш тӱҥалеш. А ешыште уда койыш озалана гын, йоча шкенжым тыгак куча, уремышкат «каен» кертеш. Сандене ача-ава-влаклан эн ончычак шке койышыштым вашталтыман. Мутат уке, йочан койышыжо, уш-акылже, тыршымашыже, жапым аклен моштымыжо ешыште шуаралтеш. Икманаш, ешыште могай шӱлыш озалана, йоча тугай кушкеш. Тидым шотыш налын, ой-каҥаш семын каласынем: ешыште икте-весым пагален да келшен илыман, тидлан йочамат туныктыман. Жапыштыже икшывын интересшым шуарыман, ешартыш занятийыш кошташ таратыман. Кертме семын ӱшаным пуэн, уто койышым тӧрлатыман. Тыгак йоча дене чӱчкыдын мутланыман, мо нерген тургыжланымыжым рашемден, ой-каҥашым пуыман.
Таклан огыл шымлызе, психолог-влак тыгай шонымашым ойлат: ача-ава шке мутышт дене икшывын кумылжым нӧлтышаш улыт. Жапыштыже ласка шомакым пелештыман. «Ме тылат ӱшанена, тыйым йӧратена, полшаш эре ямде улына, тыят мыланна ӱшане». Нине ойым чӱчкыдынрак ойлаш гын, уто огеш лий. Тунам йоча ача-авалан кӱлешан улмыжым шижын кушкеш. Тунам ешыште эре келшымаш шӱлыш озалана, икшыве кеч-могай нелылыкым сеҥа да жап дене иктӧр ошкылаш ямде лиеш.
— Психолог улмыда шке ешыштыда икте-весе коклаште сай кылым ышташ полшен, очыни?
— Мутат уке, тыгай специальность да образований улмо илышыште эре полша. Ме марием денат, эрге, шешке, уныка-шамыч денат мутланымына годым икте-весылан торжа шомакым огына ойло, йӱкым огына кугемде. Тыгайыш шуаш кок эргынанат психологлан тунем лекмыштат полшен, очыни. Кугуракше, Женя, Рязаньысе экономике да право кӱшыл школ-академийым тунем пытарен. Марий Элысе УФСИН-ын спецназыштыже, «Ястреб» отделыште, пашам ыштен. Кызыт – пенсийыште, отставкыште майор. Йошкар-Оласе ик школын директоржо. Вес эргына, Володя, ешыж дене Санкт-Петербургышто ила. Шкенжын фирмыже уло.
Мый шочшо-шамычын еш коклашкышт пураш ом тырше. Иктаж-могай каҥашым пуэм гынат, тидым тыматлын, иктымат сырыктыде, кумылым волтыде ышташ тыршем. Санденак шешке-шамыч денат кылна сай.
— Ӱдырамашлан ийготшо нерген огыт ушештаре маныт гынат, мыйын тидым ыштымем шуэшак. Адакшым куанен палемдынем, вет Те шке ийготда деч, лачшымак мыняржым огына ойло, ятырлан самырыкын койыда. Ала секретда дене палдареда ыле?
— Поро шомакдалан тау. Мый таза илыш йӱлам кучен илаш тыршем, сандене секретше уке манаш лиеш. Кочмаште фруктым, коштымо емыж-саскам, пӱкшым, пакчасаскам утларак кучылтам. Пӧчыж вӱдым йӱам. Тудо тӱрлӧ витаминлан поян улмыж деч посна эше вӱргорным сайын эрыкта. Кеҥежым пакчасаскам шукак кочкам. Адакшым кызыт мемнан ийготлан келшен толшо шуко крем уло, нунын денат пайдаланем.
— Тугеже яра жапыште Те утларакше садыште лияш йӧратеда?
— Туге. Пакчаште шогылташ мылам моткочак келша. Поснак пеледышым ончен кушташ йӧратем. Пеледмекышт, тунар моторын койыт – ончен йӧратет, кумыл нӧлталалтеш. Мӧҥгыштӧ гын тӱрлӧ сорт фиалке чоным вӱчкат.
Тыгак мый мураш, кушташ йӧратем. Яра жапым веселан эртараш манын, «Мурпеледыш» ансамбльыш коштам.
— Пытартышлан тыгай йодышым пуынем: Елизавета Михайловна, Те шкендам пиалан айдемылан шотледа?
— Пиал – тиде кунам айдеме ала-кӧлан кӱлешан улмыжым шижеш. Мый пелашемлан, шочшем, уныкам-шамычлан, пашаште полышым йодын толшо-влаклан кӱлмем шижам, сандене пиалан улам, шонем.
Психолог Дейл Карнеги тыге каласен: «Шкендым тыге кучо, пуйто тӱняште эн пиалан улат. Тунам илыш корнет чынже денак пиалан лиеш». Тидын дене мый тӱрыснек келшем.
Любовь Камалетдинова мутланен.
